Karwica (gmina Ruciane-Nida)

Karwica
Jezioro Nidzkie k. wsi Karwica. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	341
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Karwica
Położenie na mapie Polski Karwica
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Karwica (prus. Kurwie, niem. Kurwien) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane-Nida. W latach 1945–1954 miejscowość administracyjnie należała do gminy Wiartel, następnie do gromady Ciesina, a od 1973 roku – do gminy Ruciane-Nida. W latach 1975–1998 należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 341 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Stanisław Gołaś.

Położenie

Wieś położona jest nad zatoką Jeziora Nidzkiego o nazwie Zamordeje Wielkie, około 16 km na południe od Rucianego–Nidy i 4 km od innej słynnej mazurskiej wioski – Krzyże. Otaczająca od południa i północy Karwicę część Puszczy Piskiej nazywana jest Lasami Karwickimi. Około 2 km na wschód od Karwicy znajduje się Drapacz – binduga nad południowym brzegiem Jeziora Nidzkiego. W odległości kilku kilometrów na północ od wsi położona jest stacja kolejowa Karwica Mazurska, na linii Olsztyn – Ełk.

Dzieje miejscowości

W Karwicy natrafiono na ślady dawnej pruskiej osady. Nazwa miejscowości wywodzi się z języka pruskiego – curvis był odpowiednikiem polskiego słowa wół. W pierwszej połowie XVI wieku istniała w Karwicy kuźnica, która przez wzgląd na bliską odległość do zakładu kowalskiego okręgu szczycieńskiego przechodziła poważny kryzys. Dzierżawcy nie wolno było na przykład wybierać rudy darniowej bliżej niż 20 km od Babięt. Kuźnica uległa zniszczeniu podczas „potopu” szwedzkiego i została odbudowana dopiero w 1679 roku. Młyn w Karwicy, który założono w 1679 roku, dał początek pierwszej osadzie szkatułowej na terenie starostwa piskiego. Jego dzierżawca miał prawo wyrabiać i sprzedawać piwo oraz gorzałkę na potrzeby miejscowej ludności. Przed wybuchem II wojny światowej Karwica należała do największych wsi na terenie powiatu piskiego. Mieczysław Orłowicz, który odwiedził ją jeszcze przed I wojną światową, polecał wybrać się ze stacji Karwica przez las, obok pięknego jeziorka Skarp do Wojnowa do klasztoru starowierców.

W 1885 roku kilka kilometrów na północ od wsi zbudowano dworzec kolejowy Karwica Mazurska na linii Szczytno – Pisz. Znajdował się on na przecięciu z drogą kołową prowadzącą z Krutyni przez wieś Karwicę, Ciesinę i Hejdyk do Turośli, następnie wzdłuż Jeziora Nidzkiego do Wiartla i Pisza. Droga ta odgrywała dawniej bardzo znaczącą rolę, o czym świadczą pozostałości zamykanej na noc rogatki mechanicznej na skrzyżowaniu z linią kolejową w Karwicy Mazurskiej. Budynek dworca nie zachował się, został rozebrany w połowie lat 80. XX wieku. Znajdujące się przy stacji dwa bliźniacze mieszkalne domy kolejowe służyły najprawdopodobniej robotnikom zatrudnionym w puszczy.

Kościół w Karwicy wybudowano w 1905 roku, zaś w 1907 roku powstała tu parafia. Kościół został zniszczony podczas działań wojennych. Obecnie znajduje się we wsi kaplica św. Józefa Robotnika (zbudowana w latach 1990–1993), która należy do rzymskokatolickiej parafii w Turośli.

Szkołę we wsi założono również w 1905 roku. W 1935 roku trzech nauczycieli uczyło w niej 142 uczniów. Po II wojnie światowej czteroklasową szkołę uruchomiono jesienią 1947 roku staraniem nauczyciela Waltera Zimnego; uczęszczało wówczas do niej 31 uczniów. Później funkcjonowała jako szkoła ośmioklasowa.

