Jawty Wielkie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki) |
|||
| (Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.<br>Fot. Martin Clavun. Źródło: [http://www.ziburski.de/tngfiles620/showmedia.php?mediaID=345 www.ziburski.de] |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Jawty Wielkie ''' (niem. ''Gross Jauth'') – | + | ''' Jawty Wielkie ''' (niem. ''Gross Jauth'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]], w [[Susz (gmina miejsko-wiejska)|gminie Susz]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Józef Rzemieniewski]]<ref>[http://bip.susz.sisco.info/?id=1739 bip.susz.sisco.info] [05.03.2014]</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| + | [[File:Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową.jpg|thumb|right|290px|Pałac w Jawtach Wielkich przed II wojną światową. <br>Źródło: [http://aefl.de/rosenberg/Rosenberg/doerfer_3/doerfer_teil3.htm www.aefl.de] | ||
| + | ]] | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], 27 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i 8 km na południowy zachód od [[Susz| | + | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], 27 km na północny zachód od [[Iława|Iławy]] i 8 km na południowy zachód od [[Susz|Susza]]. |
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi | + | Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę ''Jautin''. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawiła się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi (pierwotna lokacja nie jest znana). Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414, albo (najpóźniej) w okresie wojny trzynastoletniej. Po zakończeniu wojen szwedzkich parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do [[Bałoszyce|Bałoszyc]]. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie [[von Tettau]]. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 1700 roku Jawty Wielkie, [[Jawty Małe]], [[Wiśniówek]] oraz [[Nipkowie]] stały się własnością rodziny Schack von Wittenau. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku, po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu von Borck. W połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha. | |
| − | + | Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił von Dewiz. Trzydzieści lat później należał on już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci wdowa, hrabina Dorota Mieczelska, sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera, właściciela przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw, a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw. | |
| − | 1864 | + | Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła: |
| − | + | *1817 – 272 osoby, 36 domów | |
| − | 1871 | + | *1831 – 292 osoby, 29 domów |
| − | + | *1864 – 390 osób, 20 domów | |
| − | 1885 | + | *1871 – 394 osoby, 20 domów |
| − | + | *1885 – 344 osoby, 22 domy | |
| − | 1895 | + | *1895 – 293 osoby, 18 domów |
| − | + | *1905 – 308 osób, 22 domy | |
| − | 1905 | + | *1933 – 531 osób (łącznie z Wiśniówkiem) |
| − | + | *1939 – 525 osób | |
| − | 1933 | ||
| − | |||
| − | 1939 | ||
| − | |||
| − | |||
== Edukacja == | == Edukacja == | ||
*[[Szkoła Podstawowa w Jawtach Wielkich]] | *[[Szkoła Podstawowa w Jawtach Wielkich]] | ||
| − | + | ==Religia== | |
| − | + | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach|parafii rzymskokatolickiej pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach]]. | |
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *kapliczka z końca XIX wieku |
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | <references/> | ||
| + | == Bibliografia == | ||
| + | ''Iława. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.<br/> | ||
| + | Niesiobędzki Wiesław, ''Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne'', wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.<br/> | ||
| + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier'', Danzig und Elbing 1858.<br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | [http://bip.susz.sisco.info/?id=539| bip.susz.sisco.info, Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/rosenberg.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat iławski]] [[Kategoria: Susz (gmina miejsko-wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 18:32, 15 kwi 2015
| Jawty Wielkie | |
| | |
 Jawty Wielkie. Wjazd do wsi.
Fot. Martin Clavun. Źródło: www.ziburski.de | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | iławski |
| Gmina | Susz |
| Liczba ludności (2010) | 395 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jawty Wielkie | |
| Położenie na mapie Polski  Jawty Wielkie | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jawty Wielkie (niem. Gross Jauth) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Susz. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 395 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Rzemieniewski[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, 27 km na północny zachód od Iławy i 8 km na południowy zachód od Susza.
Dzieje miejscowości
Wieś została założona w XIII wieku. Pierwotnie nosiła nazwę Jautin. Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pojawiła się w roku 1287. W 1327 roku kapituła pomezańska wystawiła drugi akt lokacyjny dla wsi (pierwotna lokacja nie jest znana). Miejscowość uległa zapewne zniszczeniu, co wymusiło na kapitule decyzję o wystawieniu nowego dokumentu. Zgodnie z jego treścią miejscowy sołtys Laurentis otrzymał przywilej zbudowania karczmy zwolnionej od wszelkich powinności na rzecz kapituły. W tym zapewne czasie wzniesiony został miejscowy kościół, który uległ zniszczeniu albo w roku 1414, albo (najpóźniej) w okresie wojny trzynastoletniej. Po zakończeniu wojen szwedzkich parafia została przeniesiona z Jawt Wielkich do Bałoszyc. Wskutek zniszczeń i wyludnienia wieś została włączona do domeny lennej księcia Prus. Następnie została przekazana rodzinie von Tettau.
W 1700 roku Jawty Wielkie, Jawty Małe, Wiśniówek oraz Nipkowie stały się własnością rodziny Schack von Wittenau. W 1789 roku Jawty Wielkie były wsią szlachecką z folwarkiem liczącą 37 budynków mieszkalnych. W XIX wieku, po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu, majątek trafił w ręce rodu von Borck. W połowie XIX stulecia majątek obejmował obszar 1601 ha.
Borckowie posiadali w Jawtach Wielkich dwór oraz kaplicę z rodzinnym grobowcem, zlokalizowaną na miejscowym cmentarzu. W 1870 roku majątek zakupił von Dewiz. Trzydzieści lat później należał on już do polskiego hrabiego Mieczelskiego. Po jego śmierci wdowa, hrabina Dorota Mieczelska, sprzedała dobra. Jawty Wielkie zostały zakupione przez Eugena Kruegera, właściciela przedsiębiorstwa osiedleńczego. Dobra zostały podzielone na 45 gospodarstw, a pozostałe grunta wraz z wykupionym Wiśniówkiem przejął Erwin Krueger. W tym czasie w Jawtach Wielkich działała mleczarnia i gorzelnia. W 1929 roku wybudowana została miejscowa dwuklasowa szkoła wraz z dwoma mieszkaniami przeznaczonymi dla nauczycieli. We wsi powstała również w tym czasie jednostka ochotniczej straży pożarnej, której pierwszym komendantem został Paul Nickiel. W 1944 roku Jawty Wielkie były zamieszkane przez 600 osób i składały się ze 108 gospodarstw.
Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:
- 1817 – 272 osoby, 36 domów
- 1831 – 292 osoby, 29 domów
- 1864 – 390 osób, 20 domów
- 1871 – 394 osoby, 20 domów
- 1885 – 344 osoby, 22 domy
- 1895 – 293 osoby, 18 domów
- 1905 – 308 osób, 22 domy
- 1933 – 531 osób (łącznie z Wiśniówkiem)
- 1939 – 525 osób
Edukacja
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach.
Zabytki
- kapliczka z końca XIX wieku
Przypisy
- ↑ bip.susz.sisco.info [05.03.2014]
Bibliografia
Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
bip.susz.sisco.info, Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
