Sorkwity: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki:) |
(→Dzieje miejscowości) |
||
| (Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Sorkwity | |nazwa = Sorkwity | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Sorkwit | |dopełniacz wsi = Sorkwit | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Pałac w Sorkwitach.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Pałac w Sorkwitach | + | |opis zdjęcia = Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pala_sorkwity.JPG Commons Wikimedia] |
|rodzaj miejscowości = wieś gminna | |rodzaj miejscowości = wieś gminna | ||
| − | |województwo = warmińsko - mazurskie | + | |województwo = warmińsko-mazurskie |
|powiat = mrągowski | |powiat = mrągowski | ||
|gmina = Sorkwity | |gmina = Sorkwity | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 700 |
| − | |rok = | + | |rok = 2013 |
|strefa numeracyjna = (+48) 89 | |strefa numeracyjna = (+48) 89 | ||
|kod pocztowy = 11 - 731 | |kod pocztowy = 11 - 731 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | '''Sorkwity''' (''Sarkewite'', niem. ''Sorquitten'') – wieś gminna położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[Sorkwity (gmina wiejska)|gminie Sorkwity]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W 2013 roku wieś liczyła 700 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni [[Józef Maciejewski]]<ref>[http://www.gminasorkwity.pl/index.php?strona=wojt-gminy-sorkwity/ Strona Gminy Sorkwity] [12.11.2013]</ref>, natomiast funkcję sołtysa sprawuje [[Marek Rupniak]]<ref>[http://www.gminasorkwity.pl/index.php?strona=Soltysi-i-Rady-Soleckie/ Ibidem] [12.11.2013]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | <br/> | + | [[Plik:sork.jpg|thumb|right|290px|Kościół ewangelicko-augsburski. Fot. Mirosław Garniec]] |
| − | + | ==Położenie== | |
| − | == | + | Miejscowość położona jest nad [[Jezioro Gielądzkie| Jeziorem Gielądzkim]], przy drodze krajowej nr 16, w odległości ok. 11 km od [[Mrągowo |Mrągowa]]. |
| − | Miejscowość położona jest na terenie | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | + | Osadnictwo na terenie Sorkwit sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad [[Jezioro Lampackie |Jeziorem Lampackim]]. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko [[Prusowie |Prusów]]. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą ''Sarkewite'' dokonał [[Winrich von Kniprode]]. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa ''Sarkewite'' wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce, co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem [[Zakon Krzyżacki |Krzyżaków]] były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe,) a w 1469 r. należał do Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat. W 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693–1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach| I wojny światowej]]. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 [[Dym |dymów]]. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób, a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo–handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850-1856 wybudowano we wsi [[lkwim:Pałac w Sorkwitach |pałac neogotycki]]. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków). W 1914 r. pałac spłonął. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod [[Jeziorany |Jezioranami]] i [[Lutry |Lutrami]]. W latach 1921–1945 Sorkwity znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał majątek w spadku Bernardowi von Paleske - adiutantowi Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru. | |
| + | W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował [[Państwowe Gospodarstwo Rolne |PGR]], a w latach 60. XX w. pałac swoim zarządem obejmował [[Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach]]. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z [[Biskupiec| Biskupca]] do Mrągowa. | ||
| + | W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do [[Archiprezbiteriat biskupiecki| archiprezbiteriatu biskupieckiego]]. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie [[Prusy Książęce| Prus Książęcych]] przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia wiejska [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Sorkwitach|parafia luterańska na Mazurach]]. Ponownie [[Parafia pw. św. Brata Alberta w Sorkwitach |parafię rzymskokatolicką]] erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad Jeziorem Lampackim. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Gospodarka == |
| − | + | W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także [[Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa]], Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno–protetyczna i [[Zakład Obsługi Szkół]]. Administracją kieruje urząd gminy, jest tutaj też urząd pocztowy i ośrodek pomocy społecznej. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | ==Szkolnictwo== |
| − | + | *[[Przedszkole w Sorkwitach |przedszkole]] | |
| − | + | *[[Szkoła Podstawowa w Sorkwitach |szkoła podstawowa]] | |
| − | W miejscowości | + | ==Kultura== |
| + | Działa tutaj [[Gminny Ośrodek Kultury w Sorkwitach|Gminny Ośrodek Kultury]], [[Gminna Biblioteka Publiczna w Sorkwitach| Gminna Biblioteka Publiczna]], [[lkwim:Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta |Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta]], [[Sorkwiczanie |Zespół ludowy Sorkwiczanie]]. W miejscowości zorganizowano m.in. [[lkwim:Światowe Dni Bajki w województwie warmińsko-mazurskim 2010|Światowe Dni Bajki]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Turystyka == |
| − | + | We wsi znajduje się stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ [[Rzeka Krutyń |Krutynią]]. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel, a we wsi działają gospodarstwa [[Agroturystyka| agroturystyczne]] oraz pensjonaty. W miejscowości ma swój początek [[Szlak im. Melchiora Wańkowicza: Sorkwity - Rezerwat Sosna Królewska |Szlak im. Melchiora Wańkowicza]] – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – [[Maradki]] – [[Jezioro Piłakno|Piłakno]] – [[Jezioro Borówko|Borówko]] – [[Bieńki]] – [[Gant]] – [[Krawno]] – [[Babięta]] – [[Jezioro Zyzdrój|Zyzdrój]] – [[Spychowo]] – [[Jezioro Kierwik|Kierwik]] – [[Jezioro Uplik|Uplik]] – [[Zgon]] – [[Rezerwat Sosna Królewska]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | === | + | == Zabytki== |
| − | + | *[[lkwim:Pałac w Sorkwitach|neogotycki pałac z XIX w.]] | |
| + | *zabytkowy park nad Jeziorem Lampackim | ||
| + | *[[Kościół ewangelicki w Sorkwitach |kościół ewangelicki]] z XVII w. | ||
