Jełmuń
| Jełmuń | |
| | |
 Dwór w Jełmuniu, źródło: http://www.jelmundwor.pl, 10.11.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Sorkwity |
| Sołectwo | Jełmuń |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Jełmuń | |
| Położenie na mapie Polski  Jełmuń | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Jełmuń (niem. Allmoyne, Jełomie) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Sorkwity. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się nad Jeziorem Jełmuń .Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Sorkwity, gdzie występujące osady wiążą się ze zlodowaceniem północnopolskim dwóch faz: leszczyńskiej i pomorskiej. W obszarze gminy znajdują się zasoby kruszywa naturalnego oraz kopaliny rolnicze (kreda jeziorna). Występują tutaj dwa ciągi morenowe, które poprzecinane są szeregiem jezior rynnowych (towarzyszą im piaszczysto-żwirowe wały ozów i tworów szczelinowych typu kemów). Do rynien zaliczymy jeziora: Stromek, Warpuńskie, Zyndackie, Gielądzkie, Lampasz. Wzdłuż Jeziora Gielądzkiego i Lampackiego występują bardzo wysokie strome krawędzie - spadki dochodzą do 40 i więcej stopni nachylenia. Natomiast najwyższy punkt na terenie gminy, na zachód od Jeziora Gielądzkiego, koło Surmówki ma wysokość 208 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Około 1379 r. Jan z Olszyna nadał Glandianowi i Mikołajowi (Prusom) 20 włók na prawie chełmińskim, które znajdowały się między Jeziorem Jełmuń, a ówczesną granicą biskupstwa warmińskiego. Na nowych właścicieli nałożono obowiązek dwóch służb zbrojnych. W połowie XIX w. we wsi powstał dwór z 11,5 włókami. Wieś przyjęła kształt ulicówki. Nazwa miejscowości Allmoyne wywodzona jest przez Gerullisa z litewskiego alme – ropa. Polska nazwa, zaś pochodzi od jemioły. W 1740 r. powstała tutaj szkoła, w której już w XIX w. wykładano po polsku. W 1818 r. nauczycielem był Jerzy Niesyta. W XIX w. Jełmuń należał do parafii w Sorkwitach.
W 1785 r. było tu 14 dymów, 1815 r. – 17, 1838 r. – 24. W 1815 r. we wsi mieszkało 95 osób, w 1838 r. było tu 204 gospodarzy, a w 1939 r. - 309.
Gospodarka
We wsi funkcjonuje agroturystyka i hotel w dawnym dworze.
Ludzie związani z miejscowością
Na kartach historii wsi zapisał się Jerzy Niesyta - nauczyciel. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Teodor Kretschaman.
Zabytki
We wsi znajduje się zabytkowy dwór z XIX w.
Bibliografia
Chojnacki Władysław,Słownik polskich nazw miejscowości w byłych Prusach Wschodnich i na obszarze byłego Miasta Gdańska, Poznań 1946, 183 ss.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
