Bartoszyce

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 09:46, 9 wrz 2014 autorstwa Arom (dyskusja | edycje) (→‎Gospodarka)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Gmina Bartoszyce
Herb
Herb gminy
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat bartoszycki
Rodzaj gminy miejska
Powierzchnia 11 km²
Liczba ludności (2013)
Gęstość zaludnienia 		24602
2237 osób/km²
Strefa numeracyjna 89
Tablice rejestracyjne NBA
TERYT 2801011
Urząd gminy
ul. Bohaterów Monte Cassino 1 11-200 Bartoszyce
Strona internetowa gminy
Biuletyn Informacji Publicznej gminy

Bartoszyce (dawniej Barsztyn[1], niem. Bartenstein, lit. Barštynas) – miasto i gmina położona w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie bartoszyckim. Siedziba gminy Bartoszyce.

Gmina miejska Bartoszyce leży na Nizinie Sępopolskiej w dolinie rzeki Łyny, w historycznej krainie Barcji. Bartoszyce to miasto o wielowiekowej historii i tradycji, łączące w sobie wpływy polskie, niemieckie i wschodnie. Dzisiaj jest ważnym węzłem komunikacyjnym oraz ośrodkiem administracyjnym, usługowym i kulturalnym województwa. Miasto jest siedzibą powiatu bartoszyckiego.

Władzę w gminie sprawuje burmistrz Krzysztof Nałęcz.[2]

Bartoszyce
Brama Lidzbarska w Bartoszycach
Brama Lidzbarska w Bartoszycach
 

Położenie i lokalizacja

Pod względem fizjograficznym cały teren miasta i gminy miejskiej Bartoszyce leży w Pasie Pobrzeży Bałtyckich, w regionie Niziny Staropruskiej, mezoregionie Niziny Sępopolskiej. Nizina ta stanowi rozległą nieckę, która wznosi się na obrzeżu do 80–100 m n.p.m. i obniża ku środkowi do 40–50 m n.p.m. Mezoregion jest pozostałością po rozległym jeziorze zastoiskowym, który utworzył się przed cofającym się ostatnim zlodowaceniem plejstoceńskim. Na obszarze Niziny Sępopolskiej przeważa krajobraz równinny, który urozmaicają doliny rzeczne i niewielkie spadki terenu[3].

Miasto położone jest w następującej odległości od ważnych ośrodków w regionie:

  • Olsztyn – 72 km
  • Gdańsk – 173 km
  • Warszawa – 286 km
  • Kaliningrad – 60 km
  • granica z Rosją – 17 km[4]

Powierzchnia gminy

Gmina miejska Bartoszyce zajmuje powierzchnię 11 km2[5][6], w tym:

  • lasy: 5,3% (58,7 ha)
  • wody: 2,5% (28 ha)
  • użytki rolne: 28,2% (310 ha)

Gmina stanowi 0,84% powierzchni powiatu bartoszyckiego.

Demografia

Liczba ludności gminy według danych z 2013 roku wynosi[7]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób  % osób  % osób  %
liczba 24602 100 12945 52,62 11657 47,38
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) 		2237 1177 1060

Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały w 2012 roku w gminie miejskiej Bartoszyce wynosiło -135 osób[8],co stanowi 34% migracji ludności w powiecie oraz 5,21% w województwie warmińsko-mazurskim.

Historia gminy jako jednostki administracyjnej

Powstające granice i podziały terytorialne na ziemiach dawnych Prus Wschodnich po II wojnie światowej opierały się początkowo na niemieckim podziale administracyjnym. Po wytyczeniu wschodniej granicy państwa polskiego, z części ziem dawnego powiatu frydlandzko-bartoszyckiego[9] utworzono powiat bartoszycki z siedzibą w Bartoszyce| Bartoszycach, który na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 roku stał się częścią województwa olsztyńskiego[10].

Po podziale ziem powiatu bartoszyckiego na gminy miasto Bartoszyce stało się siedzibą gminy miejskiej Bartoszyce oraz gminy wiejskiej Dąbrowa.[11] W 1961 roku do powiatu bartoszyckiego włączono obszar powiatu górowskiego z Górowem Iławeckim[12].

