Miłomłyn

Miłomłyn
Herb Miłomłyna
Kościół w Miłomłynie. Źródło: Wikimedia Commons
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Miłomłyn
Liczba ludności (2012)	2 431
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	14-140
Tablice rejestracyjne	NOS
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Miłomłyn
Położenie na mapie Polski Miłomłyn
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kamienice przy dawnej ulicy Schulstrasse. Lata 1901-1915.
Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN

Dwór nad brzegiem śluzy w Miłomłynie. Lata 1901-1915.
Źródło: Ze zbiorów dawnego Urzędu Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków Prus Wschodnich w Królewcu. Kolekcja IS PAN

Źródło: Archiwum Andrzeja Cieślaka

Miłomłyn (niem. Liebemühl, prus. Liwasmaluns) – miasto położone w województwie warmińsko—mazurskim, w powiecie ostródzkim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Siedziba gminy miejsko—wiejskiej Miłomłyn. W 2010 roku miejscowość liczyła 2 431 mieszkańców. Obecnie funkcję burmistrza sprawuje Stanisław Henryk Siwkowski.

Położenie

Miejscowość położona jest na Mazurach Zachodnich, we wschodniej części Pojezierza Iławskiego, nad Kanałem Elbląskim. Miasto jest oddalone o 14 km na północny zachód od Ostródy.

Dzieje miejscowości

Na przestrzeni stuleci pojawiały się liczne wersje nazwy miejscowości mającej staropruskie korzenie: Lybenmühle, Liebemühle, Liebemohle, Liwemühle. Nazwa w dosłownym tłumaczeniu oznaczała Młyn nad Liwą. Ostatecznie przyjęła się przekształcona wersja Liebemühle, którą Polacy przetłumaczyli jako Miłomłyn. Nazwa miejscowości spotykana jest już w źródłach z XV wieku. Pierwsze wzmianki dotyczące Miłomłyna pochodzą z 1315 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku obok Liwy – osady pruskiej – wzniesiono warownię krzyżacką, strzegącą przejścia między jeziorami. Na początku XIV wieku Zakon Krzyżacki zbudował zamek i młyn. Wokół zamku rozwijało się osiedle targowe – Liwmühle. Po 1310 roku zaczęto osiedlać kolonistów niemieckich, sprowadzanych głównie z Turyngii i Saksonii. W 1335 roku komtur dzierzgoński Hartung von Sonnenborn nadał Miłomłynowi herb i przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. W czasach krzyżackich miejscowość należała do komturstwa dzierzgońskiego. Od połowy XIV wieku Miłomłyn posiadał władze miejskie i sąd miejski. Zamek pełnił funkcję siedziby pokuratora podległej komturstwu w Dzierzgoniu. W latach 1466–1525 miasto pozostawało w rękach Zakonu Krzyżackiego. Od 1525 do 1657 roku Miłomłyn należał do Prus Książęcych. W 1552 roku starostwo w Miłomłynie trafiło w ręce Albrechta Finck von Finckensteina, który otrzymał je w zastaw w zamian za udzieloną pruskiemu księciu pożyczkę. Do przełomu XVI i XVII wieku Miłomłyn był miastem niemieckim. W drugiej połowie XIX wieku do miejscowości przybyła nieliczna grupa kupców żydowskich. Od czasów reformacji do połowy XIX stulecia Miłomłyn był miastem protestanckim. W 1628 roku miasto zniszczyli Szwedzi, a w 1710 roku kolejne spustoszenia poczyniła epidemia dżumy szalejąca w Prusach w latach 1709-1711. Miasto na przestrzeni stuleci padało kilkakrotnie ofiarą pożarów: 1414, 1591, 1633, 1700 . Kolejny pożar strawił miasto na początku XIX wieku. W 1808 zabudowano obszar nowego rynku, a w 1824 postawiono ratusz. W 1801 miasto liczyło 141 domów, a 1856 liczba ta wzrosła do 175. W 1807 i 1813 roku Miłomłyn zajmowały kolejno wojska francuskie, a następnie pruskie i rosyjskie. Prawdopodobnie już w XVI wieku w mieście działała szkoła. W ciągu kolejnych stuleci miała charakter świecko-kościelny ze względu na fakt, iż była podlegała kontroli miejscowego pastora. Pod koniec XIX wieku została przekształcona w szkołę powszechną.

