|
|
| (Nie pokazano 28 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) |
| Linia 28: |
Linia 28: |
| | |wikisłownik = | | |wikisłownik = |
| | |www = | | |www = |
| − | }}<br/> | + | }} |
| − | ''' Godkowo ''' (niem. ''Göttchendorf '') – [[wieś gminna]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[gmina Godkowo|gminie Godkowo]], siedziba władz gminy. W latach 1975-1998 miejscowość należała [[podział administracyjny|administracyjnie]] do [[województwo elbląskie|województwa elbląskiego]]. | + | ''' Godkowo ''' (niem. ''Göttchendorf '') – wieś gminna położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat elbląski|powiecie elbląskim]], w [[Godkowo (gmina wiejska)|gminie Godkowo]], siedziba władz gminy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. |
| | | | |
| − | Miejscowość w 2010 roku liczyła 378 mieszkańców.Obecnie funkcję sołtysa wsi sprawuje [[Ryszard Janusz Grzywalski]] <ref>http://www.godkowo.bil-wm.pl/index.php?inf=2&idsl=2&idz=1</ref>. | + | Miejscowość w 2010 roku liczyła 378 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa wsi sprawuje [[Sławomir Łesyk]]<ref>Gazeta Olsztyńska z 14.03.2016 r.</ref>. |
| | + | <br/><br/> |
| | | | |
| − | <br/> | + | [[Plik: Cerkiew prawosławna w Godkowie.jpg|right|290px|thumb| Cerkiew prawosławna w Godkowie.<br>Źródło: [http://cerkiew.nazwa.pl/?p=1739 www.cerkiew.nazwa.pl] ]] |
| | | | |
| | == Położenie == | | == Położenie == |
| − | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], 17,5 km na wschód od [[Pasłęk|Pasłęka]], przebiega przez nią droga wojewódzka nr 513. | + | Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], 17,5 km na wschód od [[Pasłęk|Pasłęka]]. Przebiega przez nią droga wojewódzka nr 513. |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| | == Dzieje miejscowości == | | == Dzieje miejscowości == |
| − | Wieś gminna położona na wysokości 87 m n.p.m., na rozwidleniu dróg Pasłęk - Orneta, Pasłęk – Miłakowo oraz Godkowo – Markowo -Morąg. W dokumentach źródłowych występuje jako „Gotkendorff”, „Godikendorf”, „Gotgendorff”, „Göttkendorff” i „Götgendorf”. Do 1945 r. – Göttchendorf i była to nazwa pochodzenia odosobowego. Po wojnie popularnie „Gotki”, a od 1948 r. urzędowo Godkowo. Lokowana w czasach krzyżackich na tzw. surowym korzeniu jako niemiecka wieś czynszowa, należąca do komornictwa miłakowskiego.
| + | Nazwa Godkowa na przestrzeni stuleci ulegała licznym przekształceniom: ''Gotkendorff'', ''Godikendorf'', ''Gotgendorff'', ''Göttkendorff'' i ''Götgendorf''. Miejscowość lokowano jako niemiecką [[wieś czynszowa|wieś czynszową]] na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]] w latach 1320–1331. Wystawcą dokumentu był komtur elbląski [[Hermann von Oettingen]]. W 1352 roku wielki szpitalnik i komtur elbląski [[Otto von Dreileben]] wystawił zezwolenie na założenie we wsi karczmy. Pierwszy dokument lokacyjny prawdopodobnie zaginął w okresie [[Wielka Wojna z zakonem krzyżackim| Wielkiej Wojny z zakonem krzyżackim]]. W 1417 roku doszło do odnowienia lokacji. |
| | | | |
