Narzym: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Ludzie związani z miejscowością) |
|||
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
|zdjęcie = Narzym z lotu ptaka.jpg | |zdjęcie = Narzym z lotu ptaka.jpg | ||
| − | |opis zdjęcia = Narzym z lotu ptaka | + | |opis zdjęcia = Narzym z lotu ptaka.<br>Fot. Arrrras. Źródło: [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Narzym-panorama.jpg Commons Wikimedia] [03.10.2014] |
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = działdowski | |powiat = działdowski | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Narzym ''' (niem. ''Narzym'') – | + | ''' Narzym ''' (niem. ''Narzym'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat działdowski|powiecie działdowskim]], w [[Iłowo-Osada (gmina wiejska)|gminie Iłowo–Osada]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do województwa ciechanowskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1639 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Narzym oraz [[Narzym-Kolonia]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Eugeniusz Szylko. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w południowej części województwa | + | Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierza Mazurskiego]] i Niziny Mazowieckiej, 9 km na południowy wschód od [[Działdowo|Działdowa]] i 3 km na północny zachód od [[Iłowo-Osada|Iłowo-Osady]], na południe od drogi wojewódzkiej nr 544; przebiega przez nią linia kolejowa na odcinku Działdowo – Mława. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]]. Data jej założenia nie jest znana; wiadomo jedynie, że już w połowie XIV wieku mieszkał tu rycerz Mieczysław, który prawdopodobnie pochodził z Narzymia na Mazowszu. W 1384 roku wielki mistrz [[Winrich von Kniprode]] nadał Mieczysławowi i jego trzem braciom 100 łanów na [[ | + | Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]]. Data jej założenia nie jest znana; wiadomo jedynie, że już w połowie XIV wieku mieszkał tu rycerz Mieczysław, który prawdopodobnie pochodził z Narzymia na Mazowszu. W 1384 roku wielki mistrz [[Winrich von Kniprode]] nadał Mieczysławowi i jego trzem braciom 100 łanów na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] między [[Kisiny|Kisinami]] a granicą z Mazowszem, a także trzy łany łąk nad [[Rzeka Działdówka|Działdówką]]. Dobra narzymskie zarządzane były z okazałego zamku wybudowanego na wzgórzu nad strumykiem, a zniszczonego zapewne już w XV wieku podczas [[Wojny polsko-krzyżackie| wojen polsko–krzyżackich]]. Narzymscy w XV i XVI wieku rozszerzyli swe włości o wsie i majątki: [[Brodowo (gmina Iłowo-Osada)|Brodowo]], [[Kraszewo]], [[Wierzbowo (gmina Iłowo-Osada)|Wierzbowo]], [[Iłowo]] i [[Rywociny]]. Ostatnim z Narzymskich był Stanisław, właściciel Narzymia w XVII wieku. Majątek w Narzymiu znajdował się w rękach polskich właścicieli prawdopodobnie do połowy XVIII wieku. Ostatnim posiadaczem tych dóbr był niejaki Heinrich, który w 1914 roku sprzedał je państwu. |
Kościół we wsi wybudowano już w czasach krzyżackich, od 1593 roku była to świątynia ewangelicka, siedziba [[Parafia ewangelicka w Narzymiu|parafii]]. Z kolei szkoła w Narzymiu założona została w pierwszej połowie XVIII wieku, a w 1766 roku umieszczona została w nowym budynku; na przełomie XVIII i XIX wieku pracowało tu dwóch nauczycieli. W 1906 roku budynek szkoły spłonął i dwa lata później wzniesiono szkole nową siedzibę. | Kościół we wsi wybudowano już w czasach krzyżackich, od 1593 roku była to świątynia ewangelicka, siedziba [[Parafia ewangelicka w Narzymiu|parafii]]. Z kolei szkoła w Narzymiu założona została w pierwszej połowie XVIII wieku, a w 1766 roku umieszczona została w nowym budynku; na przełomie XVIII i XIX wieku pracowało tu dwóch nauczycieli. W 1906 roku budynek szkoły spłonął i dwa lata później wzniesiono szkole nową siedzibę. | ||
| − | W sierpniu 1914 roku wieś bardzo ucierpiała podczas walk | + | W sierpniu 1914 roku wieś bardzo ucierpiała podczas walk niemiecko–rosyjskich; mieszkańcy w panice opuszczali domy i uciekali w kierunku [[Dąbrówno|Dąbrówna]]; do podobnej sytuacji doszło w grudniu tego samego roku. Zniszczeniu uległo 2/3 budynków, w tym szkoła. Po powrocie dzięki wsparciu państwa chłopi odbudowali wieś. |
