Mątki: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = | |dopełniacz wsi = | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | ''' Mątki ''' (niem. ''Mondtken'') – | + | ''' Mątki ''' (niem. ''Mondtken'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Jonkowo (gmina wiejska)|gminie Jonkowo]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. |
Miejscowość w 2010 roku liczyła 435 mieszkańców. | Miejscowość w 2010 roku liczyła 435 mieszkańców. | ||
| − | + | <br/><br/> | |
| − | <br/> | ||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olszyńskim]], 2,5 km na północny wschód od [[Jonkowo|Jonkowa]] i 5 km na północny zachód od [[Olsztyn|Olsztyna]]. | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Pojezierze Olsztyńskie|Pojezierzu Olszyńskim]], 2,5 km na północny wschód od [[Jonkowo|Jonkowa]] i 5 km na północny zachód od [[Olsztyn|Olsztyna]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | + | Wieś po raz pierwszy wzmiankowana jest (jako ''Muntken'') w dokumentach dotyczących olsztyńskiego [[Kortowo|Kortowa]] z 1343 roku. Pierwszy znany przywilej lokacyjny na Mątki pochodzi z 1352 roku, gdy [[kapituła warmińska]] zezwoliła [[Prusowie|Prusowi]] Muntenowi na założenie wsi na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Już cztery lata później biskup [[Jan Stryprock]] przekazał Mątki kolegiacie w [[Dobre Miasto|Dobrym Mieście]]. Wieś była niszczona podczas kolejnych wojen polsko-krzyżackich (m.in. przez [[Henryk von Plauen|Henryka von Plauena]] w 1454 roku). Ponownym zagospodarowaniem wsi zajmował się w 1519 roku [[lkwim:Mikołaj Kopernik|Mikołaj Kopernik]], lecz zanim ukończył swe zadanie rozpoczęła się kolejna [[wojna polsko-krzyżacka 1519-1521|wojna z Zakonem]], w wyniku której aż 28 łanów było tu opuszczonych. Do połowy XVI wieku przybyło do Mątek zaledwie trzech nowych osadników, którzy zagospodarowali łącznie osiem łanów ziemi. Później jednak zasiedlanie szło znacznie szybciej; 1594 roku kapituła zezwoliła na odbudowę we wsi karczmy, a dwa lata później zagospodarowanych było już 50 łanów (w tym pięć należało do sołtysa). Według spisów z 1656 i 1717 roku Mątki w dalszym ciągu posiadały 50 łanów ziemi; w połowie XVIII wieku było tu 18 gospodarzy i dwóch sołtysów oraz karczmarz. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | W ramach reform uwłaszczeniowych z początku XIX wieku chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez siebie ziemię; w 1820 roku było tu 40 budynków mieszkalnych. W latach 1860–1866 do wsi dotarła epidemia cholery; zmarłych grzebano w mogiłach przy drodze do [[Olsztyn|Olsztyna]] i [[Kajny|Kajn]] (cmentarz ten został zlikwidowany na polecenie władz w 1911 roku). W latach 60. XIX wieku Mątki należały do większych wsi na terenie obecnej gminy; obejmowały wówczas obszar około 930 ha. | ||
| − | + | W 1892 roku we wsi wybuchł pożar, który strawił wiele budynków; odbudowa trwała aż do 1905 roku, a po zakończeniu I wojny światowej uruchomiono tu posterunek straży ogniowej (pożarnej). W okresie międzywojennym w Mątkach działała biblioteka [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię|Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię]]; bibliotekarzem był tu m.in. Piotr Wieczorek, zarazem członek [[Związek Polaków w Niemczech|Związku Polaków w Niemczech]]. We wsi funkcjonowała również szkoła podstawowa, w której zatrudnionych było dwóch nauczycieli. | |
| − | + | Zimą 1945 roku w okolicy wsi doszło do potyczki między żołnierzami radzieckimi a oddziałami Volksturmu, w której zginęło około 250 osób, spośród których większość stanowili cywile. Ofiary pochowano na prowizorycznym cmentarzu, a po wojnie zwłoki przeniesiono do zbiorowej mogiły na cmentarzu w [[Jonkowo|Jonkowie]]. | |
| − | + | We wsi działa obecnie sklep spożywczo-przemysłowy; znajduje się też posterunek Ochotniczej Straży Pożarnej. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | Liczba mieszkańców na przestrzeni lat: | ||
| + | *1820 – 236 osób | ||
| + | *1857 – 358 osób | ||
| + | *1861 – 425 osób | ||
| + | *1933 – 574 osoby | ||
| + | *1939 – 544 osoby | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Jan Hanowski]] ( | + | *[[Jan Hanowski]] (1873–1968) – duchowny warmiński, honorowy kanonik kapituły warmińskiej; urodzony się w Mątkach, pochowany na cmentarzu w Jonkowie |
| − | *[[lkwim:Alfred Markowski|Alfred Markowski]] ( | + | *[[lkwim:Alfred Markowski|Alfred Markowski]] (1930–2002) – pisarz, poeta i satyryk; ostatnie lata życia spędził w Mątkach i tu zmarł, pochowany na cmentarzu w Jonkowie |
| − | |||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
| − | *Szlak pieszy o długości 32 km | + | *Szlak pieszy o długości 32 km – przebieg trasy: [[Gutkowo]] – Mątki – Jonkowo – [[Łomy]] – [[Pupki]] – [[Gołogóra]] – [[Skolity]] – [[Kalisty]] – [[Dąbrówka (gmina Świątki)|Dąbrówka]] – [[Konradowo]] |
| − | |||
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *budynek dawnej kuźni z końca XIX wieku |
| − | * | + | *budynek remizy strażackiej z lat 20. XX wieku |
| − | * | + | *liczne przykłady budownictwa mieszkalnego z końca XIX i początku XX wieku (domy nr 12-25, 27, 28, 30-34, 36, 38-43, 45, 46, 50, 52, 54-57, 78) |
| − | |||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | Syrwid Robert, ''Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność'', Jonkowo 2010.<br/> | |
| − | + | [http://www.jonkowo.pl/index.php?option=com_content&view=category&id=9&Itemid=137 Historia wsi na stronie gminy Jonkowo] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/jonkowo_gmina_wiejska/161/Studium_uwarunkowan_i_kierunkow_zagospodarowania_przestrzennego/ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/allenstein.html Deutsche Verwaltungsgeschichte] [05.03.2014]<br/> | |
| − | <br | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Jonkowo (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: | ||
Aktualna wersja na dzień 09:29, 22 sty 2015
| Mątki | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Jonkowo |
| Liczba ludności (2010) | 435 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Mątki | |
| Położenie na mapie Polski  Mątki | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Mątki (niem. Mondtken) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 435 mieszkańców.
