Demony

Demony
Znaczenie	istoty występujące w wierzeniach ludowych, mitologiach i religiach

Demony – istoty występujące w wierzeniach ludowych, mitologiach i religiach. To postaci o cechach na wpół ludzkich, na wpół boskich, związane pierwotnie z pojęciem nieczystości sakralnej.

Wierzenia na Warmii i Mazurach

Warmiacy i Mazurzy do przedstawicieli świata podziemnego przenikających do świata ludzi zaliczali kilka głównych rodzajów demonów i półdemonów (tj. istot żyjących też jak ludzie). Były to:

• topniki
• różnego rodzaju straszydła
• zmory
• południce
• wilkołki
• kłobuki
• kautki
• zimni ludzie

Bogatą reprezentację postaci ze świata ludowej demonologii znalazły w XIX-wiecznych opracowaniach Maxa P. Toeppena, który podkreślał, że wierzenia te dotyczą nie ogółu mieszkańców Prus Wschodnich, a ludności polskojęzycznej zamieszkującej południe prowincji. Postaci te, podobnie jak wierzenia dotyczące właściwości magicznych zwierząt i roślin, wywodzą się z prastarych wierzeń związanych z pogańską religią Słowian.

W zależności od rodzaju demon zamieszkiwał bagna, stawy, nadbrzeżne szuwary, znajdował też schronienie pod konarami drzew. Szepty i odgłosy demonicznych istot można było usłyszeć w bezwietrzną noc, tuż po zapadnięciu nocy. Człowiek mógł mieć do czynienia z dobrymi lub z gruntu złymi demonami. Niektóre (kłobuk) potrafiły być mściwe w chwili ich odtrącenia przez dotychczasowych ludzkich opiekunów. Bywały złośliwe, zaczepne, traktowane nierzadko przez człowieka z lekceważeniem, czasem kpiną, ale i zwyczajnym lękiem. Wśród ludności Warmii i Mazur żyły także opiekuńcze demony, kautki, znane na terenie całej Polski pod nazwą krasnoludów.

Badania terenowe nad wierzeniami i demonologią ludową prowadziła na obszarze wsi warmińskich i mazurskich Anna Szyfer. Badaczka stwierdziła w latach 60. XX w. dalsze bogate występowanie wierzeń opisywanych już przez Toeppena: "Żywy materiał empiryczny potwierdzał stan z XIX wieku", ale żywotność wierzeń ludowych, m.in. tych dotyczących topnika i kłobuka, potwierdziły jej rozmowy z mieszkańcami jednej z wsi warmińskich prowadzone już w XXI wieku.

Bibliografia

Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Toeppen Max P., Wierzenia mazurskie, wstęp Anna Szyfer, Władysław Ogrodziński, oprac. Paweł Błażewicz,Jerzy M. Łapo, Dąbrówno 2008.
Tragarz duchów. Zbiór podań ludowych z Mazur, zebrał, przełożył i opracował Jerzy Marek Łapo, Dąbrówno 2007.