Nowa Wieś: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 7: | Linia 7: | ||
|zdjęcie = NW.jpg | |zdjęcie = NW.jpg | ||
|opis zdjęcia = Nowa Wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa_Wie%C5%9B_(wie%C5%9B_w_powiecie_olszty%C5%84skim/ Wikipedia] [05.10.2014] | |opis zdjęcia = Nowa Wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Nowa_Wie%C5%9B_(wie%C5%9B_w_powiecie_olszty%C5%84skim/ Wikipedia] [05.10.2014] | ||
| − | |rodzaj miejscowości = | + | |rodzaj miejscowości = wies sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = olsztyński | |powiat = olsztyński | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Nowa Wieś ''' (niem. ''Neu Bartelsdorf'') – | + | ''' Nowa Wieś ''' (niem. ''Neu Bartelsdorf'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Purda (gmina wiejska)|gminie Purda]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała [[Podział administracyjny|administracyjnie]] do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. W 2010 roku liczyła 443 mieszkańców <ref>łącznie Nowa Wieś i [[Nowy Ramuk]]</ref>. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Dorota Tetmer]]<ref>[http://www.purda.pl/ogoszenia/192-wyniki-wyborow-sotysow-i-rad-soeckich.html/ Strona Gminy Purda] [05.10.2014]</ref>. |
| − | + | <br/><br/> | |
| − | |||
| − | |||
| − | <br/> | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| Linia 40: | Linia 37: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Osada została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze dzierżawy wieczystej gruntów. Zawarto kontrakty z osadnikami z ówczesnych powiatów mazurskich | + | Osada została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze dzierżawy wieczystej gruntów. Zawarto kontrakty z osadnikami z ówczesnych powiatów mazurskich – [[Powiat nidzicki |nidzickiego]] i [[Powiat szczycieński |szczycieńskiego]]. Protokoły związane z założeniem wsi datowane są na 1801 i 1802 rok. |
| − | Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna | + | Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna – [[Tomasz Dominik]]. Dominik dopiero w 1816 roku złożył po polsku przysięgę sołecką. Społeczność Nowej Wsi stanowiła mozaikę. Osiedlili się tutaj ewangelicy, katolicy zarówno polscy, jak i niemieccy. We wsi działała ewangelicka szkoła wyznaniowa, którą zbudowano w 1828 roku. Miejscowi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w [[Olsztyn|Olsztynie]], co spotkało się z negatywną reakcją mieszkańców. 13 marca 1804 roku wystosowali petycję do króla polskiego, aby zezwolił na połączenie Nowej Wsi z parafią w [[Jedwabno|Jedwabnie]]. Najważniejszym argumentem, jaki podniesiono, był fakt, iż w parafii jedwabieńskiej posługiwano się językiem mazurskim, a nie niemieckim. W 1820 roku Nowa Wieś była [[Wieś królewska| królewską wsią]] chłopską, liczącą 35 domów i 178 mieszkańców. W 1825 roku wieś była zamieszkana przez 221 osób. |
W 1871 roku doszło do likwidacji huty szkła w pobliskim [[Jełguń|Jełguniu]]. Zatrudnieni w hucie licznie przenosili się do Nowej Wsi. Wśród nich znalazła się duża liczba [[Mazurzy|Mazurów]]. W tym czasie podjęto starania o założenie parafii w miejscowości. Zamiar udało się zrealizować, ale kolejni proboszczowie dojeżdżali do parafii z Olsztyna. Pierwszy proboszcz rozpoczął budowę plebanii. W 1883 roku proboszcz Hassenstein położył kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę świątyni zakończono w 1888 roku. Parafia otrzymała pierwszego proboszcza, który przebywał na miejscu. W tym czasie założono również cmentarz ewangelicki. Dobudowano wieżę kościelną. | W 1871 roku doszło do likwidacji huty szkła w pobliskim [[Jełguń|Jełguniu]]. Zatrudnieni w hucie licznie przenosili się do Nowej Wsi. Wśród nich znalazła się duża liczba [[Mazurzy|Mazurów]]. W tym czasie podjęto starania o założenie parafii w miejscowości. Zamiar udało się zrealizować, ale kolejni proboszczowie dojeżdżali do parafii z Olsztyna. Pierwszy proboszcz rozpoczął budowę plebanii. W 1883 roku proboszcz Hassenstein położył kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę świątyni zakończono w 1888 roku. Parafia otrzymała pierwszego proboszcza, który przebywał na miejscu. W tym czasie założono również cmentarz ewangelicki. Dobudowano wieżę kościelną. | ||
| Linia 48: | Linia 45: | ||
