Biała Piska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki:) |
|||
| (Nie pokazano 36 wersji utworzonych przez 9 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| − | + | |nazwa = Biała Piska | |
| − | |herb wsi =Herb Białej Piskiej.png | + | |herb wsi = Herb Białej Piskiej.png |
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi =Białej Piskiej | + | |dopełniacz wsi = Białej Piskiej |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = miasto | |rodzaj miejscowości = miasto | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 16: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 4 269 | + | |liczba ludności = 4 269 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna =(+48) 87 | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Biała Piska''' (niem. ''Bialla'', w l. 1938-1945 ''Gehlenburg'') – miasto w Polsce położone w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat piski|powiecie piskim]]. W latach 1975–1998 miasto [[Podział administracyjny| administracyjnie]] należało do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269 mieszkańców<ref>łącznie Biała Piska, [[Kolonia Olszyny]], [[Olszyny]]</ref>. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Franciszek Romankiewicz. Siedziba [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminy Biała Piska]]. |
| − | W latach | + | <br/><br/> |
| − | |||
| − | Siedziba | ||
| − | |||
| − | <br/> | ||
| − | + | [[Plik: I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.jpg|right|290px|thumb| I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej.<br>Źródło: [http://forum.wm.pl/viewtopic.php?f=154&t=21428 www.forum.wm.pl] [02.07.2014] ]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | [ | ||
| − | |||
| + | == Położenie == | ||
| + | Miejscowość leży w południowo–zachodniej części [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]], na trasie [[Pisz]] – [[Szczuczyn]] – [[Grajewo]]. Przez Białą Piską płynie strumyk [[Strumień Białka|Białka]] (''Biallafliess'', ''Gehlenburger Fliess''), lewy dopływ strumyka [[Strumień Konopka|Konopki]]. | ||
| + | W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: [[Jezioro Bialskie]], [[Młyński Staw]] (''Biallaer Mühlenteich'', ''Gehlenburger Mühlenteich'') o powierzchni około 3,5 ha, [[Las Borek|Borek]] (''Ebhardshön'') – las około 1,5 km na wschód od miasta. | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | ==Dzieje miejscowości == | ||
| + | Wieś powstała w 1428 roku na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] nad strumykiem [[Strumień Gayle|Gayle]], od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako ''Struppenberg'', lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: ''Pial'', ''Pialla'', ''Cayle'', ''Gayle'', ''Gala'', ''Büahle'', ''Geel'', jednak ostatecznie ustaliła się jako ''Bialla'' (w języku pruskim ''gayle'' oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na ''Gehlenburg''. | ||
| + | Wieś lokowano na 60 łanach, z których zasadźca wsi [[Piotr Szulc]] otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy [[Szarwark|szarwarkowe]]. W następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. | ||
| + | Pierwszy kościół wybudowano w roku 1481. Został rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756–1763. | ||
| + | [[Szkoła parafialna w Białej Piskiej|Szkołę parafialną]] założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli. | ||
| − | + | Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęto nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. | |
| − | + | Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek [[Najazd tatarski w 1656 r.|najazdu tatarskiego]], a na początku XVIII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. | |
| − | + | Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | |
| − | + | W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – [[Ełk]] w 1883 roku. | |
| − | |||
| − | |||
| − | Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez | ||
| − | Rozwój wsi został w tym czasie (1656 | ||
| − | Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski [[Fryderyk Wilhelm I]] nadał jej prawa miejskie . Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). | ||
| − | W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Białej Piskiej| Ochotniczej Straży Pożarnej]]. | |
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | |
| − | + | *1740 r. – 594 osoby | |
| − | + | *1801 r. – 863 osoby | |
| − | + | *1852 r. – 1313 osoby | |
| + | *1910 r. – 2169 osób | ||
| − | + | *1939 r. – 2623 osoby | |
| − | + | ==Gospodarka== | |
| − | W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora | + | W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: [[PPHU Skrodzki Kominki]], [[MaxstairS Rafał Frąckiewicz]], [[Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK]], [[Ogród s.c. PPHU]], [[Adamiec – Art. motoryzacyjne]], [[Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau]], [[Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela]], [[SetCon Mariusz Sobiech]], [[SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski]]. |
| − | + | ==Kultura== | |
| − | + | W miejscowości działa [[Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury w Białej Piskiej|Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury]]<ref>[http://www.domkulturybiala.pl/ Dom Kultury w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref> i [[Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Białej Piskiej|Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna]], [[Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”]], a także [[Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”]]. W 2008 r. MGOK wraz z biblioteką zaangażował się w realizację [[lkwim:Mazurskie Obchody 150 rocznicy urodzin Michała Kajki|Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki]], z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny [[lkwim:Głośne czytanie nocą|Głośne czytanie nocą]]. W mieście działa [[Kapela Podwórkowa „Klika” z Białej Piskiej|Kapela Podwórkowa „Klika”]]. | |
| − | + | ==Edukacja== | |
| − | W miejscowości działa [[ | + | Szkolnictwo lokalne reprezentują [[Miejskie Przedszkole w Białej Piskiej|przedszkole]]<ref>[http://www.przedszkolebp.mazury.pl/ Strona Przedszkola w Białej Piskiej] [20.09.2013]</ref>, [[Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Białej Piskiej|szkoła podstawowa]] oraz [[Publiczne Gimnazjum w Białej Piskiej|gimnazjum]]<ref>[http://www.gimbialla.biz/ Strona Gimnazjum] [20.09.2013]</ref>, [[Zespół Szkół nr 1 w Białej Piskiej|szkoła ponadgimnazjalna]]<ref>[http://zsnr1bialapiska.pl/] [12.11.2016]</ref>. |
| − | + | == Religia == | |
| − | + | *[[Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli w Białej Piskiej|Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli]] | |
| − | + | ==Sport== | |
| − | + | W miejscowości przy OSP działa drużyna piłkarska. | |
| − | [[ | + | ==Turystyka== |
| − | + | *Szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – [[Bełcząc]] – [[Kowalewo]] – [[Mikuty]] – [[Kumielsk]] – [[Szkody]] | |
| − | [[ | + | == Zabytki== |
| − | + | *[[ratusz w Białej Piskiej|ratusz]] wybudowany na początku XX wieku | |
| − | W | + | *budynek [[Stacja kolejowa w Białej Piskiej|stacji kolejowej]] z przełomu XIX i XX wieku |
| − | + | *[[Cmentarz wojenny w Białej Piskiej|cmentarz wojenny]], na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku | |
| − | + | *[[Kościół pw. św. Andrzeja Boboli|kościół]] wybudowany w latach 1756–1763 | |
| − | + | *[[Wieża ciśnień w Białej Piskiej|wieża ciśnień]] zbudowana w 1928 roku | |
| − | < | + | ==Ludzie związani z miejscowością == |
| − | ===Turystyka | + | *[[Jan Ferdynand Szamborski]] (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej |
| − | * | + | *[[lkwim:Jerzy Tadeusz Krzywoszewski|Jerzy Tadeusz Krzywoszewski]] (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej |
| − | + | *[[Ryszard Sławomir Szumowski]] (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010–2014) | |
| − | + | == Bibliografia == | |
| − | *[[ratusz w Białej Piskiej| | + | Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br> |
| − | * | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br> |
| − | * | + | Pałaszewska Mirosława, ''Biała Piska dawniej'', Biała Piska 2009.<br> |
| − | *[[Kościół pw. św. Andrzeja Boboli]] | + | ''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br> |
| − | *[[ | + | [http://www.stat.gov.pl/ Bank danych Lokalnych GUS] [23.08.2013]<br> |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [23.08.2013]<br> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013]<br> | |
| − | + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [02.07.2014] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat piski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Miasta]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: 1401-1500]] |
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 09:26, 23 kwi 2024
| Biała Piska | |||
| | |||
| |||
| Rodzaj miejscowości | miasto | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | piski | ||
| Gmina | Biała Piska | ||
| Liczba ludności (2010) | 4 269 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 | ||
| Kod pocztowy | 12-230 | ||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Biała Piska | |||
| Położenie na mapie Polski  Biała Piska | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Biała Piska (niem. Bialla, w l. 1938-1945 Gehlenburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269 mieszkańców[1]. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Franciszek Romankiewicz. Siedziba gminy Biała Piska.
Spis treści
Położenie
Miejscowość leży w południowo–zachodniej części Pojezierza Ełckiego, na trasie Pisz – Szczuczyn – Grajewo. Przez Białą Piską płynie strumyk Białka (Biallafliess, Gehlenburger Fliess), lewy dopływ strumyka Konopki.
W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: Jezioro Bialskie, Młyński Staw (Biallaer Mühlenteich, Gehlenburger Mühlenteich) o powierzchni około 3,5 ha, Borek (Ebhardshön) – las około 1,5 km na wschód od miasta.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w 1428 roku na prawie chełmińskim nad strumykiem Gayle, od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg. Wieś lokowano na 60 łanach, z których zasadźca wsi Piotr Szulc otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy szarwarkowe. W następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano w roku 1481. Został rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756–1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska, pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku w Białej Piskiej funkcjonowała szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.
Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88. łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęto nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. Rozwój wsi został w tym czasie (w 1656 roku) zahamowany na skutek najazdu tatarskiego, a na początku XVIII wieku z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ–południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – Ełk w 1883 roku.
W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1740 r. – 594 osoby
- 1801 r. – 863 osoby
- 1852 r. – 1313 osoby
- 1910 r. – 2169 osób
- 1939 r. – 2623 osoby
Gospodarka
W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego, m.in.: PPHU Skrodzki Kominki, MaxstairS Rafał Frąckiewicz, Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK, Ogród s.c. PPHU, Adamiec – Art. motoryzacyjne, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau, Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela, SetCon Mariusz Sobiech, SKLEP BAR Mieczysław Borzymowski.
Kultura
W miejscowości działa Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury[2] i Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna, Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”, a także Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”. W 2008 r. MGOK wraz z biblioteką zaangażował się w realizację Mazurskich Obchodów 150. rocznicy urodzin Michała Kajki, z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny Głośne czytanie nocą. W mieście działa Kapela Podwórkowa „Klika”.
Edukacja
Szkolnictwo lokalne reprezentują przedszkole[3], szkoła podstawowa oraz gimnazjum[4], szkoła ponadgimnazjalna[5].
Religia
Sport
W miejscowości przy OSP działa drużyna piłkarska.
Turystyka
- Szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody
Zabytki
- ratusz wybudowany na początku XX wieku
- budynek stacji kolejowej z przełomu XIX i XX wieku
- cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie I wojny światowej oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku
- kościół wybudowany w latach 1756–1763
- wieża ciśnień zbudowana w 1928 roku
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Ferdynand Szamborski (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej
- Jerzy Tadeusz Krzywoszewski (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej
- Ryszard Sławomir Szumowski (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010–2014)
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Pałaszewska Mirosława, Biała Piska dawniej, Biała Piska 2009.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Bank danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]
Przypisy
- ↑ łącznie Biała Piska, Kolonia Olszyny, Olszyny
- ↑ Dom Kultury w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Przedszkola w Białej Piskiej [20.09.2013]
- ↑ Strona Gimnazjum [20.09.2013]
- ↑ [1] [12.11.2016]