| + | *obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach [[Jan Goerke |Jana Fryderyka Goerke]] | ||
| + | *pastorówka z końca XIX w. | ||
| + | *zabytkowy cmentarz z nagrobkami mazurskimi z lat 1850–1960 | ||
| + | *most kolejowy z końca XIX w. | ||
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością == | |
| + | *[[lkwim:Stanisław Kuś|Stanisław Kuś]] (1948– ) – nauczyciel, artysta plastyk, animator kultury | ||
| + | *Jan Fryderyk Goerke – twórca służby zdrowia w armii pruskiej | ||
| − | + | ==Inne== | |
| − | + | *[[Referendum w Sorkwitach 2013]] | |
| − | |||
| + | == Bibliografia== | ||
| + | Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,''Warmia Mazury'', Warszawa 2006.<br/> | ||
| + | Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006.<br/> | ||
| + | Leyding Gustaw,''Dzieje wsi'', [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, ss. 137–216. <br/> | ||
| + | ''Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'', pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890. <br/> | ||
| + | [http://www.it.mragowo.pl/gmina-sorkwity,3,554,pl.html/ Portal Informacji Turystycznej Mrągowo] [07.09.2013]<br/> | ||
| + | [http://poznajpolske.onet.pl/ Poznaj Polskę] [07.09.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.sorkwity.wm.pl/ Strona Sorkwit] [07.09.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.pl.wikipedia.org/wiki/Sorkwity/ Wikipedia] [07.09.2013] | ||
| + | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | + | <references/> | |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat mrągowski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Sorkwity (gmina wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie gminne]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[Kategoria: | ||
| − | |||
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 15:38, 5 sty 2017
| Sorkwity | |
| | |
 Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: Commons Wikimedia
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś gminna |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Sorkwity |
| Liczba ludności (2013) | 700 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 11 - 731 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Sorkwity | |
| Położenie na mapie Polski  Sorkwity | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Sorkwity (Sarkewite, niem. Sorquitten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2013 roku wieś liczyła 700 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni Józef Maciejewski[1], natomiast funkcję sołtysa sprawuje Marek Rupniak[2].
Spis treści
Położenie
Miejscowość położona jest nad Jeziorem Gielądzkim, przy drodze krajowej nr 16, w odległości ok. 11 km od Mrągowa.
Dzieje miejscowości
Osadnictwo na terenie Sorkwit sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad Jeziorem Lampackim. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko Prusów. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą Sarkewite dokonał Winrich von Kniprode. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa Sarkewite wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce, co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem Krzyżaków były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe,) a w 1469 r. należał do Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat. W 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693–1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do I wojny światowej. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 dymów. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób, a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo–handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850-1856 wybudowano we wsi pałac neogotycki. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków). W 1914 r. pałac spłonął. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod Jezioranami i Lutrami. W latach 1921–1945 Sorkwity znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał majątek w spadku Bernardowi von Paleske - adiutantowi Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru.
W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował PGR, a w latach 60. XX w. pałac swoim zarządem obejmował Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z Biskupca do Mrągowa.
W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do archiprezbiteriatu biskupieckiego. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie Prus Książęcych przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia wiejska parafia luterańska na Mazurach. Ponownie parafię rzymskokatolicką erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad Jeziorem Lampackim.
Gospodarka
W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa, Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno–protetyczna i Zakład Obsługi Szkół. Administracją kieruje urząd gminy, jest tutaj też urząd pocztowy i ośrodek pomocy społecznej.
Szkolnictwo
Kultura
Działa tutaj Gminny Ośrodek Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna, Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta, Zespół ludowy Sorkwiczanie. W miejscowości zorganizowano m.in. Światowe Dni Bajki.
Turystyka
We wsi znajduje się stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ Krutynią. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel, a we wsi działają gospodarstwa agroturystyczne oraz pensjonaty. W miejscowości ma swój początek Szlak im. Melchiora Wańkowicza – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – Maradki – Piłakno – Borówko – Bieńki – Gant – Krawno – Babięta – Zyzdrój – Spychowo – Kierwik – Uplik – Zgon – Rezerwat Sosna Królewska
Zabytki
- neogotycki pałac z XIX w.
- zabytkowy park nad Jeziorem Lampackim
- kościół ewangelicki z XVII w.
- obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach Jana Fryderyka Goerke
- pastorówka z końca XIX w.
- zabytkowy cmentarz z nagrobkami mazurskimi z lat 1850–1960
- most kolejowy z końca XIX w.
Ludzie związani z miejscowością
- Stanisław Kuś (1948– ) – nauczyciel, artysta plastyk, animator kultury
- Jan Fryderyk Goerke – twórca służby zdrowia w armii pruskiej
Inne
Bibliografia
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,Warmia Mazury, Warszawa 2006.
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
Leyding Gustaw,Dzieje wsi, [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, ss. 137–216.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890.
Portal Informacji Turystycznej Mrągowo [07.09.2013]
Poznaj Polskę [07.09.2013]
Strona Sorkwit [07.09.2013]
Wikipedia [07.09.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Sorkwity [12.11.2013]
- ↑ Ibidem [12.11.2013]
