Krzyżany: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Położenie) |
|||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Krzyżany ''' (niem. ''Krzyshanen'', od 1927 r. ''Steinwalde'') – | + | ''' Krzyżany ''' (niem. ''Krzyshanen'', od 1927 r. ''Steinwalde'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat giżycki|powiecie giżyckim]], w [[Ryn (gmina miejsko-wiejska)|gminie Ryn]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. |
| − | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 63 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiktor Nazarewicz]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/ryn_gmina_miejsko_-_wiejska/172/Jednostki_pomocnicze_Gminy/ bip.warmia.mazury.pl] [05.03.2014]</ref>. | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 63 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiktor Nazarewicz]]<ref>http://bip.warmia.mazury.pl/ryn_gmina_miejsko_-_wiejska/172/Jednostki_pomocnicze_Gminy/ [ | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | <br/> | ||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], 26 km na południowy zachód od [[Giżycko|Giżycka]] i 4 km na zachód od [[Ryn|Rynu]], na północ od drogi krajowej nr 59, w pobliżu granic z powiatami [[ | + | Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], 26 km na południowy zachód od [[Giżycko|Giżycka]] i 4 km na zachód od [[Ryn|Rynu]], na północ od drogi krajowej nr 59, w pobliżu granic z powiatami [[Powiat kętrzyński|kętrzyńskim]] i [[Powiat mrągowski|mrągowskim]]. Około 1,5 km na północny zachód od wsi znajduje się bagno Dębniak, zaś 2 km na wschód – dawne Jezioro Czarne (obecnie łąka). |
| − | W pobliżu wsi, na terenie leśnictwa Krzyżany, znajduje się [[Głaz narzutowy w leśnictwie Krzyżany|głaz narzutowy]] | + | W pobliżu wsi, na terenie leśnictwa Krzyżany, znajduje się [[Głaz narzutowy w leśnictwie Krzyżany|głaz narzutowy]] stanowiący pomnik przyrody. |
<br/> | <br/> | ||
| + | == Dzieje miejscowości == | ||
| + | Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]]. W 1547 roku starosta [[Jerzy von Diebes]] sprzedał cztery łany sołeckie niejakiemu Maciejowi Spianckowi, który w zamian zobowiązał się do założenia wsi czynszowej na 44 łanach na [[prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]]. Osiedleńcy otrzymali 10 lat wolnizny, lecz po upływie pięciu lat musieli odrabiać [[szarwark]] oraz oddawać połowę dziesięciny pastorowi. | ||
| − | + | W 1564 roku były tu 32 gospodarstwa, a w 1632 roku – 26. Wieś poważnie ucierpiała podczas [[epidemia dżumy 1709-1711|wielkiej epidemii dżumy]] na początku XVIII wieku; w 1719 roku wciąż puste były 24 łany. Nowych osiedleńców sprowadzono w latach 1748–1763. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Rynie. | |
| − | |||
Krzyżany spłonęły w pożarze podczas działań wojennych w 1914 roku. W 1939 roku wieś obejmowała 704 ha. | Krzyżany spłonęły w pożarze podczas działań wojennych w 1914 roku. W 1939 roku wieś obejmowała 704 ha. | ||
| − | Szkołę we wsi założono w 1741 roku. Po | + | Szkołę we wsi założono w 1741 roku. Po II wojnie światowej uruchomiono ją już 1 września 1946 roku staraniem [[Roman Gunicki|Romana Gunickiego]], który był w niej zarazem jedynym nauczycielem (dwóch nauczycieli uczyło tu jedynie w latach 1959–1963). Placówka została zlikwidowana w 1974 roku w związku z reorganizacją sieci szkolnej. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 1970 roku Krzyżany liczyły 32 budynki mieszkalne. Znajdowały się tu: klub, punkt biblioteczny, boisko sportowe, zakład stolarski, kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna. W latach 1954–1957 wieś była siedzibą gromady, a następnie do roku 1972 należała do gromady Ryn. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | 1970 | ||
| − | |||
| − | |||
| + | Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła: | ||
| + | *1857 – 267 osób | ||
| + | *1933 – 242 osoby | ||
| + | *1939 – 187 osób | ||
| + | *1970 – 154 osoby, 32 gospodarstwa | ||
== Zabytki przyrody nieożywionej == | == Zabytki przyrody nieożywionej == | ||
| − | * | + | *głaz narzutowy: ciemnoróżowy granit grubokrystaliczny położony w sosnowym lesie, na zboczu wzgórza, na północ od szosy Krzyżany – Ryn; wymiary: 4,2 m długości, 2 m szerokości, 1,6 m wysokości |
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku |
| − | * | + | *pomnik mieszkańców poległych w czasie I wojny światowej, a zarazem pomnik [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach|plebiscytowy]]; oderwana górna część |
