Biała Piska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 5: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Białej Piskiej | |dopełniacz wsi = Białej Piskiej | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = miasto | |rodzaj miejscowości = miasto | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Biała Piska''' (niem. ''Bialla'', | + | ''' Biała Piska''' (niem. ''Bialla'', w l. 1938-1945 ''Gehlenburg'') – miasto w Polsce położone w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat piski|powiecie piskim]]. W latach 1975–1998 miasto [[Podział administracyjny| administracyjnie]] należało do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269 mieszkańców<ref>łącznie Biała Piska, [[Kolonia Olszyny]], [[Olszyny]]</ref>. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Franciszek Romankiewicz. Siedziba [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminy Biała Piska]]. |
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| − | + | ||
| − | + | [[Plik: I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.jpg|right|290px|thumb| I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.<br>Źródło: [http://forum.wm.pl/viewtopic.php?f=154&t=21428 www.forum.wm.pl] [02.07.2014] ]] | |
| − | + | ||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
Miejscowość leży w południowo–zachodniej części [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]], na trasie [[Pisz]] – [[Szczuczyn]] – [[Grajewo]]. Przez Białą Piską płynie strumyk [[Strumień Białka|Białka]] (''Biallafliess'', ''Gehlenburger Fliess''), lewy dopływ strumyka [[Strumień Konopka|Konopki]]. | Miejscowość leży w południowo–zachodniej części [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]], na trasie [[Pisz]] – [[Szczuczyn]] – [[Grajewo]]. Przez Białą Piską płynie strumyk [[Strumień Białka|Białka]] (''Biallafliess'', ''Gehlenburger Fliess''), lewy dopływ strumyka [[Strumień Konopka|Konopki]]. | ||
| Linia 45: | Linia 44: | ||
[[Szkoła parafialna w Białej Piskiej|Szkołę parafialną]] założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli. | [[Szkoła parafialna w Białej Piskiej|Szkołę parafialną]] założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli. | ||
| − | Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą | + | Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęto nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. |
| − | Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek [[Najazd tatarski w 1656 r.|najazdu tatarskiego]], a na początku | + | Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek [[Najazd tatarski w 1656 r.|najazdu tatarskiego]], a na początku XVIII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. |
Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | ||
W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – [[Ełk]] w 1883 roku. | W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – [[Ełk]] w 1883 roku. | ||
| Linia 67: | Linia 66: | ||
W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: [[PPHU Skrodzki Kominki]], [[MaxstairS Rafał Frąckiewicz]], [[Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK]], [[Ogród s.c. PPHU]], [[Adamiec – Art. motoryzacyjne]], [[Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau]], [[Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela]], [[SetCon Mariusz Sobiech]], [[SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski]]. | W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: [[PPHU Skrodzki Kominki]], [[MaxstairS Rafał Frąckiewicz]], [[Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK]], [[Ogród s.c. PPHU]], [[Adamiec – Art. motoryzacyjne]], [[Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau]], [[Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela]], [[SetCon Mariusz Sobiech]], [[SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski]]. | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W miejscowości działa [[Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury w Białej Piskiej|Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>[http://www.domkulturybiala.pl/ Dom Kultury w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref> i [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Białej Piskiej|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”]], a także [[Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”]]. W 2008 r. MGOK wraz biblioteką zaangażował się w realizację [[lkwim:Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki|Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki]], z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny [[lkwim:Głośne czytanie nocą|Głośne czytanie nocą]]. W mieście działa [[Kapela Podwórkowa „Klika” z Białej Piskiej|Kapela Podwórkowa „Klika”]]. | + | W miejscowości działa [[Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury w Białej Piskiej|Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>[http://www.domkulturybiala.pl/ Dom Kultury w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref> i [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Białej Piskiej|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”]], a także [[Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”]]. W 2008 r. MGOK wraz z biblioteką zaangażował się w realizację [[lkwim:Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki|Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki]], z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny [[lkwim:Głośne czytanie nocą|Głośne czytanie nocą]]. W mieście działa [[Kapela Podwórkowa „Klika” z Białej Piskiej|Kapela Podwórkowa „Klika”]]. |