Podczas działań wojennych oraz późniejszych dewastacji i kradzieży zniszczeniu uległa połowa gospodarstw i budynków mieszkalnych. W styczniu 1945 roku pozostało tu zaledwie kilka rodzin mazurskich. Pierwszymi powojennymi sołtysami byli: niejaki Buszyk i Franciszek Gostomski. W 1945 roku zginął pierwszy powojenny nadleśniczy Nadleśnictwa Karwica, inż. Marian Maskuliński oraz jeden z gajowych. Podczas pracy nad zabezpieczaniem budynków leśnych przed dewastacją natknęli się na siedmioosobową grupę maruderów niemieckich, którzy obu leśników rozstrzelali i ukryli ich ciała pod mchem i gałęziami. Następnego dnia oddział radziecki wytropił maruderów – po krótkiej potyczce wszyscy Niemcy zginęli (z wyjątkiem towarzyszącej im kobiety). Ciała leśników odnaleziono dopiero po dwóch latach. Na miejscu ich śmierci postawiono pomnik, a nadleśnictwo nazwano Maskulińskim. 21 lutego 1946 roku w czasie potyczki z podziemiem niepodległościowym koło Karwicy zginął szef Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Piszu ppor. Henryk Tarkowski. Ze względu na niebezpieczną okolicę w 1947 roku siedzibę nadleśnictwa przeniesiono do Rucianego. Powróciła ona do Karwicy dopiero w 1954 roku.

Pierwszy prywatny sklep powstał w Karwicy w 1948 roku. Trzy lata później założono agencję pocztową, a w 1953 roku uruchomiono połączenia autobusowe z Piszem. W 1962 roku wieś została zelektryfikowana. W latach 70. we wsi działały dwa sklepy, poczta, kiosk „Ruchu”, Ochotnicza Straż Pożarna, znajdowała się tu również filia bazy Ośrodka Transportu Leśnego w Giżycku. W latach 80. został założony ośrodek zdrowia.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw w poszczególnych okresach:

• 1857 r. – 248 osób

• 1933 r. – 719 osób

• 1939 r. – 715 osób, 121 gospodarstw

• 1945 r. – 219 osób

• 1970 r. – 356 osób, 62 gospodarstw

• 1978 r. – 364 osoby, 55 gospodarstw

• 1987 r. – 358 osób

Turystyka

Karwica jest jedną z najsłynniejszych osad turystycznych na Mazurach. Znajduje się tu stanica wodna, plaża, pola namiotowe, ośrodek wypoczynkowy.

Ludzie związani z miejscowością

• Wiesław Wernic (1906–1986) – autor popularnych niegdyś powieści westernowych
• Andrzej Żuławski – reżyser (odwiedził wieś ze swą trzecią żoną Sophie Marceau; w wydanym w 1999 roku zbiorze Perseidy znalazły swoje odbicie mazurskie przeżycia Żuławskiego – opowiadania Czerwone i czarne oraz Nad wodą wielką i czystą)
• Andrzej Jarecki (1933–1993) – członek Studenckiego Teatru Satyryków; od połowy lat 50. bywał w Krzyżach, a później zbudował tam dom; był autorem tekstu piosenki pt.: Karwica Mazurska.

Zabytki

• dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XIX wieku, przy rozwidleniu drogi do jeziora od zachodu i drogi polnej od południa
• dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XIX wieku, przy drodze prowadzącej na południowy wschód od wsi do lasu
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku, w lesie na zachód od drogi na Krzyże
• kilka przykładów budownictwa z początku XX wieku, m.in. dom nr 51 – dawna szkoła
• dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XX wieku, Karwica Kolonia
• kilka schronów i blokhauzów z początku XX wieku i z roku 1928
• zespół dworca kolejowego z 1885 roku w Karwicy Mazurskiej: dom i trzy budynki gospodarcze; pozostałości mechanicznej rogatki na skrzyżowaniu z drogą kołową – stojak i podpora drąga rogatkowego
• dawny cmentarz ewangelicki z pierwszej połowy XX wieku, Karwica Mazurska
• mogiła żołnierza armii niemieckiej z 1945 roku, Karwica Mazurska (ciało zmarłego przeniesiono do Bartosz)

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100–125.
Kass Wojciech, Worobiec Krzysztof A., Ginące leśniczówki Puszczy Piskiej, Znad Pisy, nr 12, 2003, ss. 284–300.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Ratajczak Tadeusz, Rzepa Grzegorz, Górnictwo i hutnictwo darniowych rud żelaza na Mazurach i Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 9, 2000, ss. 192–207.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Szelichowski Stanisław, Uroki mazurskiej krainy. Krzyże 300 lat, Karwica i okolice, Warszawa 2006.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2013]
Strona Urzędu Gminy Ruciane–Nida [10.09.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [10.09.2013]
Forum dyskusyjne [22.07.2014]
Strona Gminy Ruciane–Nida [30.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [22.07.2014]