Stare Juchy (gmina wiejska)

Gmina Stare Juchy
Herb gminy
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ełcki
Rodzaj gminy	wiejska
Wójt	Ewa Jurkowska-Kawałko
Powierzchnia	197,02 km²
Liczba sołectw	25
Liczba miejscowości	28
Liczba ludności (2013) Gęstość zaludnienia	3957 20 osób/km²
Strefa numeracyjna	87
Tablice rejestracyjne	NEL
TERYT	2805052
Urząd gminy Plac 500-lecia 4 19-330 Stare Juchy
[www.stare-juchy.pl Strona internetowa gminy]
[stare-juchy-ug.bip-wm.pl Biuletyn Informacji Publicznej gminy]

Gmina Stare Juchy – gmina wiejska położona we wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego i w północno-zachodniej części powiatu ełckiego. Siedziba gminy znajduje się w Starych Juchach.

Gmina Stare Juchy położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego w makroregionie Pojezierza Mazurskiego. Gmina o charakterze rolniczo-turystycznym i niedużej gęstości zaludnienia. Jej tereny zaliczane są do najzimniejszych obszarów nizinnych Polski. Władzę w gminie sprawuje wójt Ewa Jurkowska-Kawałko.

Powierzchnia gminy

Gmina wiejska Stare Juchy zajmuje powierzchnię 197,02 km², w tym:

• użytki rolne: 59% (11624,18 ha )
• lasy: 18% (3546,36 ha)
• wody: 13% (2561,26 ha)

Gmina stanowi 17,7% powierzchni powiatu ełckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi:

Głaz narzutowy - pomnik przyrody.
Fot. Mieczysław Kalski.

Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Grabniku. Źródło: www.wrota.warmia.mazury.pl

Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Starych Juchach. Źródło: W. Guzewicz, Kościoły i parafie Ziemi Ełckiej, Ełk 2008, s. 161.

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	3957	100	1959	49,5	1998	50,5
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	20		10		10

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2013 roku w gminie wiejskiej Stare Juchy wynosiło -15 osób, co stanowi 19,5% migracji w powiecie ełckim oraz 0,4% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Po II wojnie światowej gmina wiejska Stare Juchy była częścią powiatu ełckiego w województwie białostockim. W 1954 roku dokonano reformy administracyjnej państwa i na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych istniejące dotychczas gminy zastąpiono gromadami. Utworzona gromada Stare Juchy, podobnie jak gmina, należała do powiatu ełckiego w województwie białostockim. W skład jednostki weszły wsie Jeziorowskie, Kałtki, Łaśmiady, Liski, Olszewo, Orzechowo, Panistruga i Stare Juchy ze zniesionej gminy, a w 1959 roku przyłączono do gromady Stare Juchy obszar zniesionej gromady Gorłówko (bez wsi Kije i Połom oraz PGR-u Połom).

W styczniu 1972 gromadę powiększono o wsie Bałamutowo, Czerwonka i Królowa Wola oraz część lasów państwowych Nadleśnictwa Stare Juchy, ze znoszonej gromady Woszczele. Gromada przetrwała do kolejnej reformy administracyjnej. W 1973 roku w wyniku wprowadzenia w życie ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych przywrócono w Polsce podział państwa na gminy, a wraz z nim reaktywowano gminę Stare Juchy.

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa przestał istnieć powiat ełcki. Gmina wiejska Stare Juchy została bezpośrednio częścią województwa suwalskiego.

Ponowne zmiany podziału administracyjnego państwa umiejscowiły gminę wiejską Stare Juchy w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ełckim.

Gmina wiejska Stare Juchy graniczy z gminami: Ełk, Orzysz, Wydminy oraz Świętajno.

Miejscowości na terenie gminy

Sołectwa: Bałamutowo, Czerwonka, Dobra Wola, Gorło, Gorłówko, Grabnik, Grabnik osada, Jeziorowskie, Kałtki, Królowa Wola, Łaśmiady, Liski, Nowe Krzywe, Olszewo, Orzechowo, Panistruga, Płowce, Rogale, Skomack Wielki, Skomack Wielki osada, Sikory Juskie, Stare Juchy, Stare Krzywe, Szczecinowo, Zawady Ełckie.

Pozostałe miejscowości: Ostrów, Rogalik.