| − | Pierwsza wzmianka pochodzi z lat 1320-31, kiedy to komtur elbląski Hermann von Oettingen dokonał lokacji wsi na prawie chełmińskim, na 30 łanach wydzielonych z obszaru sąsiednich Skowron (Schmauch). Niedługo potem, w 1352 r. - Wielki Szpitalnik i komtur elbląski Otto v. Dreileben nadał karczmę we wsi niejakiemu „Mikołajowi i jego spadkobiercom”. Prawdopodobnie podczas Wielkiej Wojny z Zakonem z lat 1409-11 zaginął akt założenia, wydany przez wzmiankowanego „brata Hermanna” i dlatego w 1417 r. Wielki Szpitalnik i komtur elbląski – Heinrich Holt odnowił dokument lokacyjny dla mieszkańców „Gotkendorff” oraz sołtysa Hansa Scholza, któremu przydzielono 3 łany wolne od czynszu. Ostatnia wojna polsko - krzyżacka z lat 1519-21 przyniosła wielkie zniszczenia we wsiach leżących wokół Pasłęka i wprawdzie spustoszone obszary zasiedlano od nowa m.in. w oparciu o kolonistów z Holandii, to jeszcze w dokumencie z 1531 r. podaje się, że z 30 wioskowych łanów, aż 23 stanowią „pustki”, a obsadzone są tylko 4 oraz łany sołtysie. Stan taki utrzymywał się jeszcze do 1578 r. kiedy to wzmiankowano, że „książęca wieś Göttkendorff” ma 30 łanów, jest tu karczmarz, zagrodnik, pasterz, a 5 chłopów obsadza 20 łanów, natomiast 10 stanowią nadal „pustki”. Od początku stosunki społeczne między Niemcami i przybyszami z Holandii nie układały się dobrze, było wiele napięć na tle własnościowym, religijnym i prawa zwyczajowego. Mimo to, druga fala osiedleńców z Niderlandów napłynęła na ten obszar w 1556 r. Już po Reformacji, około 1543 r. Godkowo podporządkowano parafii w Skowronach i stan taki utrzymał się do 1945r. Po wojnach polsko-szwedzkich z pierwszej poł. XVII w. wieś była znacznie spustoszona, ale z uwagi na swe dobre położenie na przecięciu regionalnych dróg, szybko zaludniona i odbudowana. Sześciu miejscowych chłopów było zobowiązanych do szarwarku na rzecz folwarku-domeny w Bielicy (Behlenhof), co wynikało pośrednio z oddania w 1683 r. Godkowa w zastaw, podobnie jak 14 innych wsi leżących w okolicy. Zastaw ten był konsekwencją spłacania długów po Zakonie Krzyżackim wobec bogatych rodzin szlacheckich. W latach 1709-11 wieś wyludniła zaraza, przywleczona z Polski. W 1752 r. w wyniku nowego podziału administracyjnego w Prusach Wschodnich, utworzono 10 dużych powiatów ziemskich. Godkowo znalazło się w powiecie morąskim. W czasie wojny siedmioletniej 1758 - 62 stacjonowały tu wojska carskie, których utrzymanie doprowadziło do ruiny niejednego chłopa. Pół wieku później sytuacja się powtórzyła, ale w znacznie gorszym wymiarze. Od listopada 1806 r. mieszkańcy byli świadkami ciągłych przemarszów oddziałów prusko - rosyjskich, udających się z Królewca na front walki z Napoleonem, ale najgorsze miało dopiero nastąpić. Już 23. stycznia 1807 r. pojawili się pierwsi żołnierze francuscy, a 5. i 8. lutego maszerowali Prusacy i Rosjanie udający się na pole bitwy pod Pruską Iławą (Preußisch Eylau). Dzień później ciągnęła piechota korpusu J.B. Bernadotte, a pod koniec lutego wracali Francuzi z Polakami po wspomnianej bitwie. Polacy pojawili się w Godkowie j eszcze raz 11. czerwca 1807 r. i byli to prawdopodobnie żołnierze z korpusu gen. Józefa Zajączka, który zmierzał na pole bitwy pod Frydlandem (14.6.1807 r.), ale nie zdążył na czas starcia. Dodać należy, że w bitwie tej w armii Napoleona walczyła dywizja gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Jakiś czas kwaterowali też we wsi dragoni z 18. regimentu marszałka Bernadotte. Na efekty nieustannych przemarszów i kwaterunków nie trzeba było długo czekać i wkrótce nad splądrowanymi i obciążonymi kontrybucjami wsiami zawisło widmo głodu. Już w marcu 1807 r. odnotowano wzrastającą śmiertelność, a przyszłość okazała się jeszcze bardziej tragiczna.
