Sorkwity

Sorkwity
Pałac w Sorkwitach. Fot. Beata Szymańska. Źródło: Commons Wikimedia
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Sorkwity
Liczba ludności (2013)	700
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	11 - 731
Tablice rejestracyjne	NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Sorkwity
Położenie na mapie Polski Sorkwity
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Sorkwity (Sarkewite, niem. Sorquitten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2013 roku wieś liczyła 700 mieszkańców. Obecnie funkcję wójta pełni Józef Maciejewski, natomiast funkcję sołtysa sprawuje Marek Rupniak.

Kościół ewangelicko-augsburski. Fot. Mirosław Garniec

Położenie

Miejscowość położona jest nad Jeziorem Gielądzkim, przy drodze krajowej nr 16, w odległości ok. 11 km od Mrągowa.

Dzieje miejscowości

Osadnictwo na terenie Sorkwit sięga późnej epoki brązu i czasów rzymskich. Jego ślady można zaobserwować nad Jeziorem Lampackim. W okresie wczesnego średniowiecza znajdowało się tu grodzisko Prusów. Lokacji wsi w 1379 r. pod pruską nazwą Sarkewite dokonał Winrich von Kniprode. Wielki mistrz nadał te dobra braciom von Oelsen. Pierwotna nazwa Sarkewite wywodzi się od litewskiego „sargas” – wartownik i „wieta” – miejsce, co oznaczało, że Sorkwity przed nastaniem Krzyżaków były strażnicą na przesmyku między jeziorami. W 1451 r. majątek przeszedł w ręce Jana z Kremit Przebędowskiego i Mikołaja Ruszkowskiego (Rauschawe,) a w 1469 r. należał do Jerzego von Schlibenow. W posiadaniu Schliebenów majątek pozostał przez 130 lat. W 1599 r. kupił go Zygmunt von Egoffstein. W latach 1693–1750 Sorkwity znalazły się w posiadaniu rodu von der Groeben, zaś od 1750 r. zarządzał nimi polski ród Bronikowskich. W 1788 r. major huzarów - Jan Zygmunt Bronikowski von Oppeln wybudował w Sorkwitach dwór. Już w 1804 r. majątek przejęła magnacka rodzina von Mirbach, która władała nim do I wojny światowej. W tym okresie Sorkwity przeżywały największy rozkwit. W 1785 r. i w 1838 r. we wsi znajdowało się 26 dymów. W 1815 r. w Sorkwitach mieszkało 258 osób, a w 1838 r. – 320. Pod koniec XIX w. wieś obejmowała 2565 ha z 71 domami. Mieszkańców w tym okresie było 431. Trudnili się rolnictwem i hodowlą bydła. Była to przeważnie ludność polska wyznania ewangelickiego. Duża część mieszkańców zajmowała się także połowem raków. W miejscowości funkcjonowała gorzelnia parowa oraz zakład ogrodniczo–handlowy. W XVIII i XIX w. we wsi odbywały się jarmarki. W latach 1850-1856 wybudowano we wsi pałac neogotycki. Włości Mirbachów w 1904 r. obejmowały 5770 ha (385 włók: 1960 ha ziemi ornej i ogrodów, 465 ha łąk, 75 ha pastwisk, 2480 ha lasów, 720 ha wód, 70 ha dróg, podwórzy i nieużytków). W 1914 r. pałac spłonął. Do zdarzenia doszło w nocy z 26 na 27 sierpnia za sprawą wojsk rosyjskich (armii Samsonowa), które wycofywały się po klęsce pod Jezioranami i Lutrami. W latach 1921–1945 Sorkwity znajdowały się w rękach rodu Paleske. Hrabia Mirbach przekazał majątek w spadku Bernardowi von Paleske - adiutantowi Cesarza Wilhelma II. Paleske odbudwał spalony pałac według pierwowzoru.

W 1939 r. we wsi było 455 mieszkańców. Do 1945 r. w sorkwickim pałacu spotykali się politycy pruscy i niemieccy. Po 1945 r. we wsi funkcjonował PGR, a w latach 60. XX w. pałac swoim zarządem obejmował Zakład Maszyn Rolniczych Ursus w Sorkwitach. Zabudowa wsi przyjęła charakter typowo dworski przy trakcie z Biskupca do Mrągowa. W Sorkwitach prężnie rozwijał się także kościół. Parafia katolicka istniała tutaj od 1525 r. i należała do archiprezbiteriatu biskupieckiego. Jednak w momencie przemian reformacyjnych w Kościele na terenie Prus Książęcych przeszła w ręce ewangelików. Od 1600 r. przy kościele istniała szkoła, którą w XVIII w. przekształcono na państwową. Obecnie jest to ostatnia wiejska parafia luterańska na Mazurach. Ponownie parafię rzymskokatolicką erygowano 1 października 1989 r. Kościół wybudowano w 1990 r. nad Jeziorem Lampackim.

Gospodarka

W miejscowości znajdują się trzy sklepy spożywcze, przystanek PKP i PKS oraz stacja paliw. Działają tu także firmy prywatne z zakresu usług elektromonterskich, budowlanych, rolniczych i fryzjerskich. Istnieje także Agencja Nieruchomości Rolnych - Gospodarstwo Skarbu Państwa, Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Poradnia stomatologiczno–protetyczna i Zakład Obsługi Szkół. Administracją kieruje urząd gminy, jest tutaj też urząd pocztowy i ośrodek pomocy społecznej.

Szkolnictwo

• przedszkole
• szkoła podstawowa

Kultura

Działa tutaj Gminny Ośrodek Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna, Mazurskie Stowarzyszenie Miłośników Twórczości Ernsta Wiecherta, Zespół ludowy Sorkwiczanie. W miejscowości zorganizowano m.in. Światowe Dni Bajki.

Turystyka

We wsi znajduje się stanica PTTK. Sorkwity są także początkową miejscowością dla osób wybierających się na spływ Krutynią. W dawnym pałacu z XIX w. mieści się hotel, a we wsi działają gospodarstwa agroturystyczne oraz pensjonaty. W miejscowości ma swój początek Szlak im. Melchiora Wańkowicza – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – Maradki – Piłakno – Borówko – Bieńki – Gant – Krawno – Babięta – Zyzdrój – Spychowo – Kierwik – Uplik – Zgon – Rezerwat Sosna Królewska

Zabytki

• neogotycki pałac z XIX w.
• zabytkowy park nad Jeziorem Lampackim
• kościół ewangelicki z XVII w.
• obelisk upamiętniający urodzonego w Sorkwitach Jana Fryderyka Goerke
• pastorówka z końca XIX w.
• zabytkowy cmentarz z nagrobkami mazurskimi z lat 1850–1960
• most kolejowy z końca XIX w.

Ludzie związani z miejscowością

• Stanisław Kuś (1948– ) – nauczyciel, artysta plastyk, animator kultury
• Jan Fryderyk Goerke – twórca służby zdrowia w armii pruskiej

Inne

• Referendum w Sorkwitach 2013

Bibliografia

Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek,Warmia Mazury, Warszawa 2006.
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
Leyding Gustaw,Dzieje wsi, [w:] Mrągowo. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, ss. 137–216.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego t. XI, Warszawa 1890.
Portal Informacji Turystycznej Mrągowo [07.09.2013]
Poznaj Polskę [07.09.2013]
Strona Sorkwit [07.09.2013]
Wikipedia [07.09.2013]