Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929-1939

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 10:52, 11 mar 2015 autorstwa Arom (dyskusja | edycje)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939
Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: www.muzeum.olsztyn.pl [20.11.2014]
Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: www.muzeum.olsztyn.pl [20.11.2014]
Data założenia: 1929 r.
Poziom szkoły: elementarny
Adres: Prusy Wschodnie

Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939 – prywatne katolickie szkoły z polskim językiem wykładowym w Prusach Wschodnich. Istniały w latach 1929–1939. Było ich szesnaście, w tym piętnaście na Warmii i jedna na Mazurach.

Tradycje szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich w XX wieku

Po likwidacji języka polskiego jako języka nauczania w szkołach pruskich w 1871 roku w Prusach Wschodnich nasiliła się w okresie Kulturkampfu walka o polską szkołę. Potrzebowano czasu, aby zorganizować pierwsze szkoły polskie na Warmii w 1920 roku. Kolejne próby krzewienia polskości to przykłady powstawania ochronek, czyli polskich przedszkoli na Warmii w Prusach Wschodnich w latach (1927–1939). Dopiero od 1929 roku Polacy mogli zakładać własne szkoły z polskim językiem wykładowym w państwie niemieckim.

Regulacje prawne

31 grudnia 1928 roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. Ordynacja dotycząca uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim weszła w życie 21 lutego 1929 roku. Zezwalała ona na zakładanie oraz prowadzenie w Niemczech prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym.

Podstawą organizacji pracy dydaktycznej prywatnych szkół polskich w Prusach Wschodnich były:

  • wytyczne o planach nauczania w niemieckich szkołach ludowych z 16 marca 1921 roku
  • wytyczne dla wyższych czterech oddziałów szkoły ludowej z 13 października 1922 roku
  • rozporządzenie pruskiego ministra nauki, sztuki i oświaty z dnia 30 kwietnia 1929 roku w sprawie opracowywania miejscowych programów nauczania w polskich szkołach powszechnych w Niemczech.

Władze niemieckie stosownym rozporządzeniem przerwały działanie polskich szkół w Prusach Wschodnich 12 września 1939 roku.

Przedmioty nauczania

W szkołach polskich obowiązywał niemiecki program nauczania o ograniczonym zakresie wiedzy dotyczącej geografii i historii Polski. Zgodnie z pruskimi ministerialnymi zarządzeniami Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech opracował dla polskich szkół szczegółowe programy nauczania takich przedmiotów, jak:

  • religia
  • język polski
  • rachunki i geometria
  • język niemiecki
  • geografia (krajoznawstwo)
  • historia od piątego roku nauki
  • przyroda z botaniką i zoologią
  • rysunek i roboty
  • śpiew
  • gimnastyka

Organizatorzy szkół

Organizacją szkół polskich na Warmii i Mazurach zajmowały się:

Nauczyciele

Do pracy w szkolnictwie polskim przyjmowano najbardziej doświadczonych nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Nauczyciele szkół polskich byli absolwentami seminariów nauczycielskich w Lubawie, w Działdowie, w Rogoźnie, w Lesznie, Państwowych Kursów Pedagogicznych w Poznaniu oraz Akademii Pedagogicznej w Bytomiu. Stawiano im też wysokie wymagania moralne i społeczne. Musieli odznaczać się samodzielnością w pracy, zdolnościami organizatorskimi i umiejętnościami nawiązywania kontaktów społecznych.

Początkowo nauczyciele do pracy w szkolnictwie polskim w Prusach mogli posiadać tylko polskie obywatelstwo. Zakaz udzielania zezwoleń na sprowadzanie do pracy w szkolnictwie w Niemczech nauczycieli posiadających obywatelstwo polskie wprowadziło Pruskie Ministerstwo Nauki, Sztuki i Oświecenia 16 czerwca 1932 roku.

W sierpniu i wrześniu 1939 roku na skutek likwidacji szkół polskich władze niemieckie aresztowały i osadzały w więzieniach, bądź obozach koncentracyjnych nauczycieli wspomnianych szkół.

Uczniowie

Uczniami szkół polskich były dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dzieci te pochodziły z rodzin rolników oraz robotników leśnych, rolnych i przemysłowych. W Olsztynie do szkoły polskiej uczęszczały też dzieci z rodzin inteligenckich, związanych z ruchem polskim.

Jeżeli frekwencja uczniów w szkole wynosiła poniżej siedmiorga dzieci, wtedy władze pruskie zamykały polską szkołę. Natomiast uczniów przenoszono do szkół niemieckich.

Wykaz szkół polskich

Wykaz katolickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Warmii:

Wykaz ewangelickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Mazurach

Represje

Od 1933 roku władze niemieckie i bojówki hitlerowskie prowadziły walkę z polską szkołą. Hitlerowcy stosowali różne formy represji wobec nauczycieli m.in.:

  • zakaz korzystania w pracy szkolnej z czasopisma „Mały Polak w Niemczech” i „Polak w Niemczech” od 11 maja 1932 roku
  • sprawdzali u polskich nauczycieli coroczne odnowienie prawa pobytu w Niemczech
  • zabraniali wysyłania i wywożenia pieniędzy z Niemiec
  • zarzucali uprawianie propagandy polskiej
  • zakazali prowadzenia działalności pozaszkolnej
  • odbierali prawo nauczania
  • odbierali miejsca pracy poprzez zamykanie polskich szkół

Rodziców posyłających dzieci do polskiej szkoły m.in.:

  • zwalniano z pracy
  • pozbawiano zasiłków dla rodzin wielodzietnych
  • wykluczano z korzystania z pomocy zimowej

Ciekawostki

Historii polskiego szkolnictwa w Prusach Wschodnich i jego roli w podtrzymywaniu polskiej tożsamości oraz świadomości narodowej Warmiaków i Mazurów poświęcona jest wystawa otwarta w Domu Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie, którą można zwiedzać do września 2015 roku.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.
Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.
Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.
Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie [20.11.2014]

Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Szkoły_polskie_w_Prusach_Wschodnich_w_latach_1929-1939&oldid=138306”