Węgielsztyn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| (Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Węgielsztyn | |nazwa = Węgielsztyn | ||
| Linia 6: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Węgielsztyna |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = wegiel.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Jezioro Węgielsztyńskie<br>Źródło: [http://wikimapia.org/12502094/pl/Jezioro-W%C4%99gielszty%C5%84skie/ Wikimapia] [12.11.2013] |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 17: | Linia 15: | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
|liczba ludności = 380 | |liczba ludności = 380 | ||
| − | |rok = | + | |rok = 2010 |
|strefa numeracyjna =(+48) 87 | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
|kod pocztowy =11-600 | |kod pocztowy =11-600 | ||
| − | |tablice rejestracyjne = | + | |tablice rejestracyjne = NWE |
|SIMC = | |SIMC = | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Węgielsztyn''' (niem. ''Engelstein'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 r. liczyła 380 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje [[Dymitr Pietrasz]]<ref>http://bip.wegorzewo.pl/?id=2234</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | W latach | + | [[File:Kościół św. Józefa w Węgielsztynie.jpg|thumb|right|290px|Kościół św. Józefa w Węgielsztynie. Fot. Janericloebe. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Węgielsztyn_Kościół_003.JPG Commons Wikimedia] [12.11.2013] |
| − | + | ]] | |
| − | + | ==Położenie== | |
| − | + | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim]], 9 km na zachód od [[Węgorzewo| Węgorzewa]], na wschodnim brzegu [[Jezioro Węgielsztyńskie|Jeziora Węgielsztyńskiego]]. | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | ==Dzieje miejscowości == |
| − | + | Na południe od wsi, na wzgórzu znajdują się stosunkowo nieźle zachowane pozostałości po grodzisku [[Prusowie|Prusów]]. | |
| − | |||
| − | + | Osada była wzmiankowana już w roku 1400. Przywilej wystawiony został w 1406 roku na 60 łanów, z których sześć otrzymał sołtys Jan Klingenbach, a kolejne cztery przeznaczono dla kościoła. Węgielsztyn jest drugą po [[Rydzówka|Rydzówce]] najstarszą wsią w powiecie węgorzewskim. Nazwa wsi prawdopodobnie jest kalką z języka Prusów, choć lokalna legenda mówi, że stojący w lesie na kamieniu anioł miał wskazać drwalom miejsce budowy kościoła i wsi, stąd też ''Egelstein'' – Anielski Kamień; w przywileju lokacyjnym nazwa brzmiała ''Engilesteyn''. | |
| − | |||
| − | + | W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do Węgorzewa). Dzięki swemu odosobnionemu położeniu (półwysep, okoliczne wzgórza) wieś była jedną z niewielu w regionie, której nie dotknęła epidemia dżumy z początków XVIII wieku. Znajdował się tu państwowy młyn. W XVII wieku wieś powiększyła się do prawie 70 łanów, a następnym stuleciu miała ponad 70 łanów, zaś w połowie XIX wieku obejmowała 62 łany. W roku 1858 miejscowość liczyła 728 mieszkańców, a w maju 1939 roku Węgielsztyn zamieszkiwały 592 osoby. | |
| − | W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do Węgorzewa) . Dzięki swemu odosobnionemu położeniu (półwysep, okoliczne wzgórza) wieś była jedną z niewielu w regionie, której nie dotknęła epidemia dżumy z początków XVIII wieku. Znajdował się tu państwowy młyn. W XVII wieku wieś powiększyła się do prawie 70 łanów, a następnym stuleciu miała ponad 70 łanów, zaś w połowie XIX wieku obejmowała 62 łany | ||
| − | |||
| − | + | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] pierwszym wójtem w Węgielsztynie był [[Kazimierz Bogiński]] (1945); dość szybko zorganizowano tu również [[Gminna Rada Narodowa w Węgielsztynie|Gminną Radę Narodową]]. Powołana w 1945 roku gmina była wprawdzie najmniejsza w powiecie, jednak miała duży procent użytków rolnych (76%). W 1946 roku powstała we wsi samodzielna spółdzielnia spożywców (jako jedna z pierwszych w powiecie); powołano również młodzieżową drużynę pożarniczą, a także utworzono świetlicę. W 1954 roku powstało w Węgielsztynie jedno z nielicznych w powiecie kin wiejskich. Z kolei dla założonego we wsi klubu „Ruchu” mieszkańcy wybudowali siedzibę w czynie społecznym. | |
| − | |||
| − | + | Kościół we wsi wybudowano na początku XV wieku. W okresach zagrożenia spełniał rolę warowni dla okolicznej ludności (najazd Tatarów w 1657 r.). Parafia najpierw katolicka, później [[Parafia ewangelicka w Węgielsztynie|ewangelicka]] – obejmowała wsie: [[Biedaszki]], [[Brzozowo]], [[Dąbrówka Mała]], [[Guja]], [[Klimki]], [[Perły]], [[Przystań]], [[Rydzówka]], [[Stawki]] i [[Wesołowo]]. W 1740 roku w parafii było 1245 Polaków i 510 Niemców, lecz po upływie stulecia rejestr kościelny wykazał jedynie 77 Polaków na 3342 Niemców, a w 1896 roku nie było już w parafii żadnych Polaków. Od 1946 roku kościół w Węgielsztynie jest siedzibą katolickiej [[Parafia pw. św. Józefa w Węgielsztynie| parafii pw. św. Józefa]]. | |
| − | |||
| − | + | Szkoła we wsi powstała w pierwszej połowie XVI wieku. W 1858 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, a uczęszczało 101 dzieci. W 1935 roku było w niej 104 uczniów oraz dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ([[Julia Folejewska]]) w 1946 roku jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. | |
| − | 1858 | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Od 1945 roku Węgielsztyn był siedzibą [[Gmina Węgielsztyn|gminy]], w latach 1954–1972 gromady, a następnie do roku 1976 ponownie siedzibą gminy. W 1945 roku gmina obejmowała siedem sołectw, zaś w 1972 roku gromada – pięć sołectw (Brzozowo, Guja, [[Karłowo]], Stawki i Węgielsztyn). W 1972 roku w skład sołectwa Węgielsztyn wchodziły wsie: [[Klikucie]], [[Kraski]] i Węgielsztyn. Obecnie obok Węgielsztyna do sołectwa należy wieś [[Różewiec]]. | |
| + | ==Szkolnictwo== | ||
| + | *[[Szkoła Podstawowa w Węgielsztynie|szkoła podstawowa]] | ||
| − | == | + | == Religia == |
| − | + | We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej. | |
| + | == Zabytki== | ||
| + | *[[Kościół pw. św. Józefa w Węgielsztynie|kościół]] późnogotycki z XV wieku, odnowiony w 1771 roku, z wieżą (32 m) dobudowaną na początku XVIII wieku; ołtarz barokowy, bogato zdobiona ambona z XVI wieku | ||
| + | *drewniana chałupa (nr 10) z końca XVIII wieku | ||
| + | *[[Grodzisko w Węgielsztynie |grodzisko]], wzgórze (123 m n.p.m.) ze śladami pruskiego grodziska | ||
| − | + | ==Ludzie związani z miejscowością== | |
| + | *[[Jan Tortyłowicz-Batocki]] (1500–1570) – jeden z najwybitniejszych propagatorów luteranizmu na [[Mazury|Mazurach]]; w latach 1537–1543 proboszcz [[Parafia ewangelicka w Węgorzewie|parafii w Węgorzewie]], a następnie w Węgielsztynie | ||
| + | == Bibliografia== | ||
| + | Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/> | ||
| + | Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/> | ||
| + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | ||
| + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | ||
| + | Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/> | ||
| + | Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968.<br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6148&p_token=0.9228644374860763/ Bank Danych Lokalnych GUS] [30.07.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [30.07.2013] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | + | <references/> | |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat węgorzewski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: 1301-1400]] |
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 10:39, 13 lip 2016
| Węgielsztyn | |
| | |
![Jezioro WęgielsztyńskieŹródło: Wikimapia [12.11.2013]](/index.php/Plik:Wegiel.jpg) Jezioro Węgielsztyńskie
Źródło: Wikimapia [12.11.2013] | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Węgorzewo |
| Liczba ludności (2010) | 380 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-600 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Węgielsztyn | |
| Położenie na mapie Polski  Węgielsztyn | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Węgielsztyn (niem. Engelstein) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 r. liczyła 380 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje Dymitr Pietrasz[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, 9 km na zachód od Węgorzewa, na wschodnim brzegu Jeziora Węgielsztyńskiego.
Dzieje miejscowości
Na południe od wsi, na wzgórzu znajdują się stosunkowo nieźle zachowane pozostałości po grodzisku Prusów.
Osada była wzmiankowana już w roku 1400. Przywilej wystawiony został w 1406 roku na 60 łanów, z których sześć otrzymał sołtys Jan Klingenbach, a kolejne cztery przeznaczono dla kościoła. Węgielsztyn jest drugą po Rydzówce najstarszą wsią w powiecie węgorzewskim. Nazwa wsi prawdopodobnie jest kalką z języka Prusów, choć lokalna legenda mówi, że stojący w lesie na kamieniu anioł miał wskazać drwalom miejsce budowy kościoła i wsi, stąd też Egelstein – Anielski Kamień; w przywileju lokacyjnym nazwa brzmiała Engilesteyn.
W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do Węgorzewa). Dzięki swemu odosobnionemu położeniu (półwysep, okoliczne wzgórza) wieś była jedną z niewielu w regionie, której nie dotknęła epidemia dżumy z początków XVIII wieku. Znajdował się tu państwowy młyn. W XVII wieku wieś powiększyła się do prawie 70 łanów, a następnym stuleciu miała ponad 70 łanów, zaś w połowie XIX wieku obejmowała 62 łany. W roku 1858 miejscowość liczyła 728 mieszkańców, a w maju 1939 roku Węgielsztyn zamieszkiwały 592 osoby.
Po II wojnie światowej pierwszym wójtem w Węgielsztynie był Kazimierz Bogiński (1945); dość szybko zorganizowano tu również Gminną Radę Narodową. Powołana w 1945 roku gmina była wprawdzie najmniejsza w powiecie, jednak miała duży procent użytków rolnych (76%). W 1946 roku powstała we wsi samodzielna spółdzielnia spożywców (jako jedna z pierwszych w powiecie); powołano również młodzieżową drużynę pożarniczą, a także utworzono świetlicę. W 1954 roku powstało w Węgielsztynie jedno z nielicznych w powiecie kin wiejskich. Z kolei dla założonego we wsi klubu „Ruchu” mieszkańcy wybudowali siedzibę w czynie społecznym.
Kościół we wsi wybudowano na początku XV wieku. W okresach zagrożenia spełniał rolę warowni dla okolicznej ludności (najazd Tatarów w 1657 r.). Parafia najpierw katolicka, później ewangelicka – obejmowała wsie: Biedaszki, Brzozowo, Dąbrówka Mała, Guja, Klimki, Perły, Przystań, Rydzówka, Stawki i Wesołowo. W 1740 roku w parafii było 1245 Polaków i 510 Niemców, lecz po upływie stulecia rejestr kościelny wykazał jedynie 77 Polaków na 3342 Niemców, a w 1896 roku nie było już w parafii żadnych Polaków. Od 1946 roku kościół w Węgielsztynie jest siedzibą katolickiej parafii pw. św. Józefa.
Szkoła we wsi powstała w pierwszej połowie XVI wieku. W 1858 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, a uczęszczało 101 dzieci. W 1935 roku było w niej 104 uczniów oraz dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono (Julia Folejewska) w 1946 roku jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas.
Od 1945 roku Węgielsztyn był siedzibą gminy, w latach 1954–1972 gromady, a następnie do roku 1976 ponownie siedzibą gminy. W 1945 roku gmina obejmowała siedem sołectw, zaś w 1972 roku gromada – pięć sołectw (Brzozowo, Guja, Karłowo, Stawki i Węgielsztyn). W 1972 roku w skład sołectwa Węgielsztyn wchodziły wsie: Klikucie, Kraski i Węgielsztyn. Obecnie obok Węgielsztyna do sołectwa należy wieś Różewiec.
Szkolnictwo
Religia
We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej.
Zabytki
- kościół późnogotycki z XV wieku, odnowiony w 1771 roku, z wieżą (32 m) dobudowaną na początku XVIII wieku; ołtarz barokowy, bogato zdobiona ambona z XVI wieku
- drewniana chałupa (nr 10) z końca XVIII wieku
- grodzisko, wzgórze (123 m n.p.m.) ze śladami pruskiego grodziska
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Tortyłowicz-Batocki (1500–1570) – jeden z najwybitniejszych propagatorów luteranizmu na Mazurach; w latach 1537–1543 proboszcz parafii w Węgorzewie, a następnie w Węgielsztynie
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Przypisy
