Katolicka Szkoła Polska w Worytach

Katolicka Szkoła Polska w Worytach
Budynek i tablica pamiątkowa na budynku byłej szkoły polskiej w Worytach, źródło: otwartezabytki.pl [17.03.2014]
Data założenia:	24 lutego 1930 r.
Poziom szkoły:	podstawowy
Adres:	Woryty

Katolicka Szkoła Polska w Worytach – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym w byłych Prusach Wschodnich. Powstała w 1930 r. i działała do 1939 r. Pierwszym kierownikiem szkoły był Wiktor Bina.

Historia

Oficjalne uruchomienie Katolickiej Szkoły Polskiej w Worytach odbyło się 24 lutego 1930 r. Otwarcia szkoły dokonał kierownik Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię, Franciszek Barcz w towarzystwie kierownika Dzielnicy IV Związku Polaków w Niemczech, Franciszka Kierczyńskiego oraz kierownika olsztyńskiego "Rolnika" Józefa Nikielowskiego. Wśród organizatorów szkoły był m.in. Augustyn Klimek. Kierownikiem placówki z ramienia Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech został Wiktor Bina. Do nowo otwartej szkoły polskiej zapisano 11 uczniów: Edmunda, Józefa i Marię Weinertów, Antoninę Flamównę, Edwarda Behrendta, Pawła i Brunona Mellerów, Pawła Riemera, Agatę i Jerzego Karwackich oraz Antoniego Kuhna.

15 lipca 1930 r. pięcioro dzieci ze szkoły polskiej w Worytach wyjechało na kolonie letnie do Polski pod opieką nauczycieli: Bronisława Chabowskiego z Gietrzwałdu, Leonarda Jana Nieboraka z Leszna, Jana Hedrycha z Chabrowa i Roberta Gransickiego z Plusk.

20 grudnia 1930 r. w szkole polskiej w Worytach odbył się pierwszy obchód gwiazdkowy. Jego program był następujący:

• słowo wstępne – nauczyciel Wiktor Bina
• pieśń "Zdrowaś bądź Maria"
• deklamacja "Kolęda"
• deklamacja "Aniołki"
• kolęda "Wśród nocnej ciszy"
• deklamacja "W Betlejem w małej stajence"
• deklamacja "W stajence"
• kolęda "Dzisiaj w Betlejem"
• deklamacja "Dokoła szopki"
• deklamacja "Rodzina przy żłóbku Jezusowym"
• pieśń "Ojcze z niebios"
• deklamacja "Późna godzina"
• deklamacja "Boże Narodzenie"
• kolęda "W żłobie leży"
• przemówienie kierownika Dzielnicy IV Związku Polaków w Niemczech Franciszka Kierczyńskiego i łamanie się opłatkiem
• jednoaktówka "Gwiazdka w szkole"
• deklamacja "Święty Mikołaj"
• śpiew "Z Bogiem"
• kolęda "Narodził się Jezus Chrystus"
• obdarowanie dzieci przez gwiazdora
• słowo końcowe – nauczyciel Wiktor Bina i wspólny śpiew "W żłobie leży"

21 sierpnia 1931 r. w szkole miała miejsce wizytacja. Dokonał jej radca szkolny z oddziału kościelno-szkolnego rejencji olsztyńskiej dr Józef Bader i dr Franz Pasternak – powiatowy inspektor szkolny w Olsztynie, zacięty wróg polskich szkół prywatnych.

1 kwietnia 1933 r. nauczyciel szkoły w Worytach oraz pozostali nauczyciele polskich szkół obwodu olsztyńskiego otrzymali od prezydenta rejencji olsztyńskiej zakaz komunikowania się w sprawach szkolnych z Polsko-Katolickim Towarzystwem Szkolnym na Warmii. Zakaz ten wydano dlatego, że Towarzystwo Szkolne podczas obchodów gwiazdkowych ofiarowało dzieciom modlitewniki "Bóg i Ojczyzna", które zawierały dokładne dzieje narodu polskiego. Za przekroczenie zakazu groziło nauczycielom odebranie prawa nauczania.

14 sierpnia 1933 r. obowiązki kierownika szkoły przejął Franciszek Piotrowski. Władze niemieckie odebrały Wiktorowi Binie prawo nauczania i prawo pobytu w Niemczech.

Szkoła w Worytach przejęła inwentarz Katolickiej Szkoły Polskiej w Gietrzwałdzie, która została zlikwidowana 16 października 1933 r.

27 marca 1935 r. na zebraniu rodzicielskim omówiono sytuację mniejszości polskiej w Niemczech.

W grudniu 1936 r. rozporządzeniem prezydenta rejencji olsztyńskiej wprowadzono zakaz noszenia znaku Rodła w czasie zajęć szkolnych, a także dekorowania nim sal szkolnych i ochron. Za nieprzestrzeganie zakazu groziło nauczycielowi odebranie prawa nauczania.

