Wysoka (gmina Rychliki): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Dzieje miejscowości) |
|||
| Linia 7: | Linia 7: | ||
|zdjęcie = | |zdjęcie = | ||
|opis zdjęcia = | |opis zdjęcia = | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = elbląski | |powiat = elbląski | ||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = 403 | + | |liczba ludności = 403 |
|rok = 2010 | |rok = 2010 | ||
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Wysoka''' (niem. ''Hohendorf'') – | + | ''' Wysoka''' (niem. ''Hohendorf'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Rychliki (gmina wiejska)|gminie Rychliki]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do [[Województwo elbląskie|województwa elbląskiego]]. W 2010 roku liczyła 403 mieszkańców<ref>łącznie Wysoka, Grądowy Młyn i Powodowo</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Elżbieta Borkowska]]<ref>[http://www.rychliki.pl/solectwa/430-solectwo-wysoka/ Strona Gminy Rychliki] [12.11.2013]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w | + | Wieś położona jest w północno–zachodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na obszarze [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
==Dzieje miejscowości== | ==Dzieje miejscowości== | ||
| − | W zapisie lokacyjnym z 12 maja 1244 roku, który został wystawiony w Toruniu przez Mistrza Krajowego Zakonu [[Henryk von Weid|Henryka von Weid]] określano usytuowanie przyszłej osady. Niejaki Dietrich von Brandeis otrzymał 60 łanów. Obejmowały one dobra, które wcześniej otrzymał do osadzenia chłopami Gebhard Ślepy oraz przyległą | + | W zapisie lokacyjnym z 12 maja 1244 roku, który został wystawiony w Toruniu przez Mistrza Krajowego Zakonu [[Henryk von Weid|Henryka von Weid]], określano usytuowanie przyszłej osady. Niejaki Dietrich von Brandeis otrzymał 60 łanów. Obejmowały one dobra, które wcześniej otrzymał do osadzenia chłopami Gebhard Ślepy oraz przyległą [[Wieś pruska |pruską]]. Odbiorca nadania otrzymał także prawo zbudowania kościoła parafialnego. Przywilej lokacyjny, który wystawiono 6 stycznia 1321 roku przez [[Luter von Braunschweig|Lutra von Braunschweig]] dla Mikołaja von Sevelt po raz pierwszy wymieniał nazwę wsi. Miejscowość została lokowana na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]; obejmowała obszar 40 łanów. W czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII stuleciu wieś boleśnie ucierpiała. W samym tylko 1629 roku Wysoka została trzykrotnie spustoszona przez polskich [[Maruder| maruderów]]. |
| − | Na przestrzenie wieków majątek znajdował się w posiadaniu co możniejszych szlacheckich rodów wschodniopruskich. Wśród nich znalazła się rodzina von Kunheim, von Zehmen, von Lehwald, von Brederlow i von Below. W 1785 roku Wysoka składała się z 16 domów. W tym samym roku majątek stał się własnością hrabiego Emiliusa Magnusa von Doenhoff.Doenhoff zasłynął jako budowniczy pałacu (1803-1806). Sprowadził także do Wysokiej przedstawicieli sekty religijnej - [[ | + | Na przestrzenie wieków majątek znajdował się w posiadaniu co możniejszych szlacheckich rodów wschodniopruskich. Wśród nich znalazła się rodzina von Kunheim, von Zehmen, von Lehwald, von Brederlow i von Below. W 1785 roku Wysoka składała się z 16 domów. W tym samym roku majątek stał się własnością hrabiego Emiliusa Magnusa von Doenhoff. Doenhoff zasłynął jako budowniczy pałacu (1803-1806). Sprowadził także do Wysokiej przedstawicieli sekty religijnej - [[Gichtelianie|gichtelianów]]. Jej założycielem był Johann Georg Gichtel (1638–1710) - holenderski mistyk, z zawody adwokat. Członkowie sekty nazywani byli również braćmi anielskimi, bezżeńcami, celebsami. Potępiali instytucję małżeństwa. Co ciekawe, każdy kolejny przełożony sekty wobec oficjalnych władz był prawnym reprezentatem wspólnego majątku. Propagatorem poglądów gichtelianów był również kolejny właściciel Wysokiej (1843–1882) - Aleksander Ewald von Below-Hohendorf (1801-1882). Był spadkobiercą Paula von Doenhoffa. Below-Hohendorf należał do czołowych polityków wschodniopruskich. W 1867 roku został posłem z pasłęcko-morąskiego okręgu wyborczego. Zasiadł w parlamencie Związku Północnoniemieckiego. Majątek zarządzał rozważnie i z powodzeniem; popierał lokalne inicjatywy. W 1877 roku zakupił dla świątyni w [[Rychliki| Rychlikach]] wykonaną w drewnie płaskorzeźbę autorstwa pastora Wilhelma Grzybowskiego. Płaskorzeźba została nagrodzona na wystawie paryskiej w 1867 roku. |
