Jełmuń: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Ludzie związani z miejscowością:) |
|||
| Linia 7: | Linia 7: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Jełmunia | |dopełniacz wsi = Jełmunia | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Jełmun1.jpg |
| − | |opis zdjęcia = Dwór w Jełmuniu, źródło: www. | + | |opis zdjęcia = Dwór w Jełmuniu, źródło: http://www.jelmundwor.pl, 10.11.2013. |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
| − | |województwo = warmińsko - mazurskie | + | |województwo = warmińsko-mazurskie |
|powiat = mrągowski | |powiat = mrągowski | ||
|gmina = Sorkwity | |gmina = Sorkwity | ||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>'''Jełmuń'''</big> (niem. Allmoyne, Jełomie) – wieś sołecka w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Sorkwity |gminie Sorkwity]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie | + | <big>'''Jełmuń'''</big> (niem. Allmoyne, Jełomie) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Sorkwity |gminie Sorkwity]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[województwo olsztyńskie| województwa olsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Wieś znajduje się nad [[Jezioro Jełmuń |Jeziorem Jełmuń]].Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: | + | Wieś znajduje się nad [[Jezioro Jełmuń |Jeziorem Jełmuń]] .Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie [[gmina Sorkwity| gminy Sorkwity]], gdzie występujące osady wiążą się ze zlodowaceniem północnopolskim dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej. W obszarze gminy znajdują się zasoby kruszywa naturalnego oraz kopaliny rolnicze (kreda jeziorna). Występują tutaj dwa ciągi morenowe, które poprzecinane są szeregiem jezior rynnowych (towarzyszą im piaszczysto-żwirowe wały ozów i tworów szczelinowych typu kemów). Do rynien zaliczymy jeziora: [[Stromek]], [[Warpuńskie]], [[Zyndackie]], [[Gielądzkie]], [[Lampasz]]. Wzdłuż [[Jezioro Gielądzkie |Jeziora Gielądzkiego]] i [[Lampackie| Lampackiego]] występują bardzo wysokie strome krawędzie - spadki dochodzą do 40 i więcej stopni nachylenia. Natomiast najwyższy punkt na terenie gminy, na zachód od [[Jezioro Gielądzkie |Jeziora Gielądzkiego]], koło [[Surmówka |Surmówki]] ma wysokość 208 m. n.p.m. |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | Około roku 1379 Jan z Olszyna nadał Glandianowi i Mikołajowi (Prusom) 20 włók na [[prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]], które znajdowały się między [[Jezioro Jełmuń |Jeziorem Jełmuń]] a ówczesną granicą [[biskupstwo warmiński| biskupstwa warmińskiego]]. Na nowych właścicieli nałożono obowiązek dwóch służb zbrojnych. W połowie XIX w. we wsi powstał dwór z | + | Około roku 1379 Jan z Olszyna nadał Glandianowi i Mikołajowi (Prusom) 20 włók na [[prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]], które znajdowały się między [[Jezioro Jełmuń |Jeziorem Jełmuń]], a ówczesną granicą [[biskupstwo warmiński| biskupstwa warmińskiego]]. Na nowych właścicieli nałożono obowiązek dwóch służb zbrojnych. W połowie XIX w. we wsi powstał dwór z 11,5 włókami. Wieś rozrosła się na kształcie ulicówki. Nazwa miejscowości Allmoyne wywodzona jest przez Gerullisa z litewskiego alme – ropa. Polska nazwa zaś pochodzi od jemioły. W 1740 r. powstała tutaj szkoła, w której już w XIX w. wykładano po polsku. W 1818 r. nauczycielem był [[Jerzy Niesyta]]. Ponadto Jełmuń podporządkowany był [[parafia w Sorkwitach |parafii w Sorkwitach]]. W 1785 r. było tu 14 dymów, 1815 r. – 17, 1838 r. – 24. W 1815 r. we wsi mieszkało 95 osób, w 1838 r. – 204, 1939 r. 309. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 51: | Linia 51: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | === Ludzie związani z miejscowością | + | === Ludzie związani z miejscowością=== |
| − | Na kartach historii wsi zapisał się [[Jerzy Niesyta]] - nauczyciel. W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest [[Teodor Kretschaman]]. | + | Na kartach historii wsi zapisał się [[Jerzy Niesyta]] - nauczyciel. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Teodor Kretschaman]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 59: | Linia 59: | ||
===Zabytki=== | ===Zabytki=== | ||
| − | We wsi | + | We wsi znajduje się zabytkowy [[dwór z XIX w.]] |
<br/> | <br/> | ||
| − | === Bibliografia | + | === Bibliografia=== |
Chojnacki Władysław,''Słownik polskich nazw miejscowości w byłych Prusach Wschodnich i na obszarze byłego Miasta Gdańska'', Poznań 1946, 183 ss. | Chojnacki Władysław,''Słownik polskich nazw miejscowości w byłych Prusach Wschodnich i na obszarze byłego Miasta Gdańska'', Poznań 1946, 183 ss. | ||
Wersja z 12:14, 9 lis 2013
| Jełmuń | |
| | |
 Dwór w Jełmuniu, źródło: http://www.jelmundwor.pl, 10.11.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Sorkwity |
| Sołectwo | Jełmuń |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jełmuń | |
| Położenie na mapie Polski  Jełmuń | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jełmuń (niem. Allmoyne, Jełomie) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się nad Jeziorem Jełmuń .Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Sorkwity, gdzie występujące osady wiążą się ze zlodowaceniem północnopolskim dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej. W obszarze gminy znajdują się zasoby kruszywa naturalnego oraz kopaliny rolnicze (kreda jeziorna). Występują tutaj dwa ciągi morenowe, które poprzecinane są szeregiem jezior rynnowych (towarzyszą im piaszczysto-żwirowe wały ozów i tworów szczelinowych typu kemów). Do rynien zaliczymy jeziora: Stromek, Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie, Lampasz. Wzdłuż Jeziora Gielądzkiego i Lampackiego występują bardzo wysokie strome krawędzie - spadki dochodzą do 40 i więcej stopni nachylenia. Natomiast najwyższy punkt na terenie gminy, na zachód od Jeziora Gielądzkiego, koło Surmówki ma wysokość 208 m. n.p.m.
Dzieje miejscowości
Około roku 1379 Jan z Olszyna nadał Glandianowi i Mikołajowi (Prusom) 20 włók na prawie chełmińskim, które znajdowały się między Jeziorem Jełmuń, a ówczesną granicą biskupstwa warmińskiego. Na nowych właścicieli nałożono obowiązek dwóch służb zbrojnych. W połowie XIX w. we wsi powstał dwór z 11,5 włókami. Wieś rozrosła się na kształcie ulicówki. Nazwa miejscowości Allmoyne wywodzona jest przez Gerullisa z litewskiego alme – ropa. Polska nazwa zaś pochodzi od jemioły. W 1740 r. powstała tutaj szkoła, w której już w XIX w. wykładano po polsku. W 1818 r. nauczycielem był Jerzy Niesyta. Ponadto Jełmuń podporządkowany był parafii w Sorkwitach. W 1785 r. było tu 14 dymów, 1815 r. – 17, 1838 r. – 24. W 1815 r. we wsi mieszkało 95 osób, w 1838 r. – 204, 1939 r. 309.
Gospodarka
We wsi funkcjonuje agroturystyka i hotel w dawnym dworze.
Ludzie związani z miejscowością
Na kartach historii wsi zapisał się Jerzy Niesyta - nauczyciel. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Teodor Kretschaman.
Zabytki
We wsi znajduje się zabytkowy dwór z XIX w.
Bibliografia
Chojnacki Władysław,Słownik polskich nazw miejscowości w byłych Prusach Wschodnich i na obszarze byłego Miasta Gdańska, Poznań 1946, 183 ss.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