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Olszyńskim, 2,5 km na północny wschód od Jonkowa i 5 km na północny zachód od Olsztyna.
Dzieje miejscowości
Wieś po raz pierwszy wzmiankowana jest (jako Muntken) w dokumentach dotyczących olsztyńskiego Kortowa z 1343 roku. Pierwszy znany przywilej lokacyjny na Mątki pochodzi z 1352 roku, gdy kapituła warmińska zezwoliła Prusowi Muntenowi na założenie wsi na prawie chełmińskim. Już cztery lata później biskup Jan Stryprock przekazał Mątki kolegiacie w Dobrym Mieście. Wieś była niszczona podczas kolejnych wojen polsko-krzyżackich (m.in. przez Henryka von Plauena w 1454 roku). Ponownym zagospodarowaniem wsi zajmował się w 1519 roku Mikołaj Kopernik, lecz zanim ukończył swe zadanie rozpoczęła się kolejna wojna z Zakonem, w wyniku której aż 28 łanów było tu opuszczonych. Do połowy XVI wieku przybyło do Mątek zaledwie trzech nowych osadników, którzy zagospodarowali łącznie osiem łanów ziemi. Później jednak zasiedlanie szło znacznie szybciej; 1594 roku kapituła zezwoliła na odbudowę we wsi karczmy, a dwa lata później zagospodarowanych było już 50 łanów (w tym pięć należało do sołtysa). Według spisów z 1656 i 1717 roku Mątki w dalszym ciągu posiadały 50 łanów ziemi; w połowie XVIII wieku było tu 18 gospodarzy i dwóch sołtysów oraz karczmarz.
W ramach reform uwłaszczeniowych z początku XIX wieku chłopi za odszkodowaniem otrzymali uprawianą przez siebie ziemię; w 1820 roku było tu 40 budynków mieszkalnych. W latach 1860–1866 do wsi dotarła epidemia cholery; zmarłych grzebano w mogiłach przy drodze do Olsztyna i Kajn (cmentarz ten został zlikwidowany na polecenie władz w 1911 roku). W latach 60. XIX wieku Mątki należały do większych wsi na terenie obecnej gminy; obejmowały wówczas obszar około 930 ha.
W 1892 roku we wsi wybuchł pożar, który strawił wiele budynków; odbudowa trwała aż do 1905 roku, a po zakończeniu I wojny światowej uruchomiono tu posterunek straży ogniowej (pożarnej). W okresie międzywojennym w Mątkach działała biblioteka Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię; bibliotekarzem był tu m.in. Piotr Wieczorek, zarazem członek Związku Polaków w Niemczech. We wsi funkcjonowała również szkoła podstawowa, w której zatrudnionych było dwóch nauczycieli.
Zimą 1945 roku w okolicy wsi doszło do potyczki między żołnierzami radzieckimi a oddziałami Volksturmu, w której zginęło około 250 osób, spośród których większość stanowili cywile. Ofiary pochowano na prowizorycznym cmentarzu, a po wojnie zwłoki przeniesiono do zbiorowej mogiły na cmentarzu w Jonkowie.
We wsi działa obecnie sklep spożywczo-przemysłowy; znajduje się też posterunek Ochotniczej Straży Pożarnej.
Liczba mieszkańców na przestrzeni lat:
- 1820 – 236 osób
- 1857 – 358 osób
- 1861 – 425 osób
- 1933 – 574 osoby
- 1939 – 544 osoby
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Hanowski (1873–1968) – duchowny warmiński, honorowy kanonik kapituły warmińskiej; urodzony się w Mątkach, pochowany na cmentarzu w Jonkowie
- Alfred Markowski (1930–2002) – pisarz, poeta i satyryk; ostatnie lata życia spędził w Mątkach i tu zmarł, pochowany na cmentarzu w Jonkowie
Turystyka
- Szlak pieszy o długości 32 km – przebieg trasy: Gutkowo – Mątki – Jonkowo – Łomy – Pupki – Gołogóra – Skolity – Kalisty – Dąbrówka – Konradowo
Zabytki
- budynek dawnej kuźni z końca XIX wieku
- budynek remizy strażackiej z lat 20. XX wieku
- liczne przykłady budownictwa mieszkalnego z końca XIX i początku XX wieku (domy nr 12-25, 27, 28, 30-34, 36, 38-43, 45, 46, 50, 52, 54-57, 78)
Bibliografia
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Syrwid Robert, Warmińska gmina Jonkowo: historia i współczesność, Jonkowo 2010.
Historia wsi na stronie gminy Jonkowo [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Jonkowo [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]