| − | < | + | {{Przypisy}} |
| − | + | <references/> | |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Białuński Grzegorz, ''Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie'', Olsztyn 1996.<br/> | |
| − | + | ''Giżycko. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1983.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | Gminna ewidencja zabytków, [w:] Miasto i gmina Ryn. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, [http://bip.warmia.mazury.pl/ryn_gmina_miejsko_-_wiejska/system/pobierz.php/UCHW.%20Nr%20XLI%20360%2010%20Zal.%20Nr%201.pdf?id=1421| bip.warmia.mazury.pl, Część A], Ryn 2009/2010 [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/loetzen.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/krzyzany| rowery.olsztyn.pl] [05.03.2014] | |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat giżycki]] [[Kategoria: Ryn (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1501-1600]] | |
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat giżycki]] [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 11:26, 1 kwi 2015
| Krzyżany | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | giżycki |
| Gmina | Ryn |
| Liczba ludności (2010) | 63 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Krzyżany | |
| Położenie na mapie Polski  Krzyżany | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Krzyżany (niem. Krzyshanen, od 1927 r. Steinwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Ryn. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 63 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiktor Nazarewicz[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, 26 km na południowy zachód od Giżycka i 4 km na zachód od Rynu, na północ od drogi krajowej nr 59, w pobliżu granic z powiatami kętrzyńskim i mrągowskim. Około 1,5 km na północny zachód od wsi znajduje się bagno Dębniak, zaś 2 km na wschód – dawne Jezioro Czarne (obecnie łąka).
W pobliżu wsi, na terenie leśnictwa Krzyżany, znajduje się głaz narzutowy stanowiący pomnik przyrody.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów Prus Książęcych. W 1547 roku starosta Jerzy von Diebes sprzedał cztery łany sołeckie niejakiemu Maciejowi Spianckowi, który w zamian zobowiązał się do założenia wsi czynszowej na 44 łanach na prawie magdeburskim. Osiedleńcy otrzymali 10 lat wolnizny, lecz po upływie pięciu lat musieli odrabiać szarwark oraz oddawać połowę dziesięciny pastorowi.
W 1564 roku były tu 32 gospodarstwa, a w 1632 roku – 26. Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy na początku XVIII wieku; w 1719 roku wciąż puste były 24 łany. Nowych osiedleńców sprowadzono w latach 1748–1763. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Rynie.
Krzyżany spłonęły w pożarze podczas działań wojennych w 1914 roku. W 1939 roku wieś obejmowała 704 ha.
Szkołę we wsi założono w 1741 roku. Po II wojnie światowej uruchomiono ją już 1 września 1946 roku staraniem Romana Gunickiego, który był w niej zarazem jedynym nauczycielem (dwóch nauczycieli uczyło tu jedynie w latach 1959–1963). Placówka została zlikwidowana w 1974 roku w związku z reorganizacją sieci szkolnej.
W 1970 roku Krzyżany liczyły 32 budynki mieszkalne. Znajdowały się tu: klub, punkt biblioteczny, boisko sportowe, zakład stolarski, kółko rolnicze i spółka wodnomelioracyjna. W latach 1954–1957 wieś była siedzibą gromady, a następnie do roku 1972 należała do gromady Ryn.
Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:
- 1857 – 267 osób
- 1933 – 242 osoby
- 1939 – 187 osób
- 1970 – 154 osoby, 32 gospodarstwa
Zabytki przyrody nieożywionej
- głaz narzutowy: ciemnoróżowy granit grubokrystaliczny położony w sosnowym lesie, na zboczu wzgórza, na północ od szosy Krzyżany – Ryn; wymiary: 4,2 m długości, 2 m szerokości, 1,6 m wysokości
Zabytki
- cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku
- pomnik mieszkańców poległych w czasie I wojny światowej, a zarazem pomnik plebiscytowy; oderwana górna część
Przypisy
- ↑ bip.warmia.mazury.pl [05.03.2014]
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
Giżycko. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1983.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Gminna ewidencja zabytków, [w:] Miasto i gmina Ryn. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, bip.warmia.mazury.pl, Część A, Ryn 2009/2010 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
rowery.olsztyn.pl [05.03.2014]