Gospodarka

Mimo mało korzystnych warunków klimatycznych do prowadzenia działalności rolniczej w gminie Stare Juchy, rolnictwo jest jedną z głównych dziedzin gospodarki. W strukturze użytkowania powierzchni gminy przeważają użytki rolne, które stanowią 11624 ha, z tego 7292 ha zajmują grunty orne, a 4054 ha użytki zielone. Kierunki prowadzonej produkcji roślinnej i zwierzęcej są dopasowane do warunków klimatycznych i glebowych. Uprawiane są głównie zboża: pszenżyto ozime, owies, pszenica, żyto oraz ziemniaki i kukurydza. W hodowli dominuje chów bydła i drobiu kurzego, co jest powszechne w całym województwie. W gminie Stare Juchy przeważająca liczba gospodarstw domowych utrzymuje się z działalności rolniczej. Dominują gospodarstwa rozdrobnione o powierzchni do 5 ha (60%): najwięcej jest ich o powierzchni do 1 ha (włącznie) – 233 (zaledwie 42 z nich prowadzi działalność rolniczą). Drugą grupę pod względem liczebności stanowią gospodarstwa powyżej 15 ha – 124, wszystkie one prowadzą działalność rolniczą. Niewiele mniej jest gospodarstw o powierzchni od 1 do 5 ha – 93 (85 z nich prowadzi działalność rolniczą). Gospodarstw o powierzchni od 5 do 10 ha jest 43 (działalność prowadzi 42), zaś gospodarstw o powierzchni od 10 do 15 ha jest 50, z czego wszystkie prowadzą działalność rolniczą. Na terenie gminy nie ma stałego punktu skupu płodów rolnych, ani grup producenckich. Konieczna jest pomoc rolnikom w zdobyciu nowych kwalifikacji, w zbywaniu płodów rolnych, podejmowaniu pozarolniczej działalności i promocji miejscowego rolnictwa.

Pomimo tego, że rolnictwo jest dominującym kierunkiem rozwoju gospodarki w gminie, to uważana jest ona również za gminę turystyczną. W gminie Stare Juchy obserwuje się zwiększoną orientację na turystykę, o czym może świadczyć rosnąca liczba gospodarstw agroturystycznych. Ważnym elementem określającym turystyczny charakter gminy są jeziora. Na jej terenie znajduje się 28 jezior, a w pobliżu miejscowości Stare Juchy jest ich aż 7. Na terenie gminy pod względem chłonności turystycznej wyróżnia się cztery mikrorejony turystyczne: mikrorejon jeziora Szóstak, mikrorejon jeziora Łaśmiady, mikrorejon jeziora Sawinda Wielka, mikrorejon jezior Mleczówka i Dobrzyń. Powierzchnia terenów rekreacyjno-wypoczynkowych gminy zajmuje 2,56 ha, plaże gminne zajmują powierzchnię 4,75 ha. Ze względu na istnienie w gminie cennych ekosystemów przyrodniczych i walorów krajobrazowych, podejmowane są działania mające na celu ukierunkowanie ruchu i aktywności turystycznej i rekreacyjnej, by te walory i ekosystemy zachować, a jednocześnie wykorzystać jako atrakcje turystyczne. Gmina Stare Juchy inwestuje w infrastrukturę turystyczną i wzbogaca się o nowe atrakcje turystyczne.

Przez teren gminy przebiega szereg oznakowanych i nieoznakowanych szlaków turystycznych. Gmina Stare Juchy realizuje funkcje turystyczne dzięki rekreacji i istniejącej bazie noclegowej, z której korzystają turyści z Polski i z zagranicy. Są to ośrodki wypoczynkowe i wczasowe, gospodarstwa agroturystyczne i pola namiotowe. Gospodarstwa agroturystyczne znajdują się w miejscowościach: Gorło, Jeziorowskie, Łaśmiady, Orzechowo, Skomack Wielki, Stare Juchy, Szczecinowo, Zawady Ełckie.

W gminie nie ma rozwiniętego przemysłu, dość dobrze rozwinięta jest sieć usług o zróżnicowanej strukturze i handel.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w gminie wiejskiej Stare Juchy wynosiła w 2013 roku 179. W tym 9 podmiotów należało do sektora publicznego, pozostałe 170 tworzyło sektor prywatny. 34 firmy były zarejestrowanych w dziale handel hurtowy i detaliczny, 18 firm w dziale przetwórstwo przemysłowe, 35 firm w dziale budownictwo, 15 w dziale: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, a firm prowadzących działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi było 8. Są to małe i średnie firmy zatrudniające od 1 do 5 osób.

Gmina należy do Stowarzyszenia EGO "Kraina Bociana".

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2013 roku w gminie wiejskiej Stare Juchy wynosiła 401 osób, co stanowi 4,9% bezrobotnych w powiecie ełckim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 21,8% ludności.