W 1902 roku w miejscowości uruchomiono wiejską bibliotekę oraz nową szkołę. Rok później otwarty został urząd pocztowy. W 1907 roku zaczęła działać osobna szkoła z klasami początkowymi, w której uczono religii ewangelickiej i katolickiej. We wsi istniała leśniczówka i tartak. | W 1902 roku w miejscowości uruchomiono wiejską bibliotekę oraz nową szkołę. Rok później otwarty został urząd pocztowy. W 1907 roku zaczęła działać osobna szkoła z klasami początkowymi, w której uczono religii ewangelickiej i katolickiej. We wsi istniała leśniczówka i tartak. | ||
| − | W miejscowości działa remiza [[Ochotnicza Straż Pożarna | + | W miejscowości działa remiza [[Ochotnicza Straż Pożarna| Ochotniczej Straży Pożarnej]], punkt pocztowy, przychodnia lekarska. Funkcjonują dwa sklepy, klub i boisko sportowe. |
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 57: | Linia 53: | ||
== Kultura == | == Kultura == | ||
| − | Działa tutaj [[Gminna Biblioteka Publiczna w Purdzie Filia w Nowej Wsi |biblioteka]], będąca filią [[Gminna Biblioteka Publiczna w Purdzie |Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie]]. W miejscowym kościele odbywały się koncerty w ramach [[lkwim:Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie | + | Działa tutaj [[Gminna Biblioteka Publiczna w Purdzie Filia w Nowej Wsi |biblioteka]], będąca filią [[Gminna Biblioteka Publiczna w Purdzie |Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie]]. W miejscowym kościele odbywały się koncerty w ramach [[lkwim:Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie – Barczewo 2008 |Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie]]. |
<br/> | <br/> | ||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *[[Wały podłużne |średniowieczne umocnienia liniowe]] |
| − | * | + | *neogotycki [[Kościół pw. św. Józefa w Nowej Wsi |kościół]] wzniesiony w latach 1883-1888 |
| − | * | + | *stary cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowany na końcu si po lewej stronie w kierunku wsi [[Łajs (gmina Purda)|Łajs]] |
| − | *'' | + | *''nowy'' cmentarz ewangelicki z początku XX wieku; za sprawą jednego z mieszkańców został przywrócony do użytku |
| − | * | + | *kapliczka przydrożna |
| − | * | + | *budynek dawnej szkoły |
| − | * | + | *tradycyjne chałupy wraz z zabudową gospodarczą |
| − | |||
== Turystyka == | == Turystyka == | ||
| − | * | + | *niebieski szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Olsztyn – [[Stary Olsztyn]] – [[Linowo]] – [[Trękus]] – [[Kaborno]] – Nowa Wieś – [[Przykop]] – Butryny |
| − | * | + | *czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km – przebieg trasy: Olsztyn – [[Szczęsne]] – [[Klewki]] – Kaborno – Nowa Wieś – [[Kopanki]] – Łajs – [[Małszewo]] |
| − | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Albert Sapatka]] ( | + | *[[Albert Sapatka]] (1836–1909) – ksiądz ewangelicki, duszpasterz w Nowej Wsi, nauczyciel |
| − | *[[Franciszek Jujka]] ( | + | *[[Franciszek Jujka]] (1906–1944) – nauczyciel w miejscowej szkole w latach 1930–1933 |
| − | *[[Jerzy Laskowski]] (ur. 1959) | + | *[[Jerzy Laskowski]] (ur. 1959) – dyrektor szkoły w Nowej Wsi, samorządowiec, wójt gminy Purda |
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| Linia 85: | Linia 78: | ||
#''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | #''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch'', Königsberg 1857. | ||
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | #''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. | ||
| − | #[http://www.purda.pl/soectwa/nowa-kaletka.html| | + | #[http://www.purda.pl/soectwa/nowa-kaletka.html| Strona Gminy Purda] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka | + | #[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [ | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [12.11.2013] |
| − | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/allenstein.html| Verwaltungsgeschichte] [ | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/allenstein.html| Verwaltungsgeschichte] [12.11.2013] |
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 18:05, 5 paź 2014
| Nowa Wieś | |
| | |
![Nowa Wieś Wikipedia [05.10.2014]](/index.php/Plik:NW.jpg) Nowa Wieś Wikipedia [05.10.2014]
| |
| Rodzaj miejscowości | wies sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Purda |
| Liczba ludności (2010) | 443 (łącznie Nowa Wieś i Nowy Ramuk) |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Nowa Wieś | |
| Położenie na mapie Polski  Nowa Wieś | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Nowa Wieś (niem. Neu Bartelsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku liczyła 443 mieszkańców [1]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dorota Tetmer[2].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 5 km na północny wschód od Butryn.
Dzieje miejscowości
Osada została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze dzierżawy wieczystej gruntów. Zawarto kontrakty z osadnikami z ówczesnych powiatów mazurskich – nidzickiego i szczycieńskiego. Protokoły związane z założeniem wsi datowane są na 1801 i 1802 rok.
Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna – Tomasz Dominik. Dominik dopiero w 1816 roku złożył po polsku przysięgę sołecką. Społeczność Nowej Wsi stanowiła mozaikę. Osiedlili się tutaj ewangelicy, katolicy zarówno polscy, jak i niemieccy. We wsi działała ewangelicka szkoła wyznaniowa, którą zbudowano w 1828 roku. Miejscowi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Olsztynie, co spotkało się z negatywną reakcją mieszkańców. 13 marca 1804 roku wystosowali petycję do króla polskiego, aby zezwolił na połączenie Nowej Wsi z parafią w Jedwabnie. Najważniejszym argumentem, jaki podniesiono, był fakt, iż w parafii jedwabieńskiej posługiwano się językiem mazurskim, a nie niemieckim. W 1820 roku Nowa Wieś była królewską wsią chłopską, liczącą 35 domów i 178 mieszkańców. W 1825 roku wieś była zamieszkana przez 221 osób.
W 1871 roku doszło do likwidacji huty szkła w pobliskim Jełguniu. Zatrudnieni w hucie licznie przenosili się do Nowej Wsi. Wśród nich znalazła się duża liczba Mazurów. W tym czasie podjęto starania o założenie parafii w miejscowości. Zamiar udało się zrealizować, ale kolejni proboszczowie dojeżdżali do parafii z Olsztyna. Pierwszy proboszcz rozpoczął budowę plebanii. W 1883 roku proboszcz Hassenstein położył kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę świątyni zakończono w 1888 roku. Parafia otrzymała pierwszego proboszcza, który przebywał na miejscu. W tym czasie założono również cmentarz ewangelicki. Dobudowano wieżę kościelną.
W 1902 roku w miejscowości uruchomiono wiejską bibliotekę oraz nową szkołę. Rok później otwarty został urząd pocztowy. W 1907 roku zaczęła działać osobna szkoła z klasami początkowymi, w której uczono religii ewangelickiej i katolickiej. We wsi istniała leśniczówka i tartak.
W miejscowości działa remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, punkt pocztowy, przychodnia lekarska. Funkcjonują dwa sklepy, klub i boisko sportowe.
Gospodarka
Na terenie wsi znajduje się siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Olsztyn.
Kultura
Działa tutaj biblioteka, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie. W miejscowym kościele odbywały się koncerty w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie.
Zabytki
- średniowieczne umocnienia liniowe
- neogotycki kościół wzniesiony w latach 1883-1888
- stary cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowany na końcu si po lewej stronie w kierunku wsi Łajs
- nowy cmentarz ewangelicki z początku XX wieku; za sprawą jednego z mieszkańców został przywrócony do użytku
- kapliczka przydrożna
- budynek dawnej szkoły
- tradycyjne chałupy wraz z zabudową gospodarczą
Turystyka
- niebieski szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Olsztyn – Stary Olsztyn – Linowo – Trękus – Kaborno – Nowa Wieś – Przykop – Butryny
- czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km – przebieg trasy: Olsztyn – Szczęsne – Klewki – Kaborno – Nowa Wieś – Kopanki – Łajs – Małszewo
Ludzie związani z miejscowością
- Albert Sapatka (1836–1909) – ksiądz ewangelicki, duszpasterz w Nowej Wsi, nauczyciel
- Franciszek Jujka (1906–1944) – nauczyciel w miejscowej szkole w latach 1930–1933
- Jerzy Laskowski (ur. 1959) – dyrektor szkoły w Nowej Wsi, samorządowiec, wójt gminy Purda
Bibliografia
- Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
- Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
- Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
- Strona Gminy Purda [12.11.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
- Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
- Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Przypisy
- ↑ łącznie Nowa Wieś i Nowy Ramuk
- ↑ Strona Gminy Purda [05.10.2014]
