Jelonki: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki) |
|||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Jelonki ''' (niem. ''Hirschfeld'') – [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[gmina | + | ''' Jelonki ''' (niem. ''Hirschfeld'') – [[wieś sołecka]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Rychliki (gmina wiejska)|gminie Rychliki]]. W latach 1975-1998 miejscowość należała [[podział administracyjny|administracyjnie]] do [[województwo elbląskie|województwa elbląskiego]]. |
Miejscowość w 2010 roku liczyła 651 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Iwona Cichocka]]<ref>http://www.rychliki.pl/solectwa/422-solectwo-jelonki</ref>. | Miejscowość w 2010 roku liczyła 651 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Iwona Cichocka]]<ref>http://www.rychliki.pl/solectwa/422-solectwo-jelonki</ref>. | ||
| Linia 40: | Linia 40: | ||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od rzeczownika ''hirse'' (proso) i ''velt'' (pole). Ostatecznie nazwa wsi przybrała formę Hirschfeld (''Jelenie Pole''). Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 roku. Wówczas kapituła warmińska przekazała Jakubowi z Jelonek plac na [[ | + | Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od rzeczownika ''hirse'' (proso) i ''velt'' (pole). Ostatecznie nazwa wsi przybrała formę Hirschfeld (''Jelenie Pole''). Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 roku. Wówczas kapituła warmińska przekazała Jakubowi z Jelonek plac na [[Prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] pod budowę młyna, położonego nad potokiem (obecna [[Rzeka Jelonka |rzeka Jelonka]]). W 1312 roku Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego - [[Karol z Trewiru]] potwierdził urzędowo sprzedaż pobliskiej [[Marwica|Marwicy]] proboszczowi z Jelonek. |
| − | Najprawdopodobniej same Jelonki były lokowane grubo przez 1304 rokiem. Wieś od początku była zaliczana do większych miejscowości; w 1408 roku obejmowała obszar 63 łanów. Od końca XIV i przez cały XV wiek osiedlali się w Jelonkach | + | Najprawdopodobniej same Jelonki były lokowane grubo przez 1304 rokiem. Wieś od początku była zaliczana do większych miejscowości; w 1408 roku obejmowała obszar 63 łanów. Od końca XIV i przez cały XV wiek osiedlali się w Jelonkach przybysze z Niemiec, Nadrenii, Bawarii i Holandii. |
Na początku XVI wieku osiedliła się tu rodzina rycerska Lewaldt (Lehwald), przybyła prawdopodobnie z Łużyc. Lewaldowie byli tu do połowy XVIII wieku. Sprawowali przejęty z rąk książęcych patronat nad tutejszym kościołem, kontynuowany następnie przez von Bodecków i von der Groebenów z pobliskiej [[Barzyna|Barzyny]]. Jeden z przedstawicieli rodu - Erich Lewaldt (1734) miał rozległe włości w okolicy; posiadał [[Wysoka|Wysoką]], [[Stankowo]] i [[Kopina|Kopinę]], pełnił także funkcję radcy trybunału i starosty w [[Przemark|Przezmarku]] koło [[Dzierzgoń|Dzierzgonia]]. | Na początku XVI wieku osiedliła się tu rodzina rycerska Lewaldt (Lehwald), przybyła prawdopodobnie z Łużyc. Lewaldowie byli tu do połowy XVIII wieku. Sprawowali przejęty z rąk książęcych patronat nad tutejszym kościołem, kontynuowany następnie przez von Bodecków i von der Groebenów z pobliskiej [[Barzyna|Barzyny]]. Jeden z przedstawicieli rodu - Erich Lewaldt (1734) miał rozległe włości w okolicy; posiadał [[Wysoka|Wysoką]], [[Stankowo]] i [[Kopina|Kopinę]], pełnił także funkcję radcy trybunału i starosty w [[Przemark|Przezmarku]] koło [[Dzierzgoń|Dzierzgonia]]. | ||