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

• Gminny Ośrodek Kultury w Starych Juchach - wraz ze świetlicami w miejscowościach: Czerwonka, Gorłówko, Grabnik, Orzechowo, Rogalik, Stare Krzywe oraz Szczecinowo
• Biblioteka Centrum Informacji i Kultury Gminy Stare Juchy

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

• Piknik Jaćwieski w Starych Juchach
• Biesiada Mazurska w Starych Juchach
• Dożynki gminne
• Spotkania integracyjne rodzin

Ludzie związani z gminą

• Helena Brodowska – pisarka, artystka-amator ze Starych Juch
• Jan Kawecki (1903–1977) – nauczyciel, muzyk, działacz kulturalno-oświatowy, zbieracz folkloru i kultury ludowej, regionalista, popularyzator przeszłości regionu mazurskiego, malarz amator; mieszkał w Starych Juchach
• Michał Kajka (1858– 1940) – urodzony w Skomacku Wielkim murarz i cieśla, mazurski poeta ludowy, działacz mazurski.

Zabytki znajdujące się na terenie gminy

Do najcenniejszych zabytków znajdujących się na terenie gminy wiejskiej Stare Juchy należą:

• kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Starych Juchach
• kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Starych Juchach
• kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Grabniku
• cmentarze ewangelickie w miejscowościach: Dobra Wola, Gorło, Jeziorowskie, Olszewo, Orzechowo, Starych Juchach (cmentarz ewangelicki rodziny Gruberów), Stare Krzywe, Szczecinowo.
• cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w miejscowościach: Grabnik, Stare Juchy.

Szlaki i atrakcje turystyczne

• szlaki piesze:
  • Szlak im. Michała Kajki – Ełk – Chruściele – Tracze – Mostołty – Zdedy – Jezioro Zdeckie – Jezioro Kroksztyn – Ogródek – Skomack Wielki – Jezioro Orzysz
  • Szlak Mazur Garbatych – Ełk – Siedliska – Straduny – Malinówka – Stare Juchy – Szczecinowo – Garłówko – Połom – Olecko – Czerwony Dwór – Gołdap
• szlaki rowerowe:
  • zielony szlak rowerowy: Stare Juchy-Zawady Ełckie-Gorłówko-Stare Juchy
  • niebieski szlak rowerowy: Stare Juchy-Szczecinowo-Gawliki Małe-Kaltki-Stare Juchy
  • żółty szlak rowerowy: edukacyjno-ekologiczny szlak "Wokół Jeziora Selmęt Wielki"
• trasa pieszo-rowerowa wzdłuż jeziora Jędzelewo
• szlaki wodne:
  • szlak Łaźna Struga: Mazury - Czerwony Dwór - Jezioro Łaźno - Jezioro Litygajno - rzeka Łaźna Struga - prawym brzegiem jeziora Łaśmiady - Jezioro Straduńskie - rzeka Ełk - Jezioro Haleckie - rzeka Ełk - Jezioro Ełckie (57 km)
  • szlak Czerwony Dwór: Czerwony Dwór - Jezioro Szwałk Wielki (gmina Kowale Oleckie) - Jezioro Pilwąg - Jezioro Łaźno - Jezioro Litygajno - rzeka Łaźna Struga - Jezioro Łaśmiady -rzeka Ełk - stanica wodna PTTK w Ełku (80 km)
• Park Owadów Chronionych w Starych Juchach nad Młyńską Strugą
• wieża widokowa w okolicy jeziora Jędzelewo

Informacje na temat atrakcji turystycznych znajdujących się na terenie gminy Stare Juchy można uzyskać na stronie serwisu internetowego Centrum Informacji Turystyczno-Kulturalnej w Ełku oraz na stronie Stare Juchy.

Religia

• Parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Grabniku
• Parafia pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Klusach
• Parafia pw. Trójcy Przenajświętszej w Starych Juchach

Szkolnictwo

W gminie wiejskiej Stare Juchy istnieją następujące placówki edukacyjne:

• Zespół Szkół Samorządowych w Starych Juchach - w jego skład wchodzą: Przedszkole Samorządowe w Starych Juchach, Szkoła Podstawowa im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Starych Juchach oraz Gimnazjum Publiczne im. Michała Kajki w Starych Juchach.

Sport

W gminie wiejskiej Stare Juchy organizowane są różnorodne imprezy rekreacyjno-sportowe, m. in.: Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Wójta Gminy Stare Juchy, Zawody Paralotniowe o Puchar Wójta Gminy Stare Juchy, Jaćwieskie Wiosenne Wojewódzkie Biegi Przełajowe w Starych Juchach, Europejski Tydzień Sportu, Olimpiada Wiejska, turnieje tenisa stołowego, koszykówki i piłki halowej, festyny rekreacyjno-sportowe.

