Jabłonka (gmina Dźwierzuty): Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| Linia 7: | Linia 6: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Jabłonki | |dopełniacz wsi = Jabłonki | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 17: | Linia 16: | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
|liczba ludności = 206 | |liczba ludności = 206 | ||
| − | |rok = | + | |rok = 2010 |
|strefa numeracyjna =(+48) 89 | |strefa numeracyjna =(+48) 89 | ||
|kod pocztowy =12-120 | |kod pocztowy =12-120 | ||
| Linia 30: | Linia 29: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Jabłonka''' (niem. ''Jablonken'', ''Gut Jablonken'', od 1938 r. ''Wildenau'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński |powiecie szczycieńskim]], w [[Dźwierzuty (gmina wiejska)|gminie Dźwierzuty]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny|administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 206 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Mieczysław Suchecki]]<ref> [http://bip.gminadzwierzuty.pl/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013]</ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| + | == Położenie == | ||
| + | Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierzu Mazurskim]], w odległości 7 km na południowy wschód od [[Dźwierzuty|Dźwierzut]], na zachód od jeziora [[Jezioro Łęsk| Łęsk]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | Wieś | + | Osada istniała już około 1411 roku. W 1426 roku jej właścicielami byli [[Mikołaj Targowski]] i [[Jan Pilawski]]. Wkrótce potem (1438) powstała tu na 33 łanach [[Wieś czynszowa |wieś czynszowa]] na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]; cztery łany otrzymał sołtys [[Jan Piekło]]. Na przełomie XV i XVI wieku wystawiono nowe nadania, m.in. dla [[Mikołaj Roch |Mikołaja Rocha]] (12 łanów w 1496 roku) oraz [[Krzysztof Roch|Krzysztofa Rocha]] (27 łanów w 1506 roku). W XVII wieku Rochowie należeli do najbogatszych właścicieli ziemskich w okolicy (Jabłonka, [[Kulka]], [[Wałpusz]], karczma w Dźwierzutach). W 1739 roku poprzez koligacje rodzinne w posiadanie tych dóbr wszedł polski szlachcic [[Mikołaj Fabęcki]]; jego potomkowie (von Fabeck) powiększyli ich obszar (kupno [[Targowo|Targowa]], [[Dąbrówka|Dąbrówki]]) do 285 łanów w 1900 roku. W połowie XIX wieku wzniesiony został w Jabłonce imponujący [[Pałac w Jabłonce|pałac]]. Wkrótce potem (1911) większość dworów została przeznaczona do parcelacji; ostatnim właścicielem był baron [[Wilhelm von König]]. Na początku XX wieku w Jabłonce powstała wyższa [[Wyższa Szkoła Ludowa w Jabłonce|szkoła ludowa]] – jeden z pierwszych uniwersytetów ludowych w Niemczech. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Kościół w Jabłonce|Kościół]] we wsi zbudowany został w 1529 roku – początkowo należał do [[Parafia ewangelicka w Rańsku|parafii w Rańsku]], następnie był filią kościoła w [[Trelkowo|Trelkowie]]. Popadł w ruinę i musiał zostać rozebrany w 1823 roku (według innych źródeł na początku XX wieku). | [[Kościół w Jabłonce|Kościół]] we wsi zbudowany został w 1529 roku – początkowo należał do [[Parafia ewangelicka w Rańsku|parafii w Rańsku]], następnie był filią kościoła w [[Trelkowo|Trelkowie]]. Popadł w ruinę i musiał zostać rozebrany w 1823 roku (według innych źródeł na początku XX wieku). | ||
| − | [[Szkoła w Jabłonce|Szkoła]] we wsi powstała na początku XVIII wieku. W latach 20. XX wieku przeniosła się do nowego, murowanego budynku, z częścią mieszkalną dla nauczyciela | + | [[Szkoła Podstawowa w Jabłonce|Szkoła]] we wsi powstała na początku XVIII wieku. W latach 20. XX wieku przeniosła się do nowego, murowanego budynku, z częścią mieszkalną dla nauczyciela. |
| − | + | Wieś jest siedzibą sołectwa. | |
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach: | |
| − | + | *1782 r. – 23 gospodarstwa | |
| + | *1818 r. – 156 osób, 29 gospodarstw | ||
| − | + | *1939 r. – 479 osób, 60 gospodarstw | |
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością == | |
| − | *[[Krzysztof Hartknoch]] ( | + | *[[Christoph Hartknoch|Krzysztof Hartknoch]] (1644–1687) – uczony i historyk, urodził się w Jabłonce; student, a następnie wykładowca historii i filozofii na uniwersytecie w Królewcu; od 1677 roku profesor Gimnazjum Toruńskiego |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | == Zabytki == |
| − | * | + | *pozostałości po pałacu z połowy XIX wieku: fundamenty, fragment ogrodzenia, kuta brama wjazdowa |
| + | *park pałacowy, projektu Johanna Larassa z 1865 roku; obecnie bardzo zdewastowany | ||
| + | *budynek szkoły z początku XX wieku | ||
| + | *[[Cmentarz ewangelicki w Jabłonce|cmentarz ewangelicki]] z XIX wieku | ||
| − | + | ==Turystyka== | |
| + | *Miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: [[Małszewko]] – [[Budy]] – [[Grądy]] – [[Grodziska]] – [[Zalesie (gmina Dźwierzuty) |Zalesie]] – [[Rogale (gmina Dźwierzuty)|Rogale]] – [[Przytuły (gmina Dźwierzuty)|Przytuły]] – [[Targowska Wola]] – [[Popowa Wola]] – [[Orzyny]] – [[Targowo]] – Jabłonka | ||
| − | + | == Bibliografia == | |
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t, 1-2, Olsztyn 2011.<br/> | |
| − | + | Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.<br/> | |
| − | + | Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.<br/> | |
| − | + | ''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/Bank Danych Lokalnych GUS] [05.09.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [05.09.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków: ][05.09.2013]<br/> | |
| + | [http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury fot. Tadeusz Plebański] [18.07.2014]<br/> | ||
| + | [http://bip.gminadzwierzuty.pl/ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [10.09.2013] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Aktualna wersja na dzień 22:41, 27 mar 2015
| Jabłonka | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | szczycieński |
| Gmina | Dźwierzuty |
| Liczba ludności (2010) | 206 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 12-120 |
| Tablice rejestracyjne | NSZ |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jabłonka | |
| Położenie na mapie Polski  Jabłonka | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jabłonka (niem. Jablonken, Gut Jablonken, od 1938 r. Wildenau) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 206 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Mieczysław Suchecki[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Pojezierzu Mazurskim, w odległości 7 km na południowy wschód od Dźwierzut, na zachód od jeziora Łęsk.
Dzieje miejscowości
Osada istniała już około 1411 roku. W 1426 roku jej właścicielami byli Mikołaj Targowski i Jan Pilawski. Wkrótce potem (1438) powstała tu na 33 łanach wieś czynszowa na prawie chełmińskim; cztery łany otrzymał sołtys Jan Piekło. Na przełomie XV i XVI wieku wystawiono nowe nadania, m.in. dla Mikołaja Rocha (12 łanów w 1496 roku) oraz Krzysztofa Rocha (27 łanów w 1506 roku). W XVII wieku Rochowie należeli do najbogatszych właścicieli ziemskich w okolicy (Jabłonka, Kulka, Wałpusz, karczma w Dźwierzutach). W 1739 roku poprzez koligacje rodzinne w posiadanie tych dóbr wszedł polski szlachcic Mikołaj Fabęcki; jego potomkowie (von Fabeck) powiększyli ich obszar (kupno Targowa, Dąbrówki) do 285 łanów w 1900 roku. W połowie XIX wieku wzniesiony został w Jabłonce imponujący pałac. Wkrótce potem (1911) większość dworów została przeznaczona do parcelacji; ostatnim właścicielem był baron Wilhelm von König. Na początku XX wieku w Jabłonce powstała wyższa szkoła ludowa – jeden z pierwszych uniwersytetów ludowych w Niemczech.
Kościół we wsi zbudowany został w 1529 roku – początkowo należał do parafii w Rańsku, następnie był filią kościoła w Trelkowie. Popadł w ruinę i musiał zostać rozebrany w 1823 roku (według innych źródeł na początku XX wieku). Szkoła we wsi powstała na początku XVIII wieku. W latach 20. XX wieku przeniosła się do nowego, murowanego budynku, z częścią mieszkalną dla nauczyciela.
Wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
- 1782 r. – 23 gospodarstwa
- 1818 r. – 156 osób, 29 gospodarstw
- 1939 r. – 479 osób, 60 gospodarstw
Ludzie związani z miejscowością
- Krzysztof Hartknoch (1644–1687) – uczony i historyk, urodził się w Jabłonce; student, a następnie wykładowca historii i filozofii na uniwersytecie w Królewcu; od 1677 roku profesor Gimnazjum Toruńskiego
Zabytki
- pozostałości po pałacu z połowy XIX wieku: fundamenty, fragment ogrodzenia, kuta brama wjazdowa
- park pałacowy, projektu Johanna Larassa z 1865 roku; obecnie bardzo zdewastowany
- budynek szkoły z początku XX wieku
- cmentarz ewangelicki z XIX wieku
Turystyka
- Miejscowość znajduje się na szlaku pałacowo-dworskim: Małszewko – Budy – Grądy – Grodziska – Zalesie – Rogale – Przytuły – Targowska Wola – Popowa Wola – Orzyny – Targowo – Jabłonka
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t, 1-2, Olsztyn 2011.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Danych Lokalnych GUS [05.09.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.09.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków: [05.09.2013]
Ciekawe Mazury fot. Tadeusz Plebański [18.07.2014]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [10.09.2013]