| + | Oprócz fascynacji religijno-duchowych Belowa równie interesująco przedstawiał się krąg jego przyjaciół i najbliższych znajomych. Właściciel Wysokiej pozostawał bowiem w bliskich i serdecznych relacjach z Otto von Bismarckiem. Już jako poseł w Sankt Petersburgu (styczeń 1859 - maj 1862), a następnie Kanclerz wielokrotnie odwiedzał von Belowa w Wysokiej. w 1859 roku jego wizyta przeciągnęła się z powodu zapalenia płuc, którego się nabawił. Pozostał w majątku do marca 1860. O jego zdrowie dbał w tym czasie [[Karl Beck]] (1814–1895). | ||
| − | + | Po śmierci Aleksandra von Belowa majątkiem ziemskim zarządzali kolektywnie kapitan Pirch i Edmund Poyda, a następnie Rudolf Menthal i Otto Michaelis (1882-1896). W latach 1896–1922 zarządcą był Gustav Skirl. Skirl włączył się aktywnie w proces odwadniania naddrużeńskich łąk, wspierał finansowo Dom Małego Dziecka w [[Nowe Dolne|Nowym Dolnie]], przewodniczył pasłęckiej [[Ochotnicza Straż Pożarna| OSP]]. Podjął się także rozbudowy zabudowy gospodarczej w majątku. Ostatnim zarządcą majątku w latach 1922–1945 okazała się Zofia Thon - osoba ogólnie lubiana i szanowana przez pracowników. Ustawodawstwo hitlerowskie w roku 1933 rozwiązało wszystkie sekty. Ten los nie ominął równie gichtelian. Wysoka ostała włączona do [[Fundacja Ericha Kocha| Fundacji Ericha Kocha]]. W majątku przechowywano m.in. zrabowane dla Kocha łupy z obszarów wschodnich. W 1945 roku pałac został wysadzony w powietrze. Gichtelianom udało się pozostać w Wysokiej do końca [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojny światowej]]. 90–letnia Zofia Thon zmarła podczas ucieczki przed wojskami sowieckimi w styczniu 1945 roku. | |
| − | + | Po 1945 roku majątek przekształcono w [[Państwowe Gospodarstwo Rolne]], które funkcjonowało do roku 1990. Obszar PGR-u stał się następnie własnością Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obecnie należy do osoby prywatnej. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | Po 1945 roku majątek przekształcono w [[ | ||
<br/> | <br/> | ||
== Religia == | == Religia == | ||
| − | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Rychlikach |parafii rzymskokatolickiej | + | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Rychlikach |parafii rzymskokatolickiej w Rychlikach]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 65: | Linia 58: | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
#''Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997'', red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997. | #''Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997'', red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997. | ||
| − | #[http://www.rychliki.pl/index.php/historia/42-wysoka-niem-hohendorf| Historia Wysokiej] [ | + | #[http://www.rychliki.pl/index.php/historia/42-wysoka-niem-hohendorf| Historia Wysokiej] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [ | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 20:44, 29 lis 2014
| Wysoka | |
| | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | elbląski |
| Gmina | Rychliki |
| Liczba ludności (2010) | 403 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wysoka | |
| Położenie na mapie Polski  Wysoka | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Wysoka (niem. Hohendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Rychliki. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. W 2010 roku liczyła 403 mieszkańców[1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Elżbieta Borkowska[2].
Położenie
Wieś położona jest w północno–zachodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej.
Dzieje miejscowości
W zapisie lokacyjnym z 12 maja 1244 roku, który został wystawiony w Toruniu przez Mistrza Krajowego Zakonu Henryka von Weid, określano usytuowanie przyszłej osady. Niejaki Dietrich von Brandeis otrzymał 60 łanów. Obejmowały one dobra, które wcześniej otrzymał do osadzenia chłopami Gebhard Ślepy oraz przyległą pruską. Odbiorca nadania otrzymał także prawo zbudowania kościoła parafialnego. Przywilej lokacyjny, który wystawiono 6 stycznia 1321 roku przez Lutra von Braunschweig dla Mikołaja von Sevelt po raz pierwszy wymieniał nazwę wsi. Miejscowość została lokowana na prawie chełmińskim; obejmowała obszar 40 łanów. W czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII stuleciu wieś boleśnie ucierpiała. W samym tylko 1629 roku Wysoka została trzykrotnie spustoszona przez polskich maruderów.
