Barzyna

Barzyna
Ruiny pałacu w Barzynie. Fot. Włodzimierz Jacek Adamski. Źródło: Commons Wikimedia
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Rychliki
Liczba ludności (2010)	99
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Barzyna
Położenie na mapie Polski Barzyna
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Barzyna (niem. Wiese) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Rychliki. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 r. liczyła 99 mieszkańców.

Pałac w Barzynie przed 1945 r.
Źródło: zabytki.ocalicodzapomnienia.eu

Położenie

Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, na południowy zachód od Pasłęka.

Dzieje miejscowości

Brak wiadomości dotyczących najstarszych dziejów wsi. W najstarszych dokumentach podawane są różne formy nazwy miejscowości: Wisen, Weszen, Wylen, Wiclen, Wilen. Nazwa ma bezpośredni związek z położeniem Barzyn. 8 listopada 1310 r. komtur dzierzgoński Sieghardt von Schwarzburg przekazał jako lenno 10 łanów niejakiemu Jakubowi, Hermanowi i Fryderykowi. Natomiast Konrad Zöllner von Rotenstein - Wielki Szatny zakonu krzyżackiego i komtur dzierzgoński - 21 września 1374 r. nadał trzem pruskim poddanym - Szymonowi, Henrykowi i Piotrowi 4 łany ziemi na obszarze przyszłej wsi.

Miejscowość wchodziła w skład komturii krzyżackiej w Dzierzgoniu i komornictwa w Kiersytach. Dobra lenne w Barzynie należały kolejno do: Hansa Schertwitza (1495 - ok. 1540), Szymona von Drahe - komtura pasłęckiego, Henryka Fuchsa, Lorenza Islera - markgrafa Albrechta Starszego i do Fabiana Möllera.

W latach 1560-1829 dobra należały do rodziny von Bodeck. Pierwszym właścicielem Barzyn wywodzącym się z tego rodu miał być Johann Hans Bodecker - elbląski rajca. W 1727 r. kolejny z dziedziców Bonawentura Dominik von Bodeck pozostawił swoim następcom rozległe dobra, w których skład wchodziły m.in. miejscowości: Marwica Mała, Marwica Wielka, Jelonki (część majątku), dobra w Janowie koło Elbląga, Barzyna, Dziśnity, Barty, Dłużyna.

Bodeckowie sprawowali również prywatny patronat nad kościołem w Jelonkach. Wybudowali również pałac w Barzynach. Ostatnim przedstawicielem tego rodu był Albrecht Heinrich Christoph von Bodeck (1750-1829), który zmarł w Barzynach. W roku 1862 na terenie majątku powstał folwark - owczarnia, który położony był między Śliwicami a Jelonkami. Folwark został nazwany Bodeck (obecne Budki).

Trzecia córka A.H.Ch. von Bodecka - Urlika, w 1815 r., wyszła za mąż za dowódcę 1. Batalionu Piechoty Pruskiej Landwehry, generała majora Karola Kazimierz von Hülsena, który pochodził z pobliskiego Jarnołtowa. Nowa właścicielka Barzyn nosiła intrygujące imię Jeanette Friederique Wilhelmine Caroline Ulrique von Bodeck. Natomiast rodzina von Hülsen była starym rodem wywodzącym się z Tyrolu. Do Inflant przybyli wraz z Zakonem Kawalerów Mieczowych. Jeden z przedstawicieli rodu - Hiob von Hülsen - był Wielkim Mistrzem. Późniejsze losy męskich potomków rodziny związane były z armią pruską. W 1800 i 1840 r. otrzymali tytuł hrabiowski. W Prusach rodzina pojawiła się w XVI wieku.

Generał major Karol Kazimierz von Hülsen (zm. 1858 r.) zaznaczył swój pobyt w Barzynie za sprawą żeliwnej tablicy z herbami von Hülsenów i spowinowaconej z nimi rodziny von Wallenrodt. Tablica została umieszczona nad barokowym kominkiem. Obecnie tablica znajduje się (od 1995 r.) w pałacu Dönhoffów w Kwitajnach. Bo śmierci generała majora, który nie pozostawił męskiego potomka, Barzyny stały się własnością barona Bernharda von Sanden, małżonka Marii von Hülsen.

Około 1860 r. majątek należał do Otto Frankensteina. Głównymi siedzibami były Dziśnity, Barty. Barzyna obejmowała wówczas obszar 572 ha ziemi z folwarkami w Budkach, Bartlewie, Nowym Drużnie. W majątku działał młyn wodny i mleczarnia; hodowano konie, owce szlachetnych odmian, krowy odmiany fryzyjskiej i Rambouillet.

Ostatnim właścicielem Barzyn był Gerd von der Groeben (ok. 1920-1945). Groebenowie to stary ród wywodzący się z Frankonii i Saksonii, który przybył do Prus z zakonem krzyżackim. Dyplom hrabiowski otrzymali w roku 1786. Jedna z linii von Groebenów służyła wiernie Polsce w XVII i XVIII wieku.

Gerd von der Groeben razem z żoną Marią gospodarzyli samotnie w Barzynie. Byli bezdzietni. Ich majątek obejmował wówczas obszar 578 ha ziemi ornej, 100 ha lasu, 110 koni, 80 krów, 60 świń i ponad 500 owiec. W tym czasie majątek był zamieszkany przez 429 osób (425 ewangelików i 4 katolików). Groeben zasłynął jako hodowca i handlarz owcami oraz właściciel portretu Rembrandta pt. Śmiejący się Rembrandt.

23 stycznia 1945 r., kiedy pierwsi sowieccy żołnierze dotarli do Kanału Elbląskiego, Gerd von der Groeben się zastrzelił. W tym samym czasie w Ponarach czerwonoarmiści zastrzelili jego kuzynkę.

Prawdopodobnie jedynym śladem po tej rodzinie jest obecnie nazwisko poległego w czasie I wojny światowej Karla von der Groebena, które zostało zamieszczone na pomniku w Jelonkach.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Rychlikach.

Zabytki

• Ruiny pałacu z 1693 r. Obiekt został wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków.
  

Bibliografia

Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Historia Barzyna [29.12.2013]
Bank danych lokalnych GUS [29.12.2013]