Partia Centrum: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(Utworzono nową stronę "Kategoria: Dzieje")
 
m (Zastępowanie tekstu - "Kategoria:Dzieje" na "Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur")
 
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
[[Kategoria: Dzieje]]
+
{{EWiM OrganizacjeDlaKategoriiDzieje infobox
 +
|Nazwa_instytucji    =Partia Centrum
 +
|Grafika            =
 +
|Opis_grafiki        =
 +
|Rodzaj_organizacji  = partia polityczna
 +
|Profil_dzialalnosci = program chrześcijańsko-demokratyczny
 +
|Rok_zalozenia      = 1870
 +
}}
 +
'''Partia Centrum''' – niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesów katolickiej ludności Niemiec.
 +
<br/><br/>
 +
== Działalność ==
 +
W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na [[Warmia|Warmii]]. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy.
 +
 
 +
W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan.
 +
 
 +
Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w [[Braniewo|Braniewie]] powstała [[Ermländische Zeitung|"Ermländische Zeitung"]], osiem lat później w [[Lidzbark Warmiński| Lidzbarku Warmiński]] zaczęła się ukazywać [[Gazeta "Warmia"|"Warmia"]]. Natomiast w [[Olsztyn|Olsztynie]] w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "[[Allensteiner Volksblatt]]". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebiegu obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz.
 +
 
 +
W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-[[Reszel]]) utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: [[Augustyn Karau|ks. Augustyn Karau]] z Olsztyna, [[Edward Stock| ks. Edward Stock]] z Barczewa oraz olsztyński aptekarz [[Józef Oster]]. W okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński komitetowi przewodzili: [[Julius Pohl|ks. Juliusz Pohl]] i [[Augustyn Kolberg| ks. Augustyn Kolberg]].
 +
 
 +
Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji.
 +
 
 +
Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku [[Teodor Bell|Teodor Józef Bell]], [[Starokatolicy|starokatolik]] i właściciel majątku [[Bogatyńskie]] został posłem do Landtagu z okręgu [[Braniewo]]-[[Lidzbark Warmiński]]. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-[[Reszel]] mandat poselski do Reichstagu zdobył [[Antoni Wolszlegier|ks.Antoni Wolszlegier]] reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył [[lkwim: Jan Baczewski|Jan Baczewski]].
 +
 
 +
Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele. Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztynie i [[Barczewo|Barczewie]], zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: [[Walenty Barczewski]], [[Edward Herrmann]],[[Jan Hirschberg]], [[Jan Jabłoński]], [[Józef Kiszporski]], [[Józef Rapierski]], [[Józef Teschner]], [[Antoni Kuck]]. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak". W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii. Po zakończeniu II wojny światowej]] partia została reaktywowana.
 +
 
 +
== Osoby związane z organizacją ==
 +
'''Posłowie do Landtagu okręgu Olsztyn-Reszel:'''
 +
*[[Antoni Gajewski]]
 +
*[[Karol Orlowski]]
 +
*[[Justus Rarkowski]]
 +
*[[Józef Graw]]
 +
*[[Piotr Spehn]]
 +
*ks. Edward Herrmann
 +
*[[Wiktor Rörich]]
 +
 
 +
'''Posłowie do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:'''
 +
*[[Jan Briese|ks.Jan Briese]]
 +
*[[Beniamin Krämer]]
 +
*[[Augustyn Kolberg| ks. Augustyn Kolberg]]
 +
*[[Celestyn Krebs| ks. Celestyn Gustaw Krebs]]
 +
*[[Franciszek Dittrich]]
 +
*[[Paweł Romahn]]
 +
 
 +
'''Posłowie do Reichstagu okręgu Olsztyn-Reszel:'''
 +
*[[Rudolf Borowski|ks.Rudolf Borowski]]
 +
*Justus Rarkowski
 +
*ks. Edward Herrmann
 +
*ks. [[Jan Hirschberg]]
 +
*Józef Oster
 +
*[[Kunibert Krix]]
 +
*[[Paweł Heischer]]
 +
*[[Hugo Neumann]]
 +
*[[Hubert Teschner]]
 +
*[[Hubert Hönnekes]]
 +
 
 +
'''Posłowie do Reichstagu okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:'''
 +
*[[Antoni Pohlmann|ks.Antoni Pohlmann]]
 +
*ks. Augustyn Kolberg
 +
*ks. Celestyn Gustaw Krebs
 +
*[[Friedrich Preuss]]
 +
== Zobacz też ==
 +
*[[Związek Polaków w Niemczech]]
 +
== Bibliografia ==
 +
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. II, Olsztyn 2011.<br/>
 +
Bartosz Julian, ''Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933'', Warszawa 1970.<br/>
 +
Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/>
 +
Chwalba Andrzej, ''Historia Polski 1795-1918'', Kraków 2000.<br/>
 +
Traba Robert, ''Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach'', Olsztyn 1994.<br/>
 +
Wrzesiński Wojciech, ''Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939'', Poznań 1970.<br/>
 +
<br/>
 +
 
 +
 
 +
<br/>
 +
 
 +
[[Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur]] [[Kategoria: 1919-1944]][[Kategoria: Historia]] [[Kategoria: Partie polityczne]]

Aktualna wersja na dzień 12:43, 16 wrz 2015

Partia Centrum
Rodzaj organizacji partia polityczna
Profil działalności program chrześcijańsko-demokratyczny
Rok założenia 1870

Partia Centrum – niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesów katolickiej ludności Niemiec.

Działalność

W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na Warmii. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy.

W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan.

Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w Braniewie powstała "Ermländische Zeitung", osiem lat później w Lidzbarku Warmiński zaczęła się ukazywać "Warmia". Natomiast w Olsztynie w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "Allensteiner Volksblatt". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebiegu obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz.

W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-Reszel) utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: ks. Augustyn Karau z Olsztyna, ks. Edward Stock z Barczewa oraz olsztyński aptekarz Józef Oster. W okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński komitetowi przewodzili: ks. Juliusz Pohl i ks. Augustyn Kolberg.

Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji.

Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku Teodor Józef Bell, starokatolik i właściciel majątku Bogatyńskie został posłem do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-Reszel mandat poselski do Reichstagu zdobył ks.Antoni Wolszlegier reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył Jan Baczewski.

Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele. Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztynie i Barczewie, zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: Walenty Barczewski, Edward Herrmann,Jan Hirschberg, Jan Jabłoński, Józef Kiszporski, Józef Rapierski, Józef Teschner, Antoni Kuck. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak". W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii. Po zakończeniu II wojny światowej]] partia została reaktywowana.

Osoby związane z organizacją

Posłowie do Landtagu okręgu Olsztyn-Reszel:

Posłowie do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:

Posłowie do Reichstagu okręgu Olsztyn-Reszel:

Posłowie do Reichstagu okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:

Zobacz też

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Bartosz Julian, Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933, Warszawa 1970.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
Traba Robert, Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach, Olsztyn 1994.
Wrzesiński Wojciech, Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.



Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Partia_Centrum&oldid=153266”