Partia Centrum: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Działalność) |
m (Zastępowanie tekstu - "Kategoria:Dzieje" na "Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur") |
||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 7: | Linia 7: | ||
|Rok_zalozenia = 1870 | |Rok_zalozenia = 1870 | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''Partia Centrum''' – niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesów katolickiej ludności Niemiec. | |
| − | '''Partia Centrum''' | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | <br/> | ||
| − | |||
== Działalność == | == Działalność == | ||
W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na [[Warmia|Warmii]]. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy. | W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na [[Warmia|Warmii]]. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy. | ||
| Linia 17: | Linia 14: | ||
W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan. | W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan. | ||
| − | Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w [[Braniewo|Braniewie]] powstała [[Ermländische Zeitung|"Ermländische Zeitung"]], osiem lat później w [[Lidzbark Warmiński| Lidzbarku Warmiński]] zaczęła się ukazywać [[Gazeta "Warmia"|"Warmia"]]. Natomiast w [[Olsztyn|Olsztynie]] w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer [[ | + | Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w [[Braniewo|Braniewie]] powstała [[Ermländische Zeitung|"Ermländische Zeitung"]], osiem lat później w [[Lidzbark Warmiński| Lidzbarku Warmiński]] zaczęła się ukazywać [[Gazeta "Warmia"|"Warmia"]]. Natomiast w [[Olsztyn|Olsztynie]] w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "[[Allensteiner Volksblatt]]". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebiegu obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz. |
| − | W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-[[Reszel]])utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: [[Augustyn Karau|ks. Augustyn Karau]] z Olsztyna, [[Edward Stock| ks. Edward Stock]] z Barczewa oraz olsztyński aptekarz [[Józef Oster]]. W okręgu Braniewo- | + | W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-[[Reszel]]) utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: [[Augustyn Karau|ks. Augustyn Karau]] z Olsztyna, [[Edward Stock| ks. Edward Stock]] z Barczewa oraz olsztyński aptekarz [[Józef Oster]]. W okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński komitetowi przewodzili: [[Julius Pohl|ks. Juliusz Pohl]] i [[Augustyn Kolberg| ks. Augustyn Kolberg]]. |
| − | Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji | + | Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji. |
| − | + | Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku [[Teodor Bell|Teodor Józef Bell]], [[Starokatolicy|starokatolik]] i właściciel majątku [[Bogatyńskie]] został posłem do Landtagu z okręgu [[Braniewo]]-[[Lidzbark Warmiński]]. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-[[Reszel]] mandat poselski do Reichstagu zdobył [[Antoni Wolszlegier|ks.Antoni Wolszlegier]] reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył [[lkwim: Jan Baczewski|Jan Baczewski]]. | |
| − | + | Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele. Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztynie i [[Barczewo|Barczewie]], zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: [[Walenty Barczewski]], [[Edward Herrmann]],[[Jan Hirschberg]], [[Jan Jabłoński]], [[Józef Kiszporski]], [[Józef Rapierski]], [[Józef Teschner]], [[Antoni Kuck]]. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak". W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii. Po zakończeniu II wojny światowej]] partia została reaktywowana. | |
== Osoby związane z organizacją == | == Osoby związane z organizacją == | ||
| Linia 48: | Linia 45: | ||
*[[Rudolf Borowski|ks.Rudolf Borowski]] | *[[Rudolf Borowski|ks.Rudolf Borowski]] | ||
*Justus Rarkowski | *Justus Rarkowski | ||
| − | *ks.Edward Herrmann | + | *ks. Edward Herrmann |
| − | *ks.Jan Hirschberg]] | + | *ks. [[Jan Hirschberg]] |
*Józef Oster | *Józef Oster | ||
*[[Kunibert Krix]] | *[[Kunibert Krix]] | ||
| Linia 62: | Linia 59: | ||
*ks. Celestyn Gustaw Krebs | *ks. Celestyn Gustaw Krebs | ||
*[[Friedrich Preuss]] | *[[Friedrich Preuss]] | ||
| − | + | == Zobacz też == | |
| − | + | *[[Związek Polaków w Niemczech]] | |
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. II, Olsztyn 2011.<br/> | |
| − | + | Bartosz Julian, ''Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933'', Warszawa 1970.<br/> | |
| − | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Chwalba Andrzej, ''Historia Polski 1795-1918'', Kraków 2000.<br/> | |
| − | + | Traba Robert, ''Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach'', Olsztyn 1994.<br/> | |
| − | + | Wrzesiński Wojciech, ''Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939'', Poznań 1970.<br/> | |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria:Dzieje]] [[Kategoria: 1919- | + | [[Kategoria:Dzieje Warmii i Mazur]] [[Kategoria: 1919-1944]][[Kategoria: Historia]] [[Kategoria: Partie polityczne]] |
Aktualna wersja na dzień 12:43, 16 wrz 2015
| Partia Centrum | |
| | |
| Rodzaj organizacji | partia polityczna |
| Profil działalności | program chrześcijańsko-demokratyczny |
| Rok założenia | 1870 |
Partia Centrum – niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesów katolickiej ludności Niemiec.
Działalność
W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na Warmii. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy.
W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan.
Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w Braniewie powstała "Ermländische Zeitung", osiem lat później w Lidzbarku Warmiński zaczęła się ukazywać "Warmia". Natomiast w Olsztynie w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "Allensteiner Volksblatt". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebiegu obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz.
W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-Reszel) utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: ks. Augustyn Karau z Olsztyna, ks. Edward Stock z Barczewa oraz olsztyński aptekarz Józef Oster. W okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński komitetowi przewodzili: ks. Juliusz Pohl i ks. Augustyn Kolberg.
Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji.
Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku Teodor Józef Bell, starokatolik i właściciel majątku Bogatyńskie został posłem do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-Reszel mandat poselski do Reichstagu zdobył ks.Antoni Wolszlegier reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył Jan Baczewski.
Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele. Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztynie i Barczewie, zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: Walenty Barczewski, Edward Herrmann,Jan Hirschberg, Jan Jabłoński, Józef Kiszporski, Józef Rapierski, Józef Teschner, Antoni Kuck. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak". W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii. Po zakończeniu II wojny światowej]] partia została reaktywowana.
Osoby związane z organizacją
Posłowie do Landtagu okręgu Olsztyn-Reszel:
- Antoni Gajewski
- Karol Orlowski
- Justus Rarkowski
- Józef Graw
- Piotr Spehn
- ks. Edward Herrmann
- Wiktor Rörich
Posłowie do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:
- ks.Jan Briese
- Beniamin Krämer
- ks. Augustyn Kolberg
- ks. Celestyn Gustaw Krebs
- Franciszek Dittrich
- Paweł Romahn
Posłowie do Reichstagu okręgu Olsztyn-Reszel:
- ks.Rudolf Borowski
- Justus Rarkowski
- ks. Edward Herrmann
- ks. Jan Hirschberg
- Józef Oster
- Kunibert Krix
- Paweł Heischer
- Hugo Neumann
- Hubert Teschner
- Hubert Hönnekes
Posłowie do Reichstagu okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:
- ks.Antoni Pohlmann
- ks. Augustyn Kolberg
- ks. Celestyn Gustaw Krebs
- Friedrich Preuss
Zobacz też
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Bartosz Julian, Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933, Warszawa 1970.
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
Traba Robert, Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach, Olsztyn 1994.
Wrzesiński Wojciech, Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.