W 1972 roku, na podstawie Ustawy z 29 listopada 1972 roku o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych[13], istniejące od 1954 roku w powiatach gromady zostały przekształcone w gminy. Na czele administracji powiatu, miasta lub gmin stanęli naczelnicy. Wiele jednostek administracyjnych połączono, a organem wykonawczym były urzędy miast lub gmin. W Bartoszycach powołano Urząd Miasta, niezależnie funkcjonował tam również Urząd Gminy w Bartoszycach[14].

1 czerwca 1975 roku, na podstawie Ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa[15], przestał istnieć powiat bartoszycki. Urząd Miasta Bartoszyce oraz znajdujący się w Bartoszycach Urząd Gminy zostały bezpośrednio podporządkowane Urzędowi Wojewódzkiemu w Olsztynie. Kolejne zmiany podziału administracyjnego państwa[16] umiejscowiły gminę miejską Bartoszyce w powołanym 1 stycznia 1999 roku województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim.

Gmina miejska Bartoszyce graniczy ze wszystkich stron z gminą wiejską Bartoszyce.

Gospodarka

Położenie Bartoszyc na głównym szlaku komunikacyjnym – drodze krajowej nr 51 biegnącej w kierunku przejścia granicznego w Bezledach, do Kaliningradu i dalej na Litwę, Łotwę, Estonię oraz kraje skandynawskie – warunkuje profil gospodarczy miasta. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w Bartoszycach wynosiła w 2012 roku 2211. 98 z nich to podmioty należące do sektora publicznego, pozostałe 2113 stanowią sektor prywatny[17].

Najwięcej podmiotów gospodarczych działa w branży usług, następnie w przemyśle i budownictwie. Największymi zakładami produkcyjnymi w mieście są przedsiębiorstwa z branży meblowej, drzewiarskiej i odzieżowej. Pod względem liczby zatrudnionych osób do największych zakładów należą: "Mazur-Look International" Sp. z o.o. w Bartoszycach w upadłości likwidacyjnej (produkcja mebli tapicerowanych), FM Bravo Sp. z o.o. Zakład Produkcyjny w Bartoszycach (produkcja mebli), PAGED Sklejka S.A., Zakład Drzewny w Bartoszycach (produkcja surowca do produkcji sklejek), PPH El-Corn Sp. z o.o. w Bartoszycach (2 elewatory zbożowe), Stalmot S.A. Zakład nr 2 w Bartoszycach (produkcja okuć meblowych), Przedsiębiorstwo Produkcyjne Infinity Group Sp. z o.o. w Bartoszycach (produkcja odzieży), Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe "Morena" Sp. z o.o. w Bartoszycach (produkcja odzieży), WM Glass Sp. z o.o. w Bartoszycach (produkcja szkła meblowego), "Bartko" sp. z o.o. (gospodarka odpadami), COWIK Sp. z o.o. (usługi komunalne), Bart-Druk sp. z o.o. (produkcja opakowań, drukarnia), Zakłady Mięsne "Pek-Bart" Sp. z o.o (przetwórstwo mięsne)[18].

Na terenie miasta i tuż przy jego granicach znajdują się tereny przeznaczone na inwestycje w ramach Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Dodatkowo Urząd Miasta w Bartoszycach udostępnił inwestorom Bank Terenów Inwestycyjnych. Ma to na celu ułatwienie inwestorom dostępu do oferty inwestycyjnej w mieście. W katalogu można znaleźć oferty inwestycyjne zawierające dane o terenie, zabudowie, lokalizacji, własności, przeznaczeniu oraz możliwościach wykupu bądź dzierżawy terenów i obiektów przeznaczonych pod różnego rodzaju działalność gospodarczą[19].

Bartoszyce rozwijają dynamicznie współpracę i wymianę doświadczeń w działalności edukacyjnej, społecznej oraz gospodarczej z miastami partnerskimi: Bagrationowskiem i Pionierskiem w obwodzie kaliningradzkim, Nienburgiem w Niemczech (Dolna Saksonia), Emmabodą w Szwecji, Vareną na Litwie, Bereznem na Ukrainie oraz Mławą w województwie mazowieckim. Współpracę pomiędzy gminami regionu promuje mający tu swoją siedzibę Związek Gmin "EKOWOD".

W latach 2007, 2008, 2010 Bartoszyce uzyskały tytuł Gminy Fair Play, który jest przyznawany gminom za wysoką jakość obsługi inwestycji.

Rolnictwo nie odgrywa znaczącej roli w gospodarce gminy miejskiej Bartoszyce. Część gruntów rolnych zagospodarowana jest w formie ogrodów działkowych.

Turystyka nie odgrywa w gminie miejskiej Bartoszyce pierwszoplanowej roli, ma charakter głównie lokalny, rzadziej regionalny. Jednak liczne zabytki architektury i atrakcje krajoznawcze na terenie gminy miejskiej Bartoszyce, duża liczba organizowanych imprez kulturalnych, sportowych oraz zwiększająca się z roku na rok liczba przybywających do miasta turystów i rosnąca baza noclegowa świadczą o dużych możliwościach rozwoju turystyki w Bartoszycach. Sprzyjać temu ma również opracowana przez miasto "Strategia rozwoju turystyki transgranicznej miasta Bartoszyce na lata 2009-2014"[20][21].

Liczba ludności bezrobotnej zarejestrowanej pod koniec 2012 roku w gminie miejskiej Bartoszyce wynosiła 2116 osób[22], co stanowi 32,11% bezrobotnych w powiecie bartoszyckim.

Ze środowiskowej pomocy społecznej korzysta w gminie 11,7% ludności (według Banku Danych Lokalnych GUS).

Kultura i turystyka

Instytucje zajmujące się pracą na rzecz kultury na terenie gminy

Wydarzenia kulturalne związane z gminą

Ludzie związani z gminą

  • ks. Jerzy Popiełuszko – błogosławiony Kościoła katolickiego, męczennik, kapelan NSZZ Solidarność; w Bartoszycach w latach 1966–1968 odbywał służbę wojskową
  • Jan Brzeszczyński – nauczyciel, działacz oświatowy, poeta i kompozytor
  • Jerzy Józef Korkozowicz – pisarz, polonista, pedagog
  • Andrzej Wakar – historyk, publicysta, działacz społeczny, edytor (pseud.: Antoni Rawka)
  • Anna Jędryka – nauczycielka plastyki, malarka, grafik
  • Arkadiusz Monkiewicz – poeta związany ze środowiskiem literackim Bartoszyc (pseud.: Monki)
  • Piotr Monkiewicz – poeta, publicysta, animator kultury, związany ze środowiskiem literackim Bartoszyc
  • Barbara Imianowska-Bruzgul – poetka, nauczycielka
  • Celina Wiszniewska – nauczycielka, działaczka kulturalno-oświatowa, poetka, krytyk literacki (pseud.: Martyna Wrzos).
  • Edward Makasewicz – muzyk ludowy, cymbalista
  • Ewa Bucała – malarka, poetka, nauczycielka
  • Halina Uglik – dziennikarka, poetka związana ze środowiskiem literackim Bartoszyc
  • Jan Gołąbek – malarz amator, związany ze środowiskiem artystycznym Bartoszyc
  • Jan Orlicki – bartoszycki poeta, satyryk, rysownik.
  • Jerzy Mrozek – malarz amator, mieszka i tworzy w Bartoszycach
  • Jerzy Sałata – poeta, współzałożyciel Grupy Literackiej "Barcja"
  • Jerzy Soczyński – malarz-amator
  • Jerzy Żukowski – malarz-amator, mieszka i pracuje w Bartoszycach
  • Joachim Orienter – grafik, pedagog
  • Justyna Ławrynkiewicz – poetka i animatorka kultury związana ze środowiskiem literackim Bartoszyc
  • Józef Jacek Rojek – poeta, prozaik, eseista, malarz i rysownik (pseud.: Jacek Mróz., J. J. Mróz)
  • Krystyna Wendorff – bibliotekarka, malarka-amatorka związana ze środowiskiem artystycznym Bartoszyc
  • Leonard Turkowski – poeta, prozaik, publicysta, pedagog (pseud. i krypt.: Nadir, Osa, Turek z Bartoszyc, Turkay, tur, L. Tur.)
  • Lucyna Płoska – nauczycielka, artysta plastyk, malarka
  • Maria Burdyniewicz – malarka, obecnie mieszka i tworzy w Toronto w Kanadzie
  • Maria Marczak – nauczycielka, animatorka kultury, poetka, związana ze środowiskiem literackim Bartoszyc
  • Robert Koniuszy – autor wierszy i opowiadań, animator kultury
  • Romuald Moszoro – poeta, współzałożyciel i aktywny członek Bartoszyckiej Grupy Literackiej "Barcja"
  • Ryszard Kozłowski – bartoszycki poeta, muzyk, dziennikarz
  • Stanisław Lewicki – malarz-amator, fotografik
  • Teresa Barszcz – poetka, autorka opowiadań
  • Teresa Bratek – poetka, nauczycielka, współzałożycielka Grupy Literackiej "Barcja"
  • Teresa Kozłowska – nauczycielka, malarka-amatorka związana ze środowiskiem artystycznym Bartoszyc
  • Zenon Burdyniewicz – artysta malarz, przez wiele lat mieszkał i pracował w Bartoszycach. Obecnie mieszka i tworzy w Toronto w Kanadzie
  • Zygmunt Kornowski – poeta, zbieracz legend, zecer, współzałożyciel i aktywny członek Bartoszyckiej Grupy Literackiej "Barcja"
  • Zbigniew Lubiejewski – urodzony w Bartoszycach siatkarz, złoty medalista olimpijski, działacz sportowy
  • Tomasz Radziewicz – urodzony w Bartoszycach rzeźbiarz, rysownik, autor pomników Józefa Piłsudskiego w Gdańsku Wrzeszczu (2006), Jana Pawła II w Przemyślu (2007), Remusa w Kościerzynie, Kazimierza Deyny przed stadionem Legii w Warszawie (2012), fontanny Neptuna na dziedzińcu Kwartału Kamienic w Gdańsku (2012)
  • Tomasz Szymuś – urodzony w Bartoszycach muzyk, kompozytor, aranżer i dyrygent

