Krutyń
Krutyń | |
| |
Panorama wsi źródło: OSP Krutyń,12.09.2013.
| |
Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
Państwo | Polska |
Województwo | warmińsko-mazurskie |
Powiat | mrągowski |
Gmina | Piecki |
Sołectwo | Krutyń |
Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
Tablice rejestracyjne | NMR |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} |
Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Leszek Krysiak.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Piecki, której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na wyniesieniu mazursko–suwalskim. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.
Dzieje miejscowości
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.
Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus autorstwa Hennenbergera (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.
Liczba ludności i dymów w kolejnych latach:
1785 r. - 16 dymów
1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
1939 r. – 436 mieszkańców
Gospodarka
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną.
Kultura
Od 1990 r. w Krutyni organizowane są Rozmowy Mazurskie - seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w starej XIX w. stodole.
Religia
We wsi znajduje się stacja kaznodziejska parafii ewangelicko-augsburskiej w Mrągowie.
Edukacja
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku.
Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu szkoła podstawowa, która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym Cudaczek-Krutyniaczek.
Turystyka
Krutyń położona jest nad rzeką Krutynią i znajduje się na szlaku wodnym Krutyni, który zaliczany jest do klasy CL - dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni. W pobliżu miejscowości znajdują się też pomniki przyrody para drzew "Zakochana Para" i "Mazurski Dąb Bartny".
Szlak wodny Krutyni liczy ponad 100 km. Rozpoczyna się w Sorkwitach i kończy w Rucianem-Nida. W skład szlaku wchodzi kilkanaście jezior połączonych strugami. Najdłuższy odcinek szlaku wodnego Krutyni stanowi rzeka Krutynia - 26 km. Spływy szlakiem wodnym Krutyni można odbywać następującymi odcinkami: Sorkwity - Bieńki, Cierzpięty - Krutyń, Krutyń - Ukta, Ukta - Iznota, Bieńki - Babięta, Spychowo - Krutyń, Iznota - Ruciane-Nida. Nazwa szlaku przyjęła się od rzeki Krutynia. Wzdłuż szlaku rozmieszczonych jest 10 stanic PTTK. Odległości między nimi pozwalają na swobodne pokonywanie szlaku. Każda ze stanic oferuje usługi gastronomiczno-hotelowe.
W miejscowości ma swój początek Szlak im. Karola Małłka: Krutyń - Pranie
Ludzie związani z miejscowością
- Karol Małłek (1898-1969) - nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta
- Tadeusz Willan (ur. 1932) - dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny "Masurische Storchenpost", prezes Stowarzyszenia Mazurskiego
W 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista John Steinbeck. W 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz. Wańkowicz wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka".
Zabytki
We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w.
Bibliografia
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 448 ss.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.