| − | |||
W okresie międzywojennym większość dawnych mieszkańców wyjechała do Niemiec; na ich miejsce przybywali osadnicy z dawnej Kongresówki. Działały tu dwie mleczarnie, cegielnia, dwa sklepy spożywcze. Z powodu zniszczenia szkoły lekcje odbywały się początkowo na plebanii i w prywatnym domu. Na początku lat 30. wybudowano nowy budynek szkolny, który składał się z pięciu klas; uczęszczały tu dzieci nie tylko z Narzymia, ale i z okolicznych wsi. Znajdowały się tu aż trzy biblioteki: szkolna, ludowa i biblioteka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych|Towarzystwa Czytelni Ludowych]]; w szkole działała świetlica. | W okresie międzywojennym większość dawnych mieszkańców wyjechała do Niemiec; na ich miejsce przybywali osadnicy z dawnej Kongresówki. Działały tu dwie mleczarnie, cegielnia, dwa sklepy spożywcze. Z powodu zniszczenia szkoły lekcje odbywały się początkowo na plebanii i w prywatnym domu. Na początku lat 30. wybudowano nowy budynek szkolny, który składał się z pięciu klas; uczęszczały tu dzieci nie tylko z Narzymia, ale i z okolicznych wsi. Znajdowały się tu aż trzy biblioteki: szkolna, ludowa i biblioteka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych|Towarzystwa Czytelni Ludowych]]; w szkole działała świetlica. | ||
| − | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] Narzym był siedzibą [[Gromada Narzym|gromady]] (od 1954 roku). We wsi uruchomiono betoniarnię, działało tu [[Państwowe Gospodarstwo Rolne | + | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] Narzym był siedzibą [[Gromada Narzym|gromady]] (od 1954 roku). We wsi uruchomiono betoniarnię, działało tu [[Państwowe Gospodarstwo Rolne]]. Amatorski zespół artystyczny powstał staraniem [[Łucja Nowicka|Łucji Nowickiej]]. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | |
| − | + | *1857 r. – 571 osób | |
| − | + | *1926 r. – 762 osoby | |
| − | + | *1931 r. – 996 osób | |
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| Linia 66: | Linia 58: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Szkolnictwo == |
| − | + | *[[Szkoła Podstawowa im. Karola Małłka przy Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II w Narzymiu|Szkoła Podstawowa im. Karola Małłka przy Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II w Narzymiu]] | |
| − | *[[Szkoła Podstawowa im. Karola Małłka przy Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II w Narzymiu |Szkoła Podstawowa w Narzymiu]] | + | *[[Gimnazjum w Narzymiu|Gimnazjum w Narzymiu]] |
| − | |||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W miejscowości działa [[Gminna Biblioteka Publiczna w Iłowie-Osadzie Filia Biblioteczna w Narzymiu |biblioteka]], będąca filią [[lkwim:Gminna Biblioteka Publiczna w Iłowie-Osadzie |Gminnej Biblioteki Publicznej w | + | W miejscowości działa [[Gminna Biblioteka Publiczna w Iłowie-Osadzie Filia Biblioteczna w Narzymiu |biblioteka]], będąca filią [[lkwim:Gminna Biblioteka Publiczna w Iłowie-Osadzie |Gminnej Biblioteki Publicznej w Iłowie–Osadzie]]. |
<br/> | <br/> | ||
==Religia== | ==Religia== | ||
| − | We wsi znajduje się siedziba lokalnej [[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Narzymiu |parafii rzymskokatolickiej | + | We wsi znajduje się siedziba lokalnej [[Parafia pw. św. Jana Chrzciciela w Narzymiu |parafii rzymskokatolickiej]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 84: | Linia 75: | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Andrzej Concius]] ( | + | *[[Andrzej Concius]] (1628–1682) – matematyk i przyrodnik rodem z Narzymia, studiował w Wittenberdze i w Holandii, później profesor na uniwersytecie w Królewcu |
| − | *[[Ernest Kościński]] | + | *[[Ernest Kościński]] – nauczyciel i poeta, urodzony w Narzymiu |
| − | *[[lkwim:Renata Gąsiorowska |Renata Gąsiorowska]] (ur. 1943) | + | *[[lkwim:Renata Gąsiorowska |Renata Gąsiorowska]] (ur. 1943) – urodzona w Narzymiu bibliotekarka |