| − | W czasie pierwszej [[ | + | W czasie pierwszej [[Wojny polsko-szwedzkie|wojny polsko-szwedzkiej]] (1626-1635) Jelonki zostały dotkliwie zniszczone.Kolejnymi właścicielami Jelonek byli von Bodeckowie, generał major Hülsen oraz baron von Sanden. Za sprawą budowy [[Kanał Ostródzko-Elbląski| Kanału Elbląskiego]] życie gospodarcze gwałtownie się ożywiło. Wiele osób z Jelonek i okolic znalazło pracę przy budowie. W tym czasie powstały liczne obiekty, wykorzystujące istnienie wodnego szlaku. Powstał plac przeładunkowy, przystań, gospoda. W sezonie, między Jelonkiem a Elblągiem pływały stateczki pasażerskie. W okresie międzywojennym przy obsłudze kanału pracowało 4 robotników. W 1896 roku wybudowano - w bezpośrednim sąsiedztwie kanału - cukrownię, która była pierwszą tego typu inwestycją w prowincji wschodniopruskiej. Niestety, mimo wsparcia ze strony państwa cukrownia splajtowała po kilku latach. Jednak za sprawą tej inicjatywy Jelonki uzyskały w1896 roku połączenie telefonicznie poprzez centralę w Rychlikach. Część obiektów dawnej cukrowni uległa zniszczeniu w 1945 roku. |
| − | W tym czasie w Jelonkach działała również cegielnia, a na kolonii w kierunku [[Drużno|Drużna]] funkcjonował młyn. W centrum wsi znajdowała się mleczarnia należąca do Johanna Drehera. W 1913 roku we wsi uruchomiono nową szkołę. Prawdopodobnie po zakończeniu [[I wojna światowa|I wojny światowej]] część Jelonek znalazła się w rękach rodziny rodziny Krieg - Emila i Waltera. Dwór rodziny uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku. | + | W tym czasie w Jelonkach działała również cegielnia, a na kolonii w kierunku [[Drużno|Drużna]] funkcjonował młyn. W centrum wsi znajdowała się mleczarnia należąca do Johanna Drehera. W 1913 roku we wsi uruchomiono nową szkołę. Prawdopodobnie po zakończeniu [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] część Jelonek znalazła się w rękach rodziny rodziny Krieg - Emila i Waltera. Dwór rodziny uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku. |
Do majątku Kriegów należały folwarki: [[Budki]], [[Krzak]] a do 1929 roku również [[Marwica]]. W Jelonkach działała również specjalna konna podwoda, którą chętni mogli w miarę szybko dostać się do stacji kolejowej w [[Bogaczewo|Bogaczewie]] lub [[Stare Dolno|Starym Dolnie]]. | Do majątku Kriegów należały folwarki: [[Budki]], [[Krzak]] a do 1929 roku również [[Marwica]]. W Jelonkach działała również specjalna konna podwoda, którą chętni mogli w miarę szybko dostać się do stacji kolejowej w [[Bogaczewo|Bogaczewie]] lub [[Stare Dolno|Starym Dolnie]]. | ||
| Linia 81: | Linia 81: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat elbląski]] | |
| − | + | [[Kategoria: Rychliki (gmina wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1301-1400]] | |
| − | [[Kategoria: | ||
Wersja z 11:06, 10 lip 2014
| Jelonki | |
| | |
 Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa w Jelonkach
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | elbląski |
| Gmina | Rychliki |
| Liczba ludności (2010) | 651 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jelonki | |
| Położenie na mapie Polski  Jelonki | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jelonki (niem. Hirschfeld) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Rychliki. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 651 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Iwona Cichocka[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, na południowy zachód od Pasłęka.
Dzieje miejscowości
Niemiecka nazwa wsi wywodzi się od rzeczownika hirse (proso) i velt (pole). Ostatecznie nazwa wsi przybrała formę Hirschfeld (Jelenie Pole). Najstarsza wzmianka o wsi pochodzi z 1304 roku. Wówczas kapituła warmińska przekazała Jakubowi z Jelonek plac na prawie chełmińskim pod budowę młyna, położonego nad potokiem (obecna rzeka Jelonka). W 1312 roku Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego - Karol z Trewiru potwierdził urzędowo sprzedaż pobliskiej Marwicy proboszczowi z Jelonek.
Najprawdopodobniej same Jelonki były lokowane grubo przez 1304 rokiem. Wieś od początku była zaliczana do większych miejscowości; w 1408 roku obejmowała obszar 63 łanów. Od końca XIV i przez cały XV wiek osiedlali się w Jelonkach przybysze z Niemiec, Nadrenii, Bawarii i Holandii.
