Brąswałd: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Zabytki) |
(→Dzieje miejscowości) |
||
| Linia 44: | Linia 44: | ||
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879). | Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta [[Henryk Luter| Henryka Lutra]]. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879). | ||
| + | |||
W okresie [[wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko-krzyżackiej]] w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych. | W okresie [[wojny polsko-krzyżackie|wojny polsko-krzyżackiej]] w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup [[Marcin Kromer]] w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa [[Szymon Rudnicki| Szymona Rudnickiego]] w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa [[Andrzej Thiel| Andrzeja Thiela]]. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, [[Bukwałd]], [[Barkweda]], [[Kajny]], [[Redykajny]], [[Mątki]]. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych. | ||
| + | |||
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[plebiscyt 1920 |plebiscycie 1920 roku]] w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska. W [[okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]]. | W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka [[Towarzystwo Czytelni Ludowych| Towarzystwa Czytelni Ludowych]], która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na [[Warmia| Warmii]] biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz [[Walenty Barczewki]], ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W [[plebiscyt 1920 |plebiscycie 1920 roku]] w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska. W [[okres międzywojenny|okresie międzywojennym]] we wsi działało koło [[Związek Polaków w Niemczech| Związku Polaków w Niemczech]], którym kierował [[Augustyn Zientara]]. | ||
| − | W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców. | + | |
| − | + | W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu [[II wojna światowa| II wojny świartowej]] w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została [[Waleria Kryczkowska]]. W miejscowości działa [[Ochotnicza Straż Pożarna w Brąswałdzie| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą. | |
| + | |||
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | ||
| + | |||
1925 – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów) | 1925 – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów) | ||
| + | |||
1933 – 511 osób | 1933 – 511 osób | ||
| + | |||
1970 – 409 osób | 1970 – 409 osób | ||
| + | |||
1978 – 320 osób | 1978 – 320 osób | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
Wersja z 01:29, 15 gru 2013
| Brąswałd | |
| | |
 Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny w Brąswałdzie
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Dywity |
| Liczba ludności (2010) | 363 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Brąswałd | |
| Położenie na mapie Polski  Brąswałd | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Brąswałd (niem. Braunswalde) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Miejscowość w 2010 roku była zamieszkana przez 363 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Longin Rudzik[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 9 km na północ od Olsztyna w pobliżu Jeziora Mosąg oraz rzeki Łyny.
Dzieje miejscowości
Brąswałd jest najstarszą wsią gminy Dywity. Został założona w roku 1338 przez wójta Henryka Lutra. Lokacja została potwierdzona przez kapitułę warmińską w 1363 roku. Odbiorcą nadania 50 włók ziemi na prawie chełmińskim był niejaki Mikołaj - pierwszy sołtys Brąswałdu. Nazwa miejscowości stopniowo ewoluowała na przestrzeni wieków: Brunswald (1363), Branswalt (1517), Braunswaldt (1576), Braunswalde (1629), Brunswałt (1879).
W okresie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 wieś została zniszczona. W XVI wieku w miejscowości istniał kościół, działała również karczma. Pierwsza świątynia została zbudowana w XIV wieku; prawdopodobnie uległa zniszczeniu. Kolejny kościół wzniesiono ok. 1500 roku – konsekracji dokonał ówczesny biskup Marcin Kromer w roku 1580. Świątynia spłonęła w trakcie pożaru w początkach XVII wieku. Odbudowany kościół pw. św. Kataryny i św. św. Apostołów Szymona i Tadeusza został konsekrowany przez biskupa Szymona Rudnickiego w 1617 roku. Nową świątynię zbudowano 300 lat później. Na miejscu swojej poprzedniczki wzniesiona została w latach 1894-1896 neogotycka budowla, konsekrowana w 1897 roku przez biskupa Andrzeja Thiela. W XIX wieku w skład miejscowej parafii wchodziły : Brąswałd, Bukwałd, Barkweda, Kajny, Redykajny, Mątki. W 1917 roku parafia liczyła 2213 wiernych.