| − | *[[lkwim:Tadeusz Balicki |Tadeusz Balicki]] ( | + | *[[lkwim:Tadeusz Balicki |Tadeusz Balicki]] (1923–2003) – urodzony w Narzymiu regionalista, animator kultury, założyciel [[lkwim:Prywatne Muzeum im. Tadeusza Balickiego w Młynarach |Muzeum Pamiątek Historycznych w Młynarach]] |
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Narzymiu| | + | *[[Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Narzymiu|kościół]], dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, z XIV wieku, przebudowywany w 1745 i 1911 roku |
| − | * | + | *cmentarz przykościelny przy kościele parafialnym, z XIV wieku |
| − | * | + | *cmentarz ewangelicki i rzymskokatolicki, obecnie rzymskokatolicki, parafialny, z początku XX wieku |
| − | * | + | *budynek szkoły z początku XX wieku (ul. Wierzbowska 1) |
| − | *[[Dwór w Narzymiu| | + | *[[Dwór w Narzymiu|zespół dworsko–folwarczny]]: dwór z lat 1903-1905, pozostałości parku z końca XIX wieku, trojak i czworak z początku XX wieku oraz budynek gospodarczy z tego samego okresu |
| − | * | + | *wiele przykładów budownictwa murowanego z początku XX wieku (ul. Dworcowa, ul. Kościelna, ul. Leśna, ul. Młyńska, ul. Robotnicza, ul. Wąska, ul. Wierzbowska) |
| − | * | + | *budownictwo drewniane z końca XIX i początku XX wieku (ul. Dworcowa 22 i 23) |
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. 1, Olsztyn 2011.<br/> | |
| − | + | ''Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1966.<br/> | |
| − | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | [http://ugilowo-osada.bip.org.pl/pliki/ugilowoosada/ilowo_-_zmiana_studium_2009.pdf| Strona Urzędu Gminy Iłowo–Osada] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/neidenburg.html| Verwaltungsgeschichte] [12.11.2013]<br/> | |
| − | <br/> | + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Narzym/ wikipedia.pl] [03.10.2014] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Aktualna wersja na dzień 09:30, 16 kwi 2020
| Narzym | |
| | |
![Narzym z lotu ptaka.Fot. Arrrras. Źródło: Commons Wikimedia [03.10.2014]](/index.php/Plik:Narzym_z_lotu_ptaka.jpg) Narzym z lotu ptaka.
Fot. Arrrras. Źródło: Commons Wikimedia [03.10.2014] | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | działdowski |
| Gmina | Iłowo-Osada |
| Liczba ludności (2010) | 1639 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Narzym | |
| Położenie na mapie Polski  Narzym | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Narzym (niem. Narzym) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Iłowo–Osada. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ciechanowskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1639 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Narzym oraz Narzym-Kolonia. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Eugeniusz Szylko.
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w południowej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu Pojezierza Mazurskiego i Niziny Mazowieckiej, 9 km na południowy wschód od Działdowa i 3 km na północny zachód od Iłowo-Osady, na południe od drogi wojewódzkiej nr 544; przebiega przez nią linia kolejowa na odcinku Działdowo – Mława.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji południowych terenów państwa Zakonu Krzyżackiego. Data jej założenia nie jest znana; wiadomo jedynie, że już w połowie XIV wieku mieszkał tu rycerz Mieczysław, który prawdopodobnie pochodził z Narzymia na Mazowszu. W 1384 roku wielki mistrz Winrich von Kniprode nadał Mieczysławowi i jego trzem braciom 100 łanów na prawie chełmińskim między Kisinami a granicą z Mazowszem, a także trzy łany łąk nad Działdówką. Dobra narzymskie zarządzane były z okazałego zamku wybudowanego na wzgórzu nad strumykiem, a zniszczonego zapewne już w XV wieku podczas wojen polsko–krzyżackich. Narzymscy w XV i XVI wieku rozszerzyli swe włości o wsie i majątki: Brodowo, Kraszewo, Wierzbowo, Iłowo i Rywociny. Ostatnim z Narzymskich był Stanisław, właściciel Narzymia w XVII wieku. Majątek w Narzymiu znajdował się w rękach polskich właścicieli prawdopodobnie do połowy XVIII wieku. Ostatnim posiadaczem tych dóbr był niejaki Heinrich, który w 1914 roku sprzedał je państwu.