| + | W okresie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519–1521 wieś została dotkliwie zniszczona i wyludniła się, podobnie jak większość miejscowości w okolicy. |
| | | | |
| − | Po pokoju w Tylży, w latach 1807 - 12 pobliska Pasłęka była linią demarkacyjną, a w całej okolicy zajęły swe leża wojska francuskie. Śmiertelność z powodu głodu i chorób, a zwłaszcza czerwonki była tak duża, że w 1808 r. zaczęto sprowadzać mąkę z Rosji, dzieloną w urzędzie domen w Bielicy. Z tego okresu godną podkreślenia była postawa rodu Dohnów z niedalekich Gładysz (Dohna - Schlodien), którzy najbardziej potrzebującym udzielili bezzwrotnej pomocy finansowej i skorzystały z niej m.in. trzy rodziny w Godkowie. Zimą 1813 r. miejscowa ludność była świadkiem tragicznego odwrotu „Wielkiej Armii“ spod Moskwy, ściganej przez watahy Kozaków.
| + | Obsadzanie opuszczonych łanów wiązało się z przybyciem pierwszej fali kolonistów holenderskich. W Godkowie nowi osadnicy pojawili się już w 1531 roku. Niemiecko-holenderskie relacje nie układały się najlepiej, mimo to w 1556 roku napłynęła kolejna fala osadników z Holandii. W 1578 roku Godkowo obejmowało obszar 30 łanów. Wieś była zamieszkana przez karczmarza, zagrodnika, pasterza i 5 chłopów. 10 łanów ziemi nadal leżało odłogiem. |
| | | | |
| − | W następstwie nowego podziału administracyjnego z 1818 r., wieś znalazła się w powiecie pasłęckim i stan taki utrzymał się do 1.6.1975 r. Godkowo miało wówczas 122 mieszkańców oraz 27 domów. Pod koniec XIX w. było już 36 zamieszkanych domów na 52 zabudowania w ogóle, było 267 mieszkańców, 129 mężczyzn, 138 kobiet, 265 ewangelików, 2 katolików podległych pod parafię w Osetniku (Wusen) i 2 wyznawców bliżej nieokreślonej religii.
| + | Od 1543 do 1945 roku miejscowość należała do parafii w [[Skowrony|Skowronach]]. Wojny polsko-szwedzkie spustoszyły miejscowość. W 1683 roku oddano ją pod zastaw wymuszony obowiązkiem spłacania długów zakonu krzyżackiego, które ten zaciągał u miejscowych możnych rodów. W latach 1701–1711 Godkowo i okolice wyniszczyła [[epidemia dżumy 1709-1711| epidemia dżumy]]. |
| | | | |
| − | W 1866 r. założono placówkę pocztową, pod którą podlegało także Swędkowo (Schwöllmen). W 1904 r. uruchomiono wahadłową pocztę konną na trasie Morąg – Godkowo – dworzec w Słobitach, a w 1905 r. założono samodzielną agenturę pocztową, która znalazła miejsce w obszernym, piętrowym budynku przy rozwidleniu drogi na Ząbrowiec (Sommerfeld), w którym obecnie ma swoje podwoje również poczta i mieszka tu m.in. Irena Burczyk.