Na początku XVI wieku osiedliła się tu rodzina rycerska Lewaldt (Lehwald), przybyła prawdopodobnie z Łużyc. Lewaldowie byli tu do połowy XVIII wieku. Sprawowali przejęty z rąk książęcych patronat nad tutejszym kościołem, kontynuowany następnie przez von Bodecków i von der Groebenów z pobliskiej Barzyny. Jeden z przedstawicieli rodu - Erich Lewaldt (1734) miał rozległe włości w okolicy; posiadał Wysoką, Stankowo i Kopinę, pełnił także funkcję radcy trybunału i starosty w Przezmarku koło Dzierzgonia.
W czasie pierwszej wojny polsko-szwedzkiej (1626-1635) Jelonki zostały dotkliwie zniszczone.Kolejnymi właścicielami Jelonek byli von Bodeckowie, generał major Hülsen oraz baron von Sanden. Za sprawą budowy Kanału Elbląskiego życie gospodarcze gwałtownie się ożywiło. Wiele osób z Jelonek i okolic znalazło pracę przy budowie. W tym czasie powstały liczne obiekty, wykorzystujące istnienie wodnego szlaku. Powstał plac przeładunkowy, przystań, gospoda. W sezonie, między Jelonkiem a Elblągiem pływały stateczki pasażerskie. W okresie międzywojennym przy obsłudze kanału pracowało 4 robotników. W 1896 roku wybudowano - w bezpośrednim sąsiedztwie kanału - cukrownię, która była pierwszą tego typu inwestycją w prowincji wschodniopruskiej. Niestety, mimo wsparcia ze strony państwa cukrownia splajtowała po kilku latach. Jednak za sprawą tej inicjatywy Jelonki uzyskały w1896 roku połączenie telefonicznie poprzez centralę w Rychlikach. Część obiektów dawnej cukrowni uległa zniszczeniu w 1945 roku.
W tym czasie w Jelonkach działała również cegielnia, a na kolonii w kierunku Drużna funkcjonował młyn. W centrum wsi znajdowała się mleczarnia należąca do Johanna Drehera. W 1913 roku we wsi uruchomiono nową szkołę. Prawdopodobnie po zakończeniu I wojny światowej część Jelonek znalazła się w rękach rodziny rodziny Krieg - Emila i Waltera. Dwór rodziny uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 roku.
Do majątku Kriegów należały folwarki: Budki, Krzak a do 1929 roku również Marwica. W Jelonkach działała również specjalna konna podwoda, którą chętni mogli w miarę szybko dostać się do stacji kolejowej w Bogaczewie lub Starym Dolnie. Przed 1945 rokiem do gminy i parafii ewangelickiej w Jelonkach należały: Mała Marwica, Budki, Śliwice, Dłużyna, Druzno, Krasin, Sokółka, Stare i Nowe Kusy.
Jelonki zostały zdobyte w 23 stycznia 1945 roku przez pododdział zwiadu pancernego 29 Korpusu Armii Czerwonej. Spalono gospodę, dwór Kriegów, zajazd. Ostatnim pastorem był Ulrich Braun, który pozostał we wsi po wkroczeniu Sowietów. Został zastrzelony, gdy stanął w obronie gwałconej przez żołnierzy kobiety. Po drugiej stronie, w kierunku Sokółki, znajdowało się lotnisko polowe Wehrmachtu, którego początek jeszcze do dzisiaj wyznacza linia wyciętych przydrożnych lip. Po wojnie Jelonki nie odzyskały już swego znaczenia i zamożności.
Ludzie związani z miejscowością
- August Madsack (1856-1933) - urodzony w Jelonkach znany założyciel i wydawca "Kuriera Hanowerskiego". W 1930 roku ufundował renowację organów kościelnych w tutejszym kościele. W uznaniu zasług dla Prus Wschodnich, Uniwersytet w Królewcu, przyznał mu tytuł honorowy.
- Henriette Charlotte Bóhnke (1879-) - lokalna poetka, laureatka honorowej nagrody powiatu, którą 24 grudnia 1936 roku otrzymała z rąk landrata Joachima Schulza.
Zabytki
- Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusa z XIV wieku
- Trzy zabytkowe domy podcieniowe
- Pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej
Bibliografia
- Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
- Historia Jelonek [data dostępu: 12.11.2013]
- Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
- Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
Przypisy
