Szeroki Bór

Szeroki Bór
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	46
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Szeroki Bór
Położenie na mapie Polski Szeroki Bór
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Szeroki Bór (niem. Breitenheide) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane–Nida. W latach 1946–1972 wieś wchodziła w skład gminy (później gromady) Wejsuny. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 46 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Bożena Piwowarek.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, w centrum Puszczy Piskiej, 6,5 km na południowy wschód od Rucianego–Nidy. Droga stąd prowadzi dalej do wsi Wiartel nad jeziorem Wiartel i do Jaśkowa nad krańcem Jeziora Nidzkiego. W pobliżu wsi znajduje się kilka niewielkich jeziorek: Mauzy Wielkie (ok. 3,3 ha) i Mauzy Małe (ok. 2,4 ha), a także Małe Jeziorko (ok. 0,6 ha) oraz Duże Jeziorko (ok. 2,3 ha).

Około 3 km na północny wschód od wsi znajduje się stacja kolejowa Szeroki Bór na linii Olsztyn – Pisz, a także przystanek autobusowy przy drodze krajowej nr 58.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1700 roku jako osada szkatułowa na 1 łanie i 20 morgach. Mieszkańcy byli zatrudnieni przede wszystkim w lesie, początkowo przy eksploatacji złóż rudy darniowej, następnie – przy wyrębie lasu i przetwarzaniu drewna. Szkoła we wsi powstała w 1898 roku. W 1935 roku uczęszczało do niej 28 dzieci, pracował jeden nauczyciel.

Dworzec kolejowy wybudowano na północ od wsi; znajdowały się tam dawniej dwa budynki mieszkalne, jeden z nich został wyburzony w latach 50. XX wieku, a na jego miejscu w 1981 roku postawiono dużą wiatę peronową. Podczas I wojny światowej przy stacji kolejowej wybuchł pożar, który strawił ogromną połać puszczy.

W 1938 roku na rozkaz Hermanna Göringa w pobliżu wsi, na zachodnim brzegu jeziora Jegocinek, rozpoczęto budowę 10 schronów sztabowych oraz luksusowej willi marszałka Rzeszy. Znajdowało się tu najstarsze stanowisko dowodzenia na Mazurach – Kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych (OKL) „Breitenheide”. Funkcjonowało ono do lata 1941 roku, gdy przeniesiono je pod Gołdap. Obecnie dostępny dla zwiedzających jest jeden schron, pozostałe w dalszym ciągu wykorzystywane są przez wojsko – jednostka wojskowa Szeroki Bór.

W listopadzie 1945 roku we wsi mieszkało 9 Mazurów; następnie zaczęli stopniowo napływać osadnicy. Pod koniec lat 70. funkcjonował we wsi sklep, znajdował się przystanek PKS; dzieci uczęszczały do szkoły w Wiartlu. Wieś wykorzystuje swe położenie pośród lasów i jezior, przeobrażając się stopniowo w miejscowość turystyczno–wypoczynkową. Znajdują się tu gospodarstwa agroturystyczne, domki letniskowe, a część turystów wybudowała tu własne domy.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1864 r. – 88 osoby (łącznie z leśniczówką Szeroki Bór)

• 1867 r. – 84 osób (łącznie z leśniczówką Szeroki Bór)

• 1933 r. – 165 osób

• 1939 r. – 153 osoby, 43 gospodarstwa

• 1970 r. – 96 osób, 11 gospodarstw (łącznie ze stacją kolejową)

• 1978 r. – 45 osób, 13 gospodarstw

• 1987 r. – 81 osób (łącznie ze stacją kolejową)

Zabytki

• kilka przykładów budownictwa z początku XX wieku: dom i budynki gospodarcze w zagrodzie nr 15
• zespół dawnej szkoły z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy (nr 9)
• pozostałości zespołu stacji kolejowej: dom i budynek gospodarczy z 1898 roku
• zespół leśniczówki z początku XX wieku: leśniczówka i trzy budynki gospodarcze, Szeroki Bór – Leśniczówka Pogorzel
• dawny cmentarz ewangelicki z początku XX wieku
• w lesie koło stacji kolejowej znajduje się mogiła, w której pochowany jest jeden żołnierz armii rosyjskiej, poległy na przełomie XIX i XX wieku

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
Jasiński Stanisław, Żywiczyński Adam, Węzeł kolejowy w Piszu (Część II), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 100–125.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Szymańscy Małgorzata i Juliusz, Kwatera dowodzenia Luftwaffe z II wojny światowej w Szerokim Borze, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 110–119.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [01.08.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [01.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Ruciane-Nida [01.08.2013]