| + | 23 stycznia 1807 roku przed Godkowo przemaszerowali kolejno Francuzi, Prusacy i Rosjanie podążający w kierunku Pruskiej Iławy. Przez pewien czas w miejscowości stacjonowali dragoni 18. regimentu marszałka J.B. Bernadotte'a. Okres wojen napoleońskich minął pod znakiem kontrybucji i rabunków, pojawiło się widmo głodu i epidemii. Śmiertelne żniwo zbierała czerwonka. W 1818 roku Godkowo było zamieszkane przez 122 osoby i składało się z 27 domów. Pod koniec XIX stulecia liczba mieszkańców wzrosła do 267 osób. Wśród nich znalazło się 265 ewangelików i 2 katolików. |
| | | | |
| − | W 1924 r. wieś zelektryfikowano poprzez podłączenie do siłowni torfowej w Karwinach (Karwinden). | + | W 1866 roku powstała w Godkowie placówka pocztowa, a w 1905 roku uruchomiono samodzielną agenturą pocztową. W 1904 roku zaczęła działać poczta konna na trasie [[Morąg]] – Godkowo – dworzec w [[Słobity|Słobitach]]. W 1924 roku Godkowo zelektryfikowano. |
| | | | |
| − | Po wybuchu pierwszej wojny światowej, a dokładnie 2. sierpnia 1914 r. ogłoszono mobilizację i wkrótce Godkowo otrzymało polecenie ewakuacji przed nadchodzącymi wojskami carskimi. Rosjanie osiągnęli jednak tylko przedpola Ornety, gdzie m.in. zniszczyli częściowo zabytkową bazylikę w Krośnie (Krossen) i zostali odepchnięci. W wojnie tej poległo 3 mieszkańców wsi: Friedrich Boblitzki, Gustav Poschadel i Friedrich Strauss - ich nazwiska znalazły się na poświęconym w 1926 r. pomniku w Skowronach (obecnie kapliczka przed kościołem). Do 1923 r. naczelnikiem gminy w Godkowie był August Poerschke, po nim Adolf Borrmann (1923 - 34), a ostatnim wójtem Gustaw Werner. Według spisu z 1925 r. wieś miała 508 ha ziemi, w tym 34 ha ziemi ornej, 61 ha łąk i pastwisk, 63 ha lasu, ponadto 41 zamieszkanych budynków na 57 zabudowań w ogóle, 235 mieszkańców, 123 mężczyzn, 234 ewangelików oraz 1 katolika. Podlegała pod urząd stanu cywilnego w Skowronach i sąd rejonowy w Miłakowie (Liebstadt). Przed wybuchem II wojny światowej, wieś liczyła 210 mieszkańców, a wśród 19 gospodarzy największymi byli: Gustav Madsack – 74 ha, Johanna Pörschke 48 ha, Adolf Borrmann i Adolf Schönsee - po 40 ha każdy, Gottfried Werner – 38 ha, Wilhelm Wiechmann – 37 ha i August Ziemer (dzierżawca August Kung) – 21 ha. Zatrudniali robotników rolnych mieszkających w czworakach (Insthaus). Wiejskie rzemiosło reprezentowali: cieśla Fritz Braun, kowal Fedrowitz, krawiec Emil Klaukien - mieszkający ok. 300 m za wsią, w kierunku na Skowrony, szewc Steckel, murarz Hermann Grahn i rzeźnik Friedrich Bolz. O drogi we wsi i okolicy dbał dróżnik Rudolf Wiechert, a jednym z najbogatszych mieszkańców był mieszkający przy stawie wiejskim cieśla Braun, właściciel małego tartaku i ... samochodu marki Opel. Nad tym stawem znajdowała się także niewielka remiza strażacka. Ostatnimi nauczycielami w miejscowej szkole byli Oscar Haak i Ernst Runge, którego żona nauczała robót ręcznych. Zachowany do dzisiaj budynek szkoły pochodzi z końca XIX w. i został wybudowany z czerwonej cegły, z obszernym przedsionkiem. Obecnie znajdują się w nim mieszkania prywatne.
