Bezledy

Bezledy
Bezledy. Przejście graniczne. Źródło: www.bartoszyce.wm.pl
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Bartoszyce
Liczba ludności (2010)	1077
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bezledy
Położenie na mapie Polski Bezledy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bezledy (niem. Beisleiden) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bartoszyce. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego. Bezledy w 2010 r. liczyły 1077 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Bezledy, Kisity, Głomno, Karolewko, Kromarki, Ganitajny, Lejdy, Styligi, Molwity, Piergozy, Piersele, Solno, Wola, Wysieka i Żardyny. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Błachnio. W Bezledach znajduje się przejście graniczne.

Bezledy. Zespół folwarczny.
Fot. Mieczysław Kalski.

Kaplica w Bezledach.
Fot. Mieczysław Kalski.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, nad strumykiem Bezleda, 9 km na północny zachód od Bartoszyc. Przebiega przez nią droga krajowa nr 51. Znajduje się tu przejście graniczne z obwodem kaliningradzkim. Na południe od wsi położona jest Zamkowa Góra o wysokości 106 m n.p.m.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa zakonu krzyżackiego. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z drugiej poł. XIII w., gdy wznosił się tu pruski gród na Zamkowej Górze. Po zdobyciu przez zakon został on umocniony i w 1274 r. obronił się przed oblężeniem Jaćwingów dowodzonych przez Skomanda.

Nazwa wsi wywodzi się z języka pruskiego: baisus (wstrętny) i laydis (glina).

W późniejszym czasie powstał tu majątek szlachecki o powierzchni 20 łanów, który w poł. XV w. należał do Filipa z Bezled, członka Związku Pruskiego.

W następnych stuleciach tutejszy majątek znacznie się powiększył i pod koniec XIX w. obok Dzikowa był największym na terenie powiatu. Obejmował wówczas (tj. w 1889 r.) obszar 1846 ha, a w jego skład wchodziły folwarki: Bodzewo, Gamzławki, Lejdy, Piergozy, Sądki, Styligi, Wola i Wormie. Miejscowe dobra należały w tym czasie do rodziny von Oldenburgów. Do 1945 r. Bezledy należały do parafii ewangelickiej w Pruskiej Iławie (dzisiejszy Bagrationowsk w obwodzie kaliningradzkim).

Szkołę we wsi założono w połowie XVIII w., była ona wspólna dla Bezled i Lejd. W 1935 r. uczęszczało do niej 132 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej uruchomiono ją ponownie. Po 1945 r. na bazie dawnego majątku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, a w 1966 r. – Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych w Bezledach. Przy pegeerze działała ferma krów, zakład usług rolnych, zakład remontowo-budowlany oraz zakład usług socjalnych.

W latach 1954–1972 w Bezledach znajdowała się siedziba gromady. Według spisu powszechnego z 1983 roku były tu 32 budynki mieszkalne, a ponadto: urząd pocztowy, filia biblioteczna, kino z 60 miejscami, punkt lekarski (później wybudowano ośrodek zdrowia i założono aptekę), klub, sklep wielobranżowy oraz kuźnia.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1857 – 200 osób
• 1933 – 568 osób (łącznie z Lejdami)
• 1939 – 554 osoby (łącznie z Lejdami)
• 1983 – 823 osoby

Edukacja

• Gimnazjum im. Straży Granicznej
• Szkoła Podstawowa im. 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej

Kultura

• Dom Kultury w Bezledach, który od 1979 r. organizuje Plenery Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy".

Sport

• Gminny Klub Sportowy "Granica" w Bezledach

Turystyka

We wsi znajdują się gospodarstwa agroturystyczne należące do Bartoszyckiego Stowarzyszenia Agroturystyki "Warmiacy"

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Bachar (ur. 1951) – animator kultury, organizator Plenerów Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy", malarz amator, rzeźbiarz, poeta
• Filip z Bezled – członek Związku Pruskiego, właściciel Bezled
• Stanisław Łapka (ur. 1966) – rzeźbiarz amator, mieszka, pracuje i tworzy w Bezledach
• Jerzy Wojciech Makowski (ur. 1958) – muzyk, instruktor muzyki, dyrektor Domu Kultury w Bezledach
• Elard von Oldenburg-Januschau (1855-1937) – konserwatywny polityk pruski, w latach 1898–1910 i 1930–1933 poseł do Reichstagu, właściciel Bezled (a także Januszewa)
• Janusz Petryszyn (ur. 1963) – rzeźbiarz-amator, instruktor Pracowni Rzeźby przy Domu Kultury w Bezledach

Zabytki

• park
• zespół folwarczny (pięć budynków)
• kaplica filialna pw. św. Jana Chrzciciela z XIX w., dawniej ewangelicka, obecnie rzymskokatolicka

Bibliografia

Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
polskniezwykła.pl [05.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]