Spychowo

Spychowo
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Świętajno
Liczba ludności (2010)	1 373
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-140
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Spychowo
Położenie na mapie Polski Spychowo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Spychowo (niem. Puppen, 1945–1960 Pupy) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 373 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Karwacka.

Położenie

Wieś położona jest 10 km na wschód od Świętajna, na wschodnim skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Spychowskim i w pobliżu jeziora Kierwik, które łączy Struga Spychowska. Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii Olsztyn – Ełk.

Dzieje miejscowości

Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po II wojnie światowej nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem.

W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się zamek myśliwski, który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części kapitanatu szczycieńskiego. Około 1645 roku założono tu kuźnicę hutniczą, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym we wsi działały smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada.

Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łana. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową Szczytno – Pisz – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do Myszyńca i dalej do Ostrołęki. Stacja kolejowa linii Szczytno - Pisz nosiła nazwę Pupy Zwykłe, zaś kolei wąskotorowej – Pupy Wąskotorowe. W 1898 roku powołano w Pupach parafię ewangelicką, zaś w latach 1903–1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba parafii rzymskokatolickiej. W latach 1950–1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, Stanisław Popowski (1922–1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) Jerzego Putramenta.

Wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:

• 1787 r. – 3 gospodarstwa

• 1792 r. – 8 gospodarstw

• 1818 r. – 82 osoby, 13 gospodarstw

• 1858 r. – 192 osoby, 29 gospodarstw

• 1939 r. – 1515 osób

Szkolnictwo

W miejscowości funkcjonuje zespół szkół.

Kultura

We wsi działa Stowarzyszenie „Przyjazne Spychowo”. Zorganizowano tutaj szereg imprez i wydarzeń kulturalnych, m.in.:

• Mazurski Przegląd Muzyki Biesiadnej i Weselnej
• Ogólnopolski Turniej Chórów o Miecz Juranda
• Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek
• Plenery Malarskie "Malujemy sercem"

Gospodarka

We wsi znajduje się siedziba nadleśnictwa.

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody Pupy.

Zabytki

• kościół z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza
• dawny budynek plebanii z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia
• budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty
• dawny cmentarz ewangelicki za wsią
• częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda

Turystyka

• Szlak im. Melchiora Wańkowicza – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – Maradki – jezioro Piłakno – jezioro Borówko – Bieńki – Gant – Krawno – Babięta – jezioro Zyzdrój – Spychowo – jezioro Kierwik – jezioro Uplik – Zgon – Rezerwat Sosna Królewska
• spływ kajakowy szlakiem wodnym rzeki Krutyni na odcinku: Spychowo – Krutyń

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1–2, Olsztyn 2011.
2. Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Świętajno, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 38–43.
3. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
4. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
5. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
6. Nowotka Marek, Dlaczego Spychowo? Krótka historia nazwy wsi na marginesie niepublikowanego artykułu Gustawa Leydinga „Wojna o Pupy”, Rocznik Mazurski, t. 15, 2011, ss. 159–171.
7. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
8. Ramm Jerzy, Fabryka Kalafonii i Terpentyny, [w:]Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962, ss. 353–357.
9. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
10. Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
11. Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013]
12. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]