| + | W sierpniu 1914 roku w miejscowości ogłoszono mobilizację. Przygotowywano się także do ewakuacji, która jednak nie nastąpiła. W 1925 roku miejscowość składała się z 41 budynków mieszkalnych i liczyła 235 mieszkańców. W 1939 roku wieś była zamieszkana przez 210 osób. Wśród nich największymi gospodarzami byli: Gustav Madsack, Johanna Pörschke, Adolf Borrmann, Adolf Schönsee, Gottfried Werner, Wilhelm Wiechmann, August Ziemer. W miejscowości swoje usługi oferował krawiec, cieśla, kowal, szewc i murarz. Działał również tartak, remiza strażacka oraz szkoła. Niedaleko wsi zlokalizowana była cegielnia oraz strzelnica zbudowana około 1931 roku. Centrum życia towarzyskiego wsi była z pewnością gospoda, przy której od 1936 roku działała stacja paliw. Ostatnim przedwojennym wójtem Godkowa był Gustaw Werner. |
| | | | |
| − | W połowie drogi do Skowron znajduje wzniesienie o wysokości 100 m n.p.m. zwane przed wojną Kaddiksberg, co można tłumaczyć jako „Jałowcowa Góra”. U jego podnóża w okresie międzywojennym urządzono plac zebrań ludowych oraz boisko sportowe.
| + | Późną jesienią w Godkowie pojawili się polscy jeńcy wojenni wykorzystywani jako robotnicy przymusowi. Rok później zastąpili ich Francuzi. Pod koniec 1944 roku do Godkowa zaczęła nadciągać ludność uciekająca przed zbliżającymi się oddziałami Armii Czerwonej. 21 stycznia 1945 roku ogłoszono ewakuację, która jednak ze względu na zablokowane przez tabory uciekinierów drogi była praktycznie niemożliwa. 23 stycznia do wsi wkroczyli sowieci. Na krótko Rosjanie wycofali się z Godkowa pod naporem Werhmachtu, jednak 3 lutego ostatecznie zajęli wieś. W domach pozostało około 80 Niemców. |
| | | | |
| − | Niedaleko stąd, w kierunku na folwark Kandyty (Kanditten), znajdowała się cegielnia. Natomiast po drugiej stronie wspomnianej drogi zbudowano ok. 1931 r. strzelnicę z 4 stanowiskami (50 m) dla broni małokalibrowej i 2 stanowiskami (100 m) dla broni większego kalibru. Odbywały się tu często strzelania i festyny ludowe, organizowane przez miejscowe Towarzystwo Strzeleckie, założone przez nauczyciela Ernsta Hülsena, które miało siedzibę w gospodzie G. Wernera – wójta w latach 1934-45. Właśnie ta gospoda była centralnym punktem we wsi, w której serwowano m.in. piwo elbląskie z browaru „Englisch Brunnen” (dzisiaj „Elbrewery”) i braniewskie z browaru „Bergschlößchen” (nie istnieje). Obok gospody znajdowała się m.in. waga oraz duża „ława mleczna”, gdzie miejscowi rolnicy codziennie rano zostawiali konwie z mlekiem, które Fritz Karpinski ze Skowron zawoził samochodem ciężarowym do mleczarni Hansa Trösch’a w Dobrym. W 1936 r. firma „Esso” otworzyła przy gospodzie stację paliw, którą oddano pieczy jej właścicielowi. Dzisiaj stacja paliw ma swe miejsce na wzniesieniu zwanym niegdyś „Nickelsberg”, przy drodze na Szymbory. Na wybrukowanym podjeździe do gospody Wernera znajdował się przystanek „omnibusa” obsługującego codziennie linię Orneta – Godkowo. Z piekarni w Dobrym przywożono także chleb, a niejaki Schidlowski - handlarz ze Strużyny (Silberbach) raz w miesiącu przywoził świeże ryby prosto z jeziora Narie. Do wsi dwukrotnie w tygodniu przyjeżdżał dentysta z Elbląga – Lewin, który miał swą „praktykę” również w gospodzie Wernera. Dentysta był Żydem - i niestety, po 1933 r. już się tu nie pojawiał. Po tej dacie zwanej Machtübernahme (przejęcie władzy przez Hitlera) - bauer Ernst Dziggel został zastępcą naczelnika urzędu gminnego w Skowronach oraz wioskowym sekretarzem NSDAP (Ortsgruppenleiter). Placówką Czerwonego Krzyża kierowała Hedwig Konrad, a mistrzem żandarmerii w miejscowym rewirze (Gendarmeriebezirk) był w latach 1927-45 Paul Berger.