Na terenie gminy istnieją i działają kluby sportowe:

• KS Orzeł Stare Juchy
• drużyna FC Rogalik

Inne organizacje i instytucje

• Stowarzyszenie na rzecz rozwoju gminy Stare Juchy
• Stowarzyszenie Mieszkańców i Przyjaciół Wsi Zawady Ełckie "MUKSZTY"
• Chór "Mazury" ze Starych Juch

Obszary chronione i pomniki przyrody

Na terenie gminy znajdują się obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody. Należą do nich:

Obszary chronionego krajobrazu:

• Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Orzyskich (21153 ha)
• Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Ełckiego (49297,2 ha)

Użytki ekologiczne:

• Torfowisko Sikora (50,5 ha)

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy wiejskiej Stare Juchy znajdują się 2 pomniki przyrody: brzoza oraz głaz narzutowy Jaćwingów w miejscowości Orla Jucha.

Ciekawostki

• Teren gminy wiejskiej Stare Juchy zaliczany jest do najzimniejszych obszarów nizinnych Polski. Na kształtowanie klimatu w tym rejonie największy wpływ mają masy powietrza polarnego. W ciągu roku średnio przez 1,5 miesiąca (najczęściej w okresie zimy i wiosny) dociera tu powietrze arktyczne. Średnia roczna temperatura kształtuje się w przedziale od 6,0 do 6,5 °C. Średnia najzimniejszego miesiąca - lutego, waha się od -5,5 do 5,0 °C, natomiast najcieplejszego – lipca – wynosi około 17 °C. Średnia roczna amplituda temperatury wynosi około 22°C. Charakterystyczna dla tego rejonu jest długa, trwająca od 110 do 115 dni zima z dużą liczbą dni mroźnych. Lato rozpoczyna się po 5 czerwca i trwa od 75 do 80 dni (do około 25 sierpnia). Dni najcieplejszych, z temperaturą powyżej 25 °C, jest około 20 w roku. Obszar gminy należy do najbardziej zachmurzonych terenów w Polsce. Średnie roczne zachmurzenie wynosi 65%-70%. Przeciętnie dni pogodnych jest tu 30 do 40, najwięcej w marcu i kwietniu. Średnia wilgotność powietrza osiąga 80% do 81%, najwyższa jest zimą, około 88% do 89%. Średnia roczna suma opadu wzrasta od 580 mm na krańcach południowo-wschodnich gminy, po około 600 mm w części centralnej, do 630 mm na krańcach północnych. Największe opady notuje się w sierpniu 75 do 85 mm, najmniejsze w styczniu od 30 do 35 mm. Opady zimowe są częstsze, lecz o niższym natężeniu, letnie rzadsze, lecz bardzo intensywne. Latem sumy dzienne opadów przekraczają średnie miesięczne sumy opadów.
• W Starych Juchach istnieje tunel i podziemny kanał łączący dwa jeziora: Szóstak i Ułówki. Tunel zbudowano na początku XX wieku, w trakcie wielkich inwestycji mających na celu połączenie jezior i osuszenie jak największych połaci pól. Ma on około 1,60 metra średnicy i 300 metrów długości. W niektórych miejscach przebiega 10 metrów pod ziemią.
  
• We wsi rozgrywa się akcja filmu "Karate po polsku" z 1983 roku oraz serial "Siedlisko" z 1998 roku.

Bibliografia

Dz.U. 1954 nr 43 poz. 191, Ustawa z dnia 25 września 1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi i powołaniu gromadzkich rad narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1958 nr 76 poz. 392, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany granic niektórych powiatów w województwach: białostockim, bydgoskim, kieleckim, lubelskim, łódzkim, poznańskim, warszawskim i zielonogórskim, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl[06.08.2014]
Dz.U. 1975 nr 17 poz. 92, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl [06.08.2014]
Uchwała Nr 13/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu ełckiego. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954r.
Uchwała Nr 16/5 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 7 października 1958 r. sprawie zniesienia niektórych gromad w województwie białostockim, [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z grudnia 1958 r.
Uchwała Nr XIII/43/71 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 26 października 1971 r. w sprawie zmiany granic niektórych gromad oraz ustalenia siedzib niektórych gromadzkich rad narodowych w woj. białostockim [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 24 grudnia 1971 r.
Strategia rozwoju zrównoważonego gminy Stare Juchy do 2020 roku, Stare Juchy 2014.
Bank Danych lokalnych GUS, Portret terytorium [06.08.2014]
BIP Urzędu Gminy Stare Juchy [06.08.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [06.08.2014]
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków [06.08.2014]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie [06.08.2014]
Urząd Gminy Stare Juchy [06.08.2014]
UStat w Olsztynie [06.08.2014]