Kościół we wsi wybudowano już w czasach krzyżackich, od 1593 roku była to świątynia ewangelicka, siedziba parafii. Z kolei szkoła w Narzymiu założona została w pierwszej połowie XVIII wieku, a w 1766 roku umieszczona została w nowym budynku; na przełomie XVIII i XIX wieku pracowało tu dwóch nauczycieli. W 1906 roku budynek szkoły spłonął i dwa lata później wzniesiono szkole nową siedzibę.
W sierpniu 1914 roku wieś bardzo ucierpiała podczas walk niemiecko–rosyjskich; mieszkańcy w panice opuszczali domy i uciekali w kierunku Dąbrówna; do podobnej sytuacji doszło w grudniu tego samego roku. Zniszczeniu uległo 2/3 budynków, w tym szkoła. Po powrocie dzięki wsparciu państwa chłopi odbudowali wieś. W okresie międzywojennym większość dawnych mieszkańców wyjechała do Niemiec; na ich miejsce przybywali osadnicy z dawnej Kongresówki. Działały tu dwie mleczarnie, cegielnia, dwa sklepy spożywcze. Z powodu zniszczenia szkoły lekcje odbywały się początkowo na plebanii i w prywatnym domu. Na początku lat 30. wybudowano nowy budynek szkolny, który składał się z pięciu klas; uczęszczały tu dzieci nie tylko z Narzymia, ale i z okolicznych wsi. Znajdowały się tu aż trzy biblioteki: szkolna, ludowa i biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych; w szkole działała świetlica.
Po II wojnie światowej Narzym był siedzibą gromady (od 1954 roku). We wsi uruchomiono betoniarnię, działało tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. Amatorski zespół artystyczny powstał staraniem Łucji Nowickiej.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 571 osób
- 1926 r. – 762 osoby
- 1931 r. – 996 osób
Gospodarka
We wsi znajduje się siedziba leśnictwa należącego do Nadleśnictwa Dwukoły.
Szkolnictwo
- Szkoła Podstawowa im. Karola Małłka przy Zespole Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II w Narzymiu
- Gimnazjum w Narzymiu
Kultura
W miejscowości działa biblioteka, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Iłowie–Osadzie.
Religia
We wsi znajduje się siedziba lokalnej parafii rzymskokatolickiej.
Sport
Działa tutaj klub piłkarski „Iskra Narzym”.
Ludzie związani z miejscowością
- Andrzej Concius (1628–1682) – matematyk i przyrodnik rodem z Narzymia, studiował w Wittenberdze i w Holandii, później profesor na uniwersytecie w Królewcu
- Ernest Kościński – nauczyciel i poeta, urodzony w Narzymiu
- Renata Gąsiorowska (ur. 1943) – urodzona w Narzymiu bibliotekarka
- Tadeusz Balicki (1923–2003) – urodzony w Narzymiu regionalista, animator kultury, założyciel Muzeum Pamiątek Historycznych w Młynarach
Zabytki
- kościół, dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, z XIV wieku, przebudowywany w 1745 i 1911 roku
- cmentarz przykościelny przy kościele parafialnym, z XIV wieku
- cmentarz ewangelicki i rzymskokatolicki, obecnie rzymskokatolicki, parafialny, z początku XX wieku
- budynek szkoły z początku XX wieku (ul. Wierzbowska 1)
- zespół dworsko–folwarczny: dwór z lat 1903-1905, pozostałości parku z końca XIX wieku, trojak i czworak z początku XX wieku oraz budynek gospodarczy z tego samego okresu
- wiele przykładów budownictwa murowanego z początku XX wieku (ul. Dworcowa, ul. Kościelna, ul. Leśna, ul. Młyńska, ul. Robotnicza, ul. Wąska, ul. Wierzbowska)
- budownictwo drewniane z końca XIX i początku XX wieku (ul. Dworcowa 22 i 23)
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1, Olsztyn 2011.
Działdowo. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1966.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Strona Urzędu Gminy Iłowo–Osada [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
wikipedia.pl [03.10.2014]
Przypisy