Zabytki znajdujące się na terenie gminy Bartoszyce posiadają 76 zabytków, które są prawnie chronione i wpisane do krajowego rejestru zabytków nieruchomych[23] oraz 3 zabytki archeologiczne[24]. Do najcenniejszych należą:

Szlaki i atrakcje turystyczne

Charakterystyczną cechą rzeki Łyny jest na tym terenie zjawisko meandrowania, które powstaje w wyniku erozji bocznej, dzięki czemu tworzą się w krajobrazie stromo opadające brzegi, tzw. "skałki", jak np. w okolicach Perkujek.

Informacje o atrakcjach turystycznych można uzyskać w Punkcie Informacji Turystycznej (ul. Boh. Warszawy 96, 11-200 Bartoszyce) oraz na stronie internetowej gci.bartoszyce.pl. Cenne informacje mozna równiez znaleźć na stronie Bazy Informacji Lokalnej Bartoszyc bartoszyce.bil-wm.pl

Szkolnictwo

Gmina miejska Bartoszyce jest lokalnym ośrodkiem edukacyjnym z szeroko rozwiniętą ofertą edukacyjną na każdym poziomie nauczania:

W Bartoszycach istnieją również[26]:

Sport

W Bartoszycach istnieją następujące kluby sportowe:

Inne organizacje i instytucje

Obszary chronione i pomniki przyrody

Tereny chronione na obszarze gminy miejskiej Bartoszyce zajmują 41,423 ha (3,76%)[27][28]. Obszar chronionego krajobrazu wyznaczono w dolinie głównego cieku wodnego:

Na terenie gminy miejskiej Bartoszyce występują w części wschodniej miasta obszary chronione w ramach sieci Natura 2000. Miasto graniczy również z obszarem specjalnej ochrony ptaków Ostoją Warmińską.

Z pozostałych form ochrony przyrody na terenie gminy miejskiej Bartoszyce znajduje się 1 pomnik przyrody (ożywionej). Ochroną objęto okaz jesiona wyniosłego o obwodzie 355 cm i wysokości 30 m, znajdujący się w ogrodzie przy ul. Kętrzyńskiej 18.

Ważną rolę w zachowaniu różnorodności biologicznej w miastach i na terenach zurbanizowanych pełnią tereny zielone. Parki, zieleńce, tereny zieleni osiedlowej i ulicznej zajmują na obszarze gminy miejskiej Bartoszyce powierzchnię ponad 78 ha.

Bibliografia

Dz.U. 1945 nr 33 poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego.isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1946 nr 28 poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych.isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1961 nr 50 poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim.isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1972 nr 49 poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. isap.sejm.gov.pl
Dz.U. 1998 nr 103 poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów.[[2]]
Dz.U. 2013 poz. 869, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2013 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany siedziby władz gminy.[[3]]
Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim. [w:] Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, Olsztyn 1972.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
Bank Danych Lokalnych GUS [13.02.2014]
Baza informacji lokalnej miasta Bartoszyce [13.02.2014]
BIP Urzędu Miasta Bartoszyce [13.02.2014]
GUS stat.gov.pl [13.02.2014]
Leksykon kultury Warmii i Mazur [13.02.2014]
MBKS Victoria Bartoszyce [13.02.2014]
Mietek Folk mietekfolk.pl [13.02.2014]
Program ochrony środowiska dla Miasta Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019
Narodowy Instytut Dziedzictwa, Rejestr zabytków, nid.pl [13.02.2014]
Urząd Miasta Bartoszyce bartoszyce.pl
UStat w Olsztynie stat.gov.pl [13.02.2014]
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, Rejestr zabytków archeologicznych województwa warmińsko-mazurskiego, visacom.pl [13.02.2014]
Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw ko.olsztyn.pl [13.02.2014]

Przypisy

  1. ↑ starejuchy.pl [13.02.2014]
  2. ↑ BIP Urzędu Miasta Bartoszyce [13.02.2014]
  3. ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019
  4. ↑ maps.google.pl
  5. ↑ stat.gov.pl [13.02.2014]
  6. ↑ [1] porównaj z bartoszyce.pl [13.02.2014]
  7. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r., GUS, Warszawa 2013.
  8. ↑ Bank Danych lokalnych GUS[13.02.2014]
  9. ↑ Dz.U. 1945, nr 33, poz. 196, Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej z dnia 21 sierpnia 1945 r. o utworzeniu nowych, o zmianach istniejących dotychczas rejonowych komend uzupełnień i o ustaleniu ich zasięgu terytorialnego,isap.sejm.gov.pl [13.02.2014]
  10. ↑ Dz.U. 1946, nr 28, poz. 177, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych, isap.sejm.gov.pl [13.02.2014]
  11. ↑ Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn 1987.
  12. ↑ Dz.U. 1961, nr 50, poz. 271, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 listopada 1961 r. w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych powiatów w województwie olsztyńskim.isap.sejm.gov.pl [13.02.2014]
  13. ↑ Dz.U. 1972, nr 49, poz. 312, Ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych,isap.sejm.gov.pl [13.02.2014]
  14. ↑ Uchwała Nr XXI/83/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie olsztyńskim.
  15. ↑ Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych, isap.sejm.gov.pl [13.02.2014]
  16. ↑ Dz.U. 1998, nr 103, poz. 652, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów, isap.sejm.gov.pl
  17. ↑ stat.gov.pl [13.02.2014]
  18. ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019 bartoszyce.pl [12.02.2014]
  19. ↑ bartoszyce.pl [12.02.2014]
  20. ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019, bartoszyce.pl [12.02.2014]
  21. ↑ turystyka.bartoszyce.pl [12.02.2014]
  22. ↑ stat.gov.pl[13.02.2014]
  23. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa, rejestr zabytków
  24. ↑ visacom.pl, Rejestr zabytków archeologicznych województwa warmińsko-mazurskiego
  25. ↑ Przewodnik po ziemi bartoszyckiej, "Goniec Bartoszycki", bartoszyce.pl [12.02.2014]
  26. ↑ Wykaz szkół i placówek oświatowych według województw [13.02.2014]
  27. ↑ Program ochrony środowiska dla Miasta Bartoszyce na lata 2012-2015 z perspektywą na lata 2016-2019
  28. ↑ Urząd Miasta Bartoszyce


Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Bartoszyce&oldid=47667”