Boże

Boże
Kościół z XVIII w. Moje Mazury [12.09.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Mrągowo
Sołectwo	Boże
Liczba ludności (2012)	517
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Tablice rejestracyjne	NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Boże
Położenie na mapie Polski Boże
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Boże (niem. Bosemb) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Mrągowo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś liczy 517. mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Jan Mikłasz.

Położenie

Miejscowość położona jest w północnej części powiatu mrągowskiego na trasie między Szestnem a Kętrzynem, w odległości 14 km od Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Miejscowość lokowano w 1370 r. na prawie chełmińskim. Wielki mistrz Winrych von Kniprode nadał ośmiu braciom Reimannom majątek ziemski wielkości 57 włók. Osada stanowiła najprawdopodobniej zespół dóbr służebnych nad Jeziorem Boskim. Geneza nazwy miejscowości nie jest do końca ustalona, a wieś w ciągu stuleci nosiła różne nazwy: Bosem, Buessen, Bosemb, Bussen.
Od XVIII w. majątek Boże należał do ariańskiej rodziny Suchodolskich, dla której w 1754 r. wybudowano tutaj mauzoleum. W 1822 r. wieś przyłączono do parafii luterańskiej w Szestnie. Suchodolscy w 1880 r. zrealizowali projekt założenia dworsko-parkowego z częścią gospodarczą. Projekt założenia wykonał Johanna Larassa.
W XIX w. majątek Boże powiększył się o Boże Małe (Klein Bosem), które powstało około 1832 r. na obszarze leśnym, wydzielonym z dóbr Bożego. Boże Małe zostało połączone z nowym osiedlem, które w 1846 r. otrzymało urzędową nazwę „Waldhausen”. Miejscowość ta stanowiła osobny dwór. Należało do niego 17 włók ziemi. W 1838 r. były tam 2 gospodarstwa liczące 36 osób. W 1815 r. w Bożym mieszkało 156 osób, a w 1833 roku – 152 osób.
W XX w. istniała we wsi szkoła publiczna. W miejscowości działała kolej wąskotorowa, która łączyła Mrągowo z Kętrzynem. W 1920 r. majątek znalazł się w rękach Towarzystwa Ziemskiego w Królewcu (Ostpreussenlandgesellschaft). W latach 1925-1929 majątek rozdzielono na gospodarstwa chłopskie. Na wniosek władz niemieckich w ramach porozumienia niemiecko-sowieckiego i niemiecko-polskiego w 1924 r. na rozparcelowanych działkach osadzono repatriantów niemieckich z Wołynia.

Gospodarka

W XVII w. ludność wsi trudniła się wytwarzaniem włókna lnianego i konopi, tłoczeniem oleju z ziaren lnu (siemienia) oraz bartnictwem. W XVIII w. odbywały się tutaj cztery jarmarki rocznie, w trakcie których handlowano końmi, bydłem, wyrobami z lnu i konopi, samodziałami (tkanymi w licznych wówczas warsztatach tkackich), wyrobami z drewna.
W drugiej połowie XIX w. we wsi Boże istniała poczta. Do naszych czasów zachowały się stemple i nieliczne przesyłki pocztowe. W stajni kurierzy pocztowi (pocztylioni) trzymali konie, które zaprzęgano do ciągnięcia dyliżansu pocztowego.
W 1885 r. nowym właścicielem dóbr został Ferdynand Rogalla von Bieberstein z Baranowa. W XIX w. do majątku Boże (90 włók) należała Boża Wólka, a także znajdowało się w nim Witomino. Folwarki Boże i Boża Wólka nastawione były na hodowle rasowych koni, bydła, trzody chlewnej i owiec. Posiadały parową mleczarnię, cegielnię, tartak, zakład ogrodniczy i własny targ koński. Gospodarstwo zaopatrywało, w materiał hodowlany, majątki na Półwyspie Sambijskim. Natomiast na dachówkach wytwarzanych przez miejscową cegielnię zwykle widniał napis „Boże zbaw mowę polską”. W majątku funkcjonował zakład ogrodniczo-handlowy, jedyny w powiecie, który uprawiał na znaczną skalę nie tylko warzywa, ale również kwiaty.
W 1920 r. założono leśniczówkę, która strzegła tutejszej suszarni nasion. Była to pierwsza tego typu instytucja w powiecie. W tym okresie istniało we wsi specjalistyczne gospodarstwo rolne, zajmujące się hodowlą kwalifikowanych sadzeniaków i kartofli oraz ziarna siewnego zbóż i roślin pastewnych. Dodatkowo swoje pola doświadczalne miało tutaj Wschodniopruskie Towarzystwo Hodowli Nasion "Nordost". Po 1920 r. funkcjonowały tu: mleczarnia, tartak i cegielnia. Po II wojnie światowej we wsi funkcjonował PGR.

Sport

We wsi istnieje zespół piłkarski: GLKS "SALĘT" BOŻE, który w sezonie 2012/2013 występuje w A-klasie.

Edukacja

We wsi jest szkoła podstawowa.

Ludzie związani z miejscowością

Ze wsią związany jest trener piłkarski Udo Lattek.

Zabytki

We wsi znajdują się następujące zabytki: kościół z XVIII w. (dawne mauzoleum Suchodolskich), klasycystyczny dwór wybudowany w 1848 r. (obecnie szkoła podstawowa), budynek rządcówki, budynki gospodarcze z końca XIX i początków XX w.

Bibliografia

Pawłowicz Ewa, Monografia wsi Boże, Mrągowo 2008.

Informacja Turystyczna - Mrągowo [12.09.2013]

Sami Swoje[10.06.2014]

Zobacz też

Mrągowo