==Edukacja== | ==Edukacja== | ||
| − | Szkolnictwo lokalne reprezentują [[Miejskie Przedszkole w Białej Piskiej|przedszkole]]<ref>[http://www.przedszkolebp.mazury.pl/ Strona Przedszkola w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref>, [[Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Białej Piskiej|szkoła podstawowa]] oraz [[Publiczne Gimnazjum w Białej Piskiej|gimnazjum]]<ref>[http://www.gimbialla.biz/ Strona Gimnazjum] [20.09.2013]</ref>. | + | Szkolnictwo lokalne reprezentują [[Miejskie Przedszkole w Białej Piskiej|przedszkole]]<ref>[http://www.przedszkolebp.mazury.pl/ Strona Przedszkola w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref>, [[Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Białej Piskiej|szkoła podstawowa]] oraz [[Publiczne Gimnazjum w Białej Piskiej|gimnazjum]]<ref>[http://www.gimbialla.biz/ Strona Gimnazjum] [20.09.2013]</ref>, [[Zespół Szkół nr 1 w Białej Piskiej|szkoła ponadgimnazjalna]]<ref>[http://zsnr1bialapiska.pl/] [12.11.2016]</ref>. |
== Religia == | == Religia == | ||
*[[Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli w Białej Piskiej|Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli]] | *[[Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli w Białej Piskiej|Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli]] | ||
Aktualna wersja na dzień 09:26, 23 kwi 2024
| Biała Piska | |||
| | |||
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | piski | ||
| Gmina | Biała Piska | ||
| Liczba ludności (2010) | 4 269 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 12-230 | ||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Biała Piska | |||
| Położenie na mapie Polski  Biała Piska | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Biała Piska (niem. Bialla, w l. 1938-1945 Gehlenburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269 mieszkańców[1]. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Franciszek Romankiewicz. Siedziba gminy Biała Piska.
Spis treści
Położenie
Miejscowość leży w południowo–zachodniej części Pojezierza Ełckiego, na trasie Pisz – Szczuczyn – Grajewo. Przez Białą Piską płynie strumyk Białka (Biallafliess, Gehlenburger Fliess), lewy dopływ strumyka Konopki.
W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: Jezioro Bialskie, Młyński Staw (Biallaer Mühlenteich, Gehlenburger Mühlenteich) o powierzchni około 3,5 ha, Borek (Ebhardshön) – las około 1,5 km na wschód od miasta.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w 1428 roku na prawie chełmińskim nad strumykiem Gayle, od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg. Wieś lokowano na 60 łanach, z których zasadźca wsi Piotr Szulc otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy szarwarkowe. W następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano w roku 1481. Został rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756–1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.
Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęto nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek najazdu tatarskiego, a na początku XVIII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – Ełk w 1883 roku.
W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1740 r. – 594 osoby
- 1801 r. – 863 osoby
- 1852 r. – 1313 osoby
- 1910 r. – 2169 osób
- 1939 r. – 2623 osoby
Gospodarka
W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: PPHU Skrodzki Kominki, MaxstairS Rafał Frąckiewicz, Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK, Ogród s.c. PPHU, Adamiec – Art. motoryzacyjne, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau, Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela, SetCon Mariusz Sobiech, SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski.
Kultura
W miejscowości działa Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury[2] i Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna, Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”, a także Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”. W 2008 r. MGOK wraz z biblioteką zaangażował się w realizację Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki, z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny Głośne czytanie nocą. W mieście działa Kapela Podwórkowa „Klika”.
Edukacja
Szkolnictwo lokalne reprezentują przedszkole[3], szkoła podstawowa oraz gimnazjum[4], szkoła ponadgimnazjalna[5].
Religia
Sport
W miejscowości przy OSP działa drużyna piłkarska.
Turystyka
- Szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody
Zabytki
- ratusz wybudowany na początku XX wieku
- budynek stacji kolejowej z przełomu XIX i XX wieku
- cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie I wojny światowej oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku
- kościół wybudowany w latach 1756–1763
- wieża ciśnień zbudowana w 1928 roku
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Ferdynand Szamborski (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej
- Jerzy Tadeusz Krzywoszewski (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej
- Ryszard Sławomir Szumowski (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010–2014)
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Pałaszewska Mirosława, Biała Piska dawniej, Biała Piska 2009.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Bank danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]
Przypisy
- ↑ łącznie Biała Piska, Kolonia Olszyny, Olszyny
- ↑ Dom Kultury w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Przedszkola w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Gimnazjum [20.09.2013]
- ↑ [1] [12.11.2016]