W 1634 roku Brąswałd był określany jako wieś sołecka, natomiast w 1789 jako wieś kościelna. W XVII wieku powstała w Brąswałdzie pierwsza szkoła parafialna. W latach 20. XIX wieku we wsi funkcjonowała szkoła elementarna, w której nauczycielem był Jan Thiel. Do placówki uczęszczało 30 dzieci. W latach 1887 założona została biblioteczka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która funkcjonowała przez 4 lata. Jeszcze wcześniej ksiądz Franciszek Karpowicz z Brąswałdu – odprawiający nabożeństwa w języku polskim – okazała się pierwszym na Warmii biblioteki polskich książek.Na początku XX wieku wieś składała się z 72 domów zamieszkanych przez 111 rodzin. Obszar wsi – wówczas gminy wiejskiej - obejmował wówczas 1061 ha. W roku 1912 ksiądz Walenty Barczewki, ówczesny proboszcz założył tajną szkołę dla polskich dzieci. W plebiscycie 1920 roku w Brąswałdzie oddano 85 głosów za Polską. Od 1931 do 1938 roku działała szkoła polska. W okresie międzywojennym we wsi działało koło Związku Polaków w Niemczech, którym kierował Augustyn Zientara.
W 1939 roku miejscowość liczyła 503 mieszkańców.Po zakończeniu II wojny świartowej w miejscowości uruchomiono szkołę, która funkcjonowała do 1988 roku. Pierwszym kierownikiem szkoły została Waleria Kryczkowska. W miejscowości działa Ochotniczej Straży Pożarnej. W pobliżu wsi na rzece Łynie zbudowana została niewielka elektrownia wodna. W jubileuszowym dla wsi 2007 roku, kiedy Brąswałd obchodził 670-lecie lokacji, w miejscowości ustawiono głaz z pamiątkową tablicą.
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
1925 – 474 osoby (1 ewangelik, 473 katolików; 71 domów)
1933 – 511 osób
1970 – 409 osób
1978 – 320 osób
Edukacja
W miejscowości działa filia szkoły podstawowej w Dywitach.
Kultura
Od 2001 roku w miejscowości organizowany jest Kiermas Warmiński
Ludzie związani z miejscowością
- W latach 1894-1928 proboszczem był ks. Walenty Barczewski (1856-1928), działacz ludowy, poseł do Landtagu (został pochowany na miejscowym cmentarzu).
- W Brąswałdzie urodziła się Maria Zientara-Malewska (1894-1984) - postać legendarna; działaczka i poetka warmińska.
Turystyka
Zabytki
- cmentarz założony w II połowie XIX wieku; miejsce spoczynku m.in. ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza (lokalizacja nieznana)
- Kościół p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej neogotycki, zbudowany na wzgórzu miejscu poprzednich budowli, pochodzi z lat 1894-1896 (proj. Fritz Heitmann z polichromią przedstawiającą sceny z dziejów Polski i Warmii, wykonaną w 1912 r. przez malarzy Zeptera i Brandta na zamówienie ks. Barczewskiego. Konsekrowany był w 1897 r. przez biskupa Andrzeja Thiela, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Budowę rozpoczął ks Herman Macherzyński a dokończył ks. Walenty Barczewski.
- Budynek plebanii i organistówki z XIX wieku
- 7 kapliczek przydrożnych; najstarsza pochodzi 1789 roku
- Cmentarz parafialny, stosunkowo dobrze zachowany z licznymi, unikalnym, zabytkowymi grobami, otoczony wysokimi, starymi drzewami. Na cmentarzu znajdują się groby ks. Walentego Barczewskiego, ks. Franciszka Kaupowicza, ks. Hermana Macherzyńskiego.
- Dom poetki i nauczycielki Marii Zientary–Malewskiej, w którym w roku 1894 urodziła się i potem tworzyła. Przed wejściem stoi popiersie słynnej poetki.
- Budynek biblioteki, w latach 1931-1938 była ostoją polskości, działała tu polska szkoła. Obecnie oprócz wypożyczalni im. Franciszka Kaupowicza (w latach 1845-1871 przeciwstawiał się germanizacji) znajduje się Izba Pamięci. Corocznie odbywa się tutaj czytanie poezji Marii Zientary-Malewskiej.
- Interesująca zabudowa warmińska, występują ślady zabudowy drewnianej, czego przykładem jest chałupa z XVII w.
Bibliografia
- Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
- Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Polska Niezwykła: województwo warmińsko-mazurskie, red. Ewa Lodzińska i in., Warszawa 2008.
- Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
- Szlaki rowerowe powiatu olsztyńskiego i miasta Olsztyn, Białystok 2001.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 10.12.2013]
- Wikipedia: Brąswałd [data dostępu: 10.12.2013]
Przypisy
- ↑ http://bip.warmia.mazury.pl/dywity_gmina_wiejska/170/299/Solectwa/ [data dostępu: 4.12.2013]
Zobacz też
