Karczma

Karczma
Inne nazwy	Gospoda, Oberża, Szynkownia

Karczma - miejsce spotkań, schadzek, centrum życia towarzyskiego i kulturalnego wsi.

Geneza

Pierwsze karczmy powstawały w okresie kolonizacji ziem przez Zakon Krzyżacki. Często wymieniane są w dokumentach lokacyjnych, nierzadko obok kościoła. I rzeczywiście, zarówno kościół jak i karczma odgrywały niebagatelną rolę w życiu społecznym mieszkańców Warmii i Mazur.

W XVI-XVIII wieku budynek karczmy nie odróżniał się niczym od chłopskiej chałupy. Był naturalnie nieco większy. Karczma znajdowała się najczęściej obok kościoła lub za wsią przy uczęszczanym trakcie. Taka lokalizacja sprawiała, że oberża (zwana wówczas austerią, karczmą zajezdną lub gościńcem) musiała być najczęściej zaopatrzona w wozownię oraz stajnię. Zamieniała się wówczas w tradycyjny zajazd.

Do końca XVIII wieku funkcjonowały karczmy drewniane o dachach krytych słomą. Dopiero pod koniec XVIII i na początku XIX stulecia zaczęto wznosić murowane budynki. Wnętrza charakteryzowały się prostotą. Na wyposażenie składały się tradycyjne, skromne drewniane sprzęty - ławy, stoliki i stoły. W budynkach zaopatrzonych w pokoje gościnne znajdowały się szerokie ławy do spania. Zamożniejszym gościom oferowano umeblowane pokoje tzw. alkierze, w których znajdowały się komory wyposażone w łóżka, pierzyny i poduchy, drewniane stoły i ławy. Kwestia higieny nie była w tym okresie sprawą priorytetową, w związku z tym zazwyczaj to mycia wystarczała gliniana misa lub koryto pod studnią.Przybytek prowadzono na zasadzie dzierżawy. Karczmarz prowadził również gospodarstwo rolne, znjadując dodatkowe źródło utrzymania również w rzemiośle. Karczma pełniła również funkcję sklepu - miejsca skupu i wymiany, gdzie można było nabyć gwoździe, śledzie, sól i zarazem zyskać kupców na płody rolne. Karczma była więc sklepem i wyszynkiem w jednym. Zawód karczmarza wykonywali głównie Niemcy i nieliczni Żydzi.

Na terenie Warmii i Mazur zabytkowe karczmy zachowały się m.in. w Małszewie i Lwowcu. W skansenie w Olsztynku znajduje się natomiast karczma ze Skandawy. Niewiele już zostało materialnych śladów owego Centrum światowości mazurskich wsi i miasteczek.

Zwyczaje na Warmii i Mazurach

Z pomyślnym funkcjonowaniem przybytku związane były również zabiegi magiczne. Na Mazurach wierzono na przykład, że powróz, na którym powiesił się człowiek miał zdolność przyciągania klientów. W podobny sposób miał działać... wywar z mrówek, którym skrapiano wnętrze karczmy. Zwyczajowo raz do roku 24 czerwca w dzień św. Jana karczmarz rozliczał się z dworem. Korzystał bowiem przede wszystkim z produktów pochodzących z dworskiego browaru lub gorzelni. Od pozostałych towarów był zobowiązany płacić ryczałt.

Symbole

Najpopularniejszym towarem - który niemalże zawsze rozchodził się niczym przysłowiowe świeże bułeczki - było piwo. Trunek wiódł prym do początku XIX wieku. W XVI stuleciu w karczmach pojawiła się także wódka, którą często doprawiano anyżem i innymi ziołami, aby zniwelować nieprzyjemnym smak i zapach. Wódkę zapijano najczęściej...podgrzanym tanim piwem. Oprócz alkoholu w menu pojawiała się kiełbasa, wędzona słonina, czasami serwowano również drób. W okresie postnym oferowano głównie śledzie.

Znaczenie

Karczma odgrywała rolę siedziby miejscowego sądu i wiejskiego samorządu. Odbywały się tutaj również zebrania i narady mieszkańców. Głównie jednak budynek był wykorzystywany do urządzania wesel oraz styp. Jeśli istniała taka możliwość w głównej sali montowano niewielką scenę, na której w niedzielę grała do tańca ludowa kapela.

Bibliografia

Jankowska-Buttitta Małgorzata K., Niezapomniana kuchnia Warmii i Mazur, Zakroczym 2007.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Warmiacy i Mazurzy. Życie codzienne ludności wiejskiej w I połowie XIX wieku, red. Bogumił Kuźniewski, Olsztynek 2002.

Przypisy

<references>