Za sprawą otwarcia Kanału Ostródzko—Elbląskiego (1860) oraz zbudowania linii kolejowej łączącej miasto z Elblągiem i Ostródą (1893) Miłomłyn stał się ważnym ośrodkiem handlu drewnem oraz węzłem dróg wodnych. Po II wojnie światowej Miłomłyn był zniszczony w 90%. Liczba ludności z 2 434 osób w 1939 roku zmalała do 430 osób w roku 1946 .

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

• 1740 r. – 583

• 1782 r. – 1100

• 1816 r. – 1200

• 1852 r. – 1777

• 1890 r. – 2150

• 1900 r. – 2398

• 1925 r. – 2159

Gospodarka

W mieście funkcjonuje Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska. Miejscowość jest siedzibą Nadleśnictwa Miłomłyn. Na terenie miasta działają przedsiębiorstwa: INVESTPLAN Sp. z o. o. w Miłomłynie, Bianco oraz firma "Termo" Sp z o. o., kilka gospodarstw agroturystycznych oraz Hotel Miłomłyn Zdrój Medical Spa & Vitalit.

Przyroda

W pobliżu miasta znajduje się Rezerwat Jezioro Iłgi. Na terenie nadleśnictwa znajdują się pomniki przyrody: - głaz narzutowy nad jeziorem Gil Wielki i głaz narzutowy w leśnictwie Śródjezierze.

Kultura

W miejscowości działa Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Miejsko—Gminna Biblioteka Publiczna. Organizowane są tu różne imprezy i wydarzenia kulturalne, m.in.:

• Festiwal Młodych Talentów
• Festiwal Muzyki Folkowej FOLKOWO
• Wystawa Fotografii PANGEA

Działa tu zespół „Life Pain”, w latach 80. działał tu amatorski zespół śpiewaczy Ale Babki.

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Henneberger (również Hans Henneberger) (1563—1601) – urodzony w Miłomłynie niemiecki artysta malarz
• Danuta Siedzikówna (1928—1946) — pseud. Inka, sanitariuszka 4. szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK, w 1946 w 1. szwadronie Brygady działającym na Pomorzu; na przełomie 1945/1946 pod nazwiskiem Danuty Obuchowicz podjęła pracę w nadleśnictwie Miłomłyn; aresztowana 20 lipca 1946 roku przez UB; skazana na śmierć i rozstrzelana 28 sierpnia 1946 roku
• Wojciech Zbanyszek (1909—1990) — podoficer Wojska Polskiego II RP, Kawaler Orderu Virtuti Militari, działacz sportowy, członek Polskiego Związku Jeździeckiego
• Elżbieta Pawluć (ur. 1975) — malarka amator
• Stanisław Andrzej Gorczyca (ur. 1958) — samorządowiec, wójt gminy Miłomłyn, burmistrz miasta i gminy Miłomłyn, wykładowca akademicki, polityk, poseł na Sejm IV i V kadencji, senator VII i VIII kadencji

Sport

W mieście działa klub piłkarski LKS Tęcza Miłomłyn.

Edukacja

W mieście działa szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Zabytki

• pozostałości murów miejskich wzniesionych XVI wieku
• neogotycki kościół parafialny wzniesiony w latach 1898-1901
• kaplica ewangelicka z XIX wieku, zlokalizowana przy ul. Twardej
• neogotycka kaplica cmentarna z początku XX wieku
• domy z XVIII i XIX wieku przy ul. Kościelnej, Rynkowej i Twardej
• dawny folwark Przejazd: dwór wybudowany w XIX wieku, położony przy śluzie Miłomłyn
• dawny cmentarz ewangelicki, wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków

Turystyka

• niebieski szlak rowerowy o zasięgu regionalnym - przebieg trasy: Zalewo – Rąbity – Międzychód – Śliwa – Boreczno – Duba – Mózgowo – Karnity – Dębinka – Miłomłyn – Lubień – Liwa – Zalewo – Gil Mały – Gil Wielki – Wiewiórka – Frednowy – Tynwałd – Jezierzyce – Jażdżówki – Kwiry – Szałkowo – Iława

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011. Jackiewicz–Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466–1939, Olsztyn 2005. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2012 r., Warszawa 2012. Ostróda. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar i in., Olsztyn 1976. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001. Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013] Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013] Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013] Strona Gminy Miłomłyn [29.08.2013]