Na przestrzenie wieków majątek znajdował się w posiadaniu co możniejszych szlacheckich rodów wschodniopruskich. Wśród nich znalazła się rodzina von Kunheim, von Zehmen, von Lehwald, von Brederlow i von Below. W 1785 roku Wysoka składała się z 16 domów. W tym samym roku majątek stał się własnością hrabiego Emiliusa Magnusa von Doenhoff. Doenhoff zasłynął jako budowniczy pałacu (1803-1806). Sprowadził także do Wysokiej przedstawicieli sekty religijnej - gichtelianów. Jej założycielem był Johann Georg Gichtel (1638–1710) - holenderski mistyk, z zawody adwokat. Członkowie sekty nazywani byli również braćmi anielskimi, bezżeńcami, celebsami. Potępiali instytucję małżeństwa. Co ciekawe, każdy kolejny przełożony sekty wobec oficjalnych władz był prawnym reprezentatem wspólnego majątku. Propagatorem poglądów gichtelianów był również kolejny właściciel Wysokiej (1843–1882) - Aleksander Ewald von Below-Hohendorf (1801-1882). Był spadkobiercą Paula von Doenhoffa. Below-Hohendorf należał do czołowych polityków wschodniopruskich. W 1867 roku został posłem z pasłęcko-morąskiego okręgu wyborczego. Zasiadł w parlamencie Związku Północnoniemieckiego. Majątek zarządzał rozważnie i z powodzeniem; popierał lokalne inicjatywy. W 1877 roku zakupił dla świątyni w Rychlikach wykonaną w drewnie płaskorzeźbę autorstwa pastora Wilhelma Grzybowskiego. Płaskorzeźba została nagrodzona na wystawie paryskiej w 1867 roku.
Oprócz fascynacji religijno-duchowych Belowa równie interesująco przedstawiał się krąg jego przyjaciół i najbliższych znajomych. Właściciel Wysokiej pozostawał bowiem w bliskich i serdecznych relacjach z Otto von Bismarckiem. Już jako poseł w Sankt Petersburgu (styczeń 1859 - maj 1862), a następnie Kanclerz wielokrotnie odwiedzał von Belowa w Wysokiej. w 1859 roku jego wizyta przeciągnęła się z powodu zapalenia płuc, którego się nabawił. Pozostał w majątku do marca 1860. O jego zdrowie dbał w tym czasie Karl Beck (1814–1895).
Po śmierci Aleksandra von Belowa majątkiem ziemskim zarządzali kolektywnie kapitan Pirch i Edmund Poyda, a następnie Rudolf Menthal i Otto Michaelis (1882-1896). W latach 1896–1922 zarządcą był Gustav Skirl. Skirl włączył się aktywnie w proces odwadniania naddrużeńskich łąk, wspierał finansowo Dom Małego Dziecka w Nowym Dolnie, przewodniczył pasłęckiej OSP. Podjął się także rozbudowy zabudowy gospodarczej w majątku. Ostatnim zarządcą majątku w latach 1922–1945 okazała się Zofia Thon - osoba ogólnie lubiana i szanowana przez pracowników. Ustawodawstwo hitlerowskie w roku 1933 rozwiązało wszystkie sekty. Ten los nie ominął równie gichtelian. Wysoka ostała włączona do Fundacji Ericha Kocha. W majątku przechowywano m.in. zrabowane dla Kocha łupy z obszarów wschodnich. W 1945 roku pałac został wysadzony w powietrze. Gichtelianom udało się pozostać w Wysokiej do końca II wojny światowej. 90–letnia Zofia Thon zmarła podczas ucieczki przed wojskami sowieckimi w styczniu 1945 roku.
Po 1945 roku majątek przekształcono w Państwowe Gospodarstwo Rolne, które funkcjonowało do roku 1990. Obszar PGR-u stał się następnie własnością Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Obecnie należy do osoby prywatnej.
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Rychlikach.
Zabytki
W miejscowości znajdują się ruiny zespołu pałacowego wraz z parkiem.
Bibliografia
- Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
- Historia Wysokiej [12.11.2013]
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Wysoka, Grądowy Młyn i Powodowo
- ↑ Strona Gminy Rychliki [12.11.2013]