18 listopada 1937 r. szkoła wybrała się na całodzienną wycieczkę szkolną autobusem do Olsztyna. Celem wycieczki było zaznajomienie dzieci z muzeum regionalnym, zamkiem i drukarnią "Gazety Olsztyńskiej". Zwiedzono też niektóre zabytki Olsztyna jak: starą bramę miejską, kościół św. Jakuba, stary ratusz i ulice starego miasta. W Domu Polskim w Olsztynie zwiedzono wystawę robót ręcznych.

4 maja 1938 r. odnotowano spadek liczby dzieci uczących się w szkole do 10 na skutek przeniesienia części uczniów do miejscowej szkoły niemieckiej Huberta i Alojzego Prassów. Powodem przeniesienia dzieci była obawa ich matki o nieotrzymanie bieżącej zapomogi na dzieci. Władze niemieckie wobec rodziców posyłających dzieci do szkół polskich stosowały liczne restrykcje, m.in. pozbawienie: pracy, prawa nabywania gospodarstw, możliwości uzyskania pożyczek czy ulg podatkowych, rent oraz emerytur i dodatków dla dzieci, a także pomocy zimowej.

9 września 1938 r. radca szkolny z Olsztyna zatwierdził działalność biblioteki szkolnej o zasobie 30 książek.

24 marca 1939 r. nastąpiło zakończenie roku szkolnego 1938/1939. Po dopełnieniu obowiązku uczęszczania ze szkoły zwolniono uczennicę Klarę Weinert i Marię Gusday. Liczba dzieci zmalała do 8. W ostatnim dniu roku szkolnego 1938/1939 szkołę polską wizytował radca szkolny dr Rudolf Grabiński z Olsztyna.

30 sierpnia 1939 r. żandarmi niemieccy dokonali kontroli mieszkania nauczyciela oraz szkoły. Franciszek Piotrowski został poinformowany o decyzji wojewódzkich władz gestapo o natychmiastowej likwidacji szkoły polskiej w Worytach oraz nakazie urzędowego przekazania uczęszczających do niej dzieci szkole niemieckiej. W ten sposób przestała istnieć szkoła polska w Worytach.

Cele i zadania

Szkoła działała na podstawie Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim, która weszła w życie 21 lutego 1929 r.

Kadra pedagogiczna

Kierownikami i jednocześnie nauczycielami szkoły byli:

• Wiktor Bina
• Franciszek Piotrowski

Osiągnięcia

W szkole w Worytach trzykrotnie odbywały się kwartalne konferencje regionalne dla nauczycieli szkół polskich. Stanowiły one formę dokształcania. Konferencje składały się z lekcji pokazowej, referatu i dyskusji. Na pierwszej konferencji w Worytach, która miała miejsce 5 grudnia 1932 r., lekcje pokazowe z religii i geografii prowadził Wiktor Bina. Na drugiej konferencji (5 grudnia 1936 r.) lekcję pokazową ze śpiewu przeprowadził Jan Maza. Natomiast na ostatniej konferencji nauczycieli szkół polskich, która odbyła się 11 lutego 1939 r. w Worytach, Franciszek Piotrowski omówił plan gospodarczy.

Uczniowie i absolwenci

Uczniami polskiej szkoły były dzieci mniejszości polskiej mieszkającej w Prusach Wschodnich. Do szkoły w Worytach uczęszczały także dzieci z pobliskich wsi. W latach 1930–1939 stan liczebny uczniów przedstawiał się następująco:

• 1930 – 14 osób
• 1931 – 12 osób
• 1932 – 17 osób
• 1933 – 21 osób
• 1934 – 16 osób
• 1935 – 18 osób
• 1936 – 17 osób
• 1937 – 16 osób
• 1938 – 12 osób
• 1939 – 8 osób

Absolwentką Katolickiej Szkoły Polskiej w Worytach jest m.in. Maria Graeber, która po wojnie zamieszkała w budynku szkolnym i z czasem stała się jego właścicielką.

Tablica pamiątkowa

W 1957 r. na budynku byłej szkoły polskiej w Worytach umieszczono tablicę pamiątkową z napisem:

"Tu w latach 1930-1939

mieściła się szkoła polska

świadectwo polskości

Warmii i Mazur".

Ciekawostki

W budynku szkoły polskiej w Worytach w latach 1929–1939 mieściło się także polskie przedszkole. Obie placówki w okresie międzywojennym tworzyły ośrodek polskości na Warmii. Obecnie budynek ten stanowi dom mieszkalny nr 11 w Worytach.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.

Kronika Szkoły Polskiej w Worytach 1930–1939, wstęp i oprac. Filipkowski Tadeusz, Lietz Zygmunt, Olsztyn 1979.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

otwartezabytki.pl, Woryty [17.03.2014]

Piotrowski Franciszek, Wspomnienia polskiego nauczyciela w Niemczech, wstęp i oprac. Filipkowski Tadeusz, Olsztyn 1996.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929–1939), [w:] Dziecko w historii – wątek korczakowski, red. Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

Gmina Gietrzwałd [17.03.2014]