| + | Pierwsi powojenni mieszkańcy Godkowa pochodzili z Polski centralnej. Po wojnie uruchomiono szkołę podstawową, która w 1961 roku otrzymała nowy budynek. W dawnej gospodzie mieści się obecnie sklep i mieszkanie prywatne. |
| | | | |
| − | W październiku 1939 r., tuż po zakończeniu kampanii wrześniowej, pojawili się w Godkowie polscy jeńcy wojenni, których wykorzystywano do przymusowej pracy u bogatych bauerów. Mieszkali w barakach postawionych w pobliżu zabudowań G. Madsack’a. W 1940 r. zastąpili ich jeńcy francuscy. Pod koniec 1944 r. do wsi zaczęli napływać uciekinierzy ze wschodnich rubieży Prus, do których nadchodziła Armia Czerwona. Front zbliżał się szybkimi krokami, toteż wszyscy mężczyźni w wieku od 16 do 65 lat zostali wcieleni do Volkssturmu. Wczesnym rankiem, w niedzielę 21. stycznia 1945 r., od partyjnych władz w Pasłęku, nadeszło polecenie pakowania się (Packbefehl) i opuszczenia wsi. Było to jednak niemożliwe, ponieważ wszystkie lokalne drogi były już zablokowane niekończącymi się kolumnami uciekinierów i wojskiem. Większość pozostała więc na miejscu i dopiero w poniedziałek 22. stycznia część mieszkańców opuściła Godkowo, kierując się trasą na Pasłęk oraz przez Szymbory (Schönborn) do stacji kolejowych w Dobrym (Döbern) – 6 km i Jankówku (Hensels) – 8 km, a nawet na dworzec w Słobitach – 12, 6 km. We wtorek 23. stycznia, do opuszczonego bez walki Godkowa, wjechały sowieckie czołgi T-34 i piechota. Zaczęły dziać się dantejskie sceny. Czerwonoarmiści, będący na ogół pod działaniem alkoholu, przystąpili z miejsca do podpaleń, plądrowania, rabunków oraz gwałcenia kobiet. Spalono m.in. dom Marii Borrmann, a ją zamordowano, nieco później w domu Bruno Schönsee znaleziono ciała 6 zastrzelonych, zabito wdowę Wilhelminę Armbrost, małżeństwo Gottfrieda i Henriette Taube (we własnym domu), Annę i Lotte Tilsner i Otto Baeger’a - w sumie 13 osób straciło życie. Ciała zabitych leżały tam, gdzie dosięgły ich kule, a szczególnie wokół Stawu Kowalskiego (Schmiedeteich), znajdującego się przy drodze do Skowron. Następnego dnia sytuacja się powtórzyła, toteż ludzie w popłochu szukali schronienia na koloniach i w sąsiednich wsiach. W sobotę 27. stycznia, po kontrataku z kierunku Burdajn (Bordehnen) 49 Pułku Strzelców Wehrmachtu i po uporczywych, krwawych walkach - Rosjanie wycofali się ze wsi. Wiele rosyjskich czołgów zniszczono pancerfaustami w bitwie w pobliżu Lasu Surowskiego. Na wiejskim cmentarzu, pochodzącym z drugiej połowy XIX w., a znajdującym się po prawej stronie wylotu drogi na Swędkowo, pochowano ofiary sowieckich żołnierzy i wykonano wstępną dokumentację zbrodni dla potrzeb dowództwa Wehrmachtu. Po cmentarzu tym nie zostało dzisiaj prawie nic, w jego pobliżu znajdowała się wiejska żwirownia. Ponura sława Armii Czerwonej, ugruntowana zbrodnią w Nemmersdorf, stała się faktem, a okrucieństwo żołnierzy radzieckich spowodowało, że pozostali we wsi zaczęli szybko ją opuszczać, kierując się na Szymbory i dworzec kolejowy w Dobrym. Ostatecznie wczesnym rankiem 3. lutego 1945 r. oddziały Wehrmachtu opuściły bez walki Godkowo i wkrótce weszli tu ponownie Rosjanie. Z pobieżnych szacunków wynikało, że około 80 Niemców pozostało na miejscu, m.in. murarz Hermann Grahn, Auguste i Friedrich Herrmann, Helene Schönsee, Adolf Schulz, Wilhelmine Zander i August Widder, który zmarł w kwietniu 1947 r. Wśród nich byli również uciekinierzy z innych obszarów Prus, którzy woleli zostać na łasce krasnoarmiejców, niż wędrować w śniegu i mrozie sięgającym minus 21 stopni Celsjusza. Pierwsi powojenni mieszkańcy Godkowa pochodzili z Polski centralnej i prawie wszyscy już nie żyją. Byli to m.in. Jan Piechota, Ludwik Piętka, Roman Bloch, Franciszek Cichecki, rodzina P. Bąbel i Konstanty Czyżewski, który osiedlił się na kolonii wsi. U niego jeszcze do 1947 r. mieszkały dwie Niemki, które po nakazie deportacji odwiózł na stację w Pasłęku jego syn – Tadeusz. W 1946 r. osiedliła się Regina Cichecka i Wacław Zduniak, a z Wileńszczyzny przybył Michał Mazgaj z rodziną. W ramach Akcji „Wisła” po marcu 1947 r. przybyli m.in. Katarzyna Smotrycka, Michał Pawliszyn, Michał Stolica i Michał Hoszwa (wszyscy już nie żyją). Pierwszym kierownikiem „starej szkoły” był p. Żyłka, a nauczycielem Henryk Bończak. Niedługo potem kierowniczką została Maria Chorąży, a następnie jej przyszły mąż Stanisław Kiejzik - nauczycielką była Zuzanna Sozańska. W 1961 r. oddano do użytku nową szkołę i jej dyrektorem został S. Kiejzik. Dyrektorem rozbudowanej wzorowo w ostatnich latach szkoły, jest Zdzisław Białobrzewski. Pierwszym milicjantem z posterunku w Dobrym (wówczas Dąbrowa), był mieszkający w Godkowie Michał Przewoźny. Wielokrotniewspominana gospoda Wernera zmieniła po wojnie szyld i przeznaczenie. Dzisiaj jest tu sklep spożywczy P. Gajownika i mieszkanie prywatne. Po wojnie Godkowo przyporządkowano początkowo do kościoła w Osieku, a od 1957 r. do parafii w Dobrym. Od tego czasu kościoły w Dobrym i Wilczętach włączono do dekanatu Orneta. Pierwszym księdzem sprawującym posługi duszpasterskie dla mieszkańców wsi i okolicy, był dojeżdżający sporadycznie z Pasłęka ks. Józef Sikora (1907-1989), b. kapelan wojskowy z września 1939 r. (uciekł z transportu do Kozielska), kapelan AK, administrator parafii Pasłęk w latach 1945-1949. Dopiero jednak ks. Stanisław Czernik, b. kapelan AK w stopniu pułkownika, zapewnił stałą obsługę wiernych. Jako proboszcz w Osieku (wówczas Morawy) w latach 1947-49, obsługiwał także kościoły w Śmiałkach (Skowrony), Piastowie (Wilczęta) i Dębinach (Dobry). Po nim proboszczem był krótko ks. Piotr Żarnowski ze Strużyny, później ks. Paweł Majcher, w latach 1954-57 ks. Paweł Dziendzielewski, a następnie do 1959 r. ks. Stanisław Kałucki (zm. w 1994 r. w Kwidzynie). Obecnie Godkowo podlega pod parafię w Osieku z filią w Skowronach. W ubiegłym roku, na zaproszenie wójta Bogdana Pobiarżyna Gminę Godkowo odwiedziła 9-osobowa delegacja straży pożarnej z Wittenbergi w Niemczech. Członkiem tej delegacji był m.in. Kurt Jordan, urodzony w 1932 r. w Skowronach, a obecnie zamieszkały w Landau w Palatynacie. Dzięki niemu i Horstowi Heck - pochodzącemu również ze Skowron, tutejsza straż pożarna otrzymała w 2001 r. samochód strażacki, kupiony ze składek b. niemieckich mieszkańców tej wsi. Podczas wizyty w 2003 r. przekazano drobne upominki zwycięzcom młodzieżowych zawodów OSP w szkole w Godkowie, a K. Jordan wręczył opracowaną przez siebie kronikę d. parafii Skowron i Lesisk . Jest to wartościowy przykład współpracy dawnych i obecnych mieszkańców społeczności wiejskich, współpracy i pojednania ponad podziałami, bez zbędnej aprobaty i instrukcji osób trzymających władzę w regionie. Jeszcze do niedawna swoistym logo Godkowa było trzypiętrowe bocianie gniazdo usytuowane na dachu budynku GS „SCH”, któremu prezesuje Jerzy Kirol, ale od pewnego czasu zaczęło się niebezpiecznie przechylać i zostało częściowo rozebrane. Bociany tej zmiany nie zaakceptowały, toteż opuszczone gniazdo wkrótce zlikwidowano ... .
| + | W miejscowości działa filia banku, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, sklepy spożywcze i wielobranżowe, apteka, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, weterynarz, prywatna przychodnia. |
| − | W miejscowości działają filia banku, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, sklepy spożywcze i wielobranżowe, apteka, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, weterynarz, prywatna przychodnia. | |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| | == Edukacja == | | == Edukacja == |
| − | *[[Szkoła Podstawowa w Godkowie]] | + | *[[Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Westerplatte w Godkowie|Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Westerplatte]] |
| − | <br/>
| |
| | | | |
| | ==Kultura== | | ==Kultura== |
| | *[[Biblioteka Publiczna Gminy Godkowo|Biblioteka Publiczna]] | | *[[Biblioteka Publiczna Gminy Godkowo|Biblioteka Publiczna]] |
| | *[[Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Gminy Godkowo ''Pomocna Dłoń'']] | | *[[Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Gminy Godkowo ''Pomocna Dłoń'']] |
| − | | + | ==Religia== |
| | + | Wieś znajduje się na terenie [[Parafia pw. św. Stanisława w Osieku|parafii rzymskokatolickiej pw. św. Stanisława w Osieku]]. |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| − | == Zabytki == | + | == Sport == |
| − | | + | W miejscowości działa drużyna piłkarska [[KS Żuraw Godkowo]]. |
| − | <br/>
| |
| − | | |
| − | == Bibliografia ==
| |
| − | | |
| − | #[http://www.uggodkowo.bip.doc.pl/index.php?wiad=78718| Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Godkowo na lata 2013-2020] [data dostępu: 5.05.2014]
| |
| − | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [data dostępu: 5.05.2014]
| |
| − | #[http://www.godkowo.bil-wm.pl/index.php| Baza Informacji Lokalnej] [data dostępu: 5.05.2014]
| |
| − | | |
| | <br/> | | <br/> |
| | | | |
| | + | ==Zabytki== |
| | + | *przedwojenna gospoda obecnie zaadaptowana na sklep i mieszkanie |
| | + | *budynek dawnej i obecnej poczty wzniesiony w 1905 roku |
| | + | *dawna niemiecka szkoła wybudowana w XIX wieku, obecnie zaadaptowana na mieszkanie prywatne |
| | + | *zdewastowany cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX wieku |
| | {{Przypisy}} | | {{Przypisy}} |
| | <references/> | | <references/> |
| − | <br/> | + | == Bibliografia == |
| | + | Mieczkowski Krzysztof, Tomaszewski Marian, ''Rowerem po krainie Kanału Elbląskiego. Przewodnik po szlakach rowerowych'', Elbląg 2012.<br/> |
| | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> |
| | + | [http://www.uggodkowo.bip.doc.pl/index.php?wiad=78718| uggodkowo.bip.doc.pl, Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Godkowo na lata 2013-2020] [05.05.2014]<br/> |
| | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.05.2014]<br/> |
| | + | [http://www