Łupki

Łupki
Pałac w Łupkach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Pisz
Liczba ludności (2010)	316
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-200
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Łupki
Położenie na mapie Polski Łupki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Łupki (niem. Gut Lupken, Lupken) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Pisz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 r. liczyła 316 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Natalia Kowalewska.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, na południe od jeziora Roś, 4,5 km na północny wschód od Pisza. W pobliżu wsi przepływa strumień Łupianka, dopływ jeziora Roś.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała prawdopodobnie jeszcze przed wojną trzynastoletnią (1454–1466). Kiedy w 1483 roku wystawiano dla osady przywilej, zaznaczono, iż nowy właściciel, Szymon Moelknecht, zakupił te dobra od niejakiego Łupka. Osada obejmowała 10 łanów na prawie magdeburskim. Mieszkańcy posiadali również przywilej bartny. Przed rokiem 1555 przeniesiono z Guzek do Łupek folwark książęcy, w zamian wolni z Łupek otrzymali 15,5 łana w Guzkach i 2 łany łąk na prawie magdeburskim. W folwarku w Łupkach szarwark odrabiali chłopi z okolicznych wiosek. Pod koniec XVI wieku działał tu młyn (zwany niekiedy piskim). Wieś została spalona w 1656 roku przez Tatarów podczas wojen szwedzkich. Warto dodać, że na placu we wsi stała szubienica, na której wykonywano wyroki śmierci wydane w tej okolicy. W czerwcu 1710 roku do wsi dotarła epidemia dżumy, ale w przeciwieństwie do wielu okolicznych wsi ofiar było stosunkowo niewiele; zmarło 11 mieszkańców. Dwór z parkiem powstał w połowie XVIII wieku. Działała tu również owczarnia i gorzelnia. W latach 1857–1867 liczba mieszkańców spadła z 278 do 254 osób.

Szkoła w Łupkach powstała w 1819 roku. W 1935 roku uczęszczało do niej 47 dzieci, zatrudniony był jeden nauczyciel. W 1933 roku Łupki były zamieszkane przez 328 osób, zaś w roku 1939 przez 364 osoby. W latach 80. XX wieku wieś liczyła 265 mieszkańców.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Ludzie związani z miejscowością

• Eugeniusz Bielawski (1906–1986) – znany regionalista, twórca Izby Regionalnej w Wejsunach

Szkolnictwo

W 1947 roku założono w Łupkach dom dziecka; obecnie funkcjonuje tu Specjalny Ośrodek Szkolno–Wychowawczy im. dr Władysława Klementowskiego.

Turystyka

Nad jeziorem Roś w okolicy wsi znajduje się kilka ośrodków wczasowych.

Zabytki

• zespół dworsko–parkowy z połowy XVIII wieku, przebudowany i rozbudowany na przełomie XIX i XX wieku, dwukondygnacyjny, szerokie schody wejściowe, taras wsparty na kolumnach; po pożarze w latach 90. dwór odremontowano
• zespół budynków szkolnych z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy
• dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku
• kwatera wojenna zlokalizowana na cmentarzu przy drodze Pisz-Biała Piska, ok. 100 m na północ od szosy przy drodze do Łupek; miejsce spoczynku 2 żołnierzy armii niemieckiej oraz 2 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej

Bibliografia

Balbus Tomasz, Brenda Waldemar, Sylwetki: Eugeniusz Bielawski (Jan Sietnicki), Znad Pisy, nr 9, 2000, ss. 208–213.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [14.09.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [14.09.2013]
Strona Urzędu Gminy Pisz [14.09.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [14.09.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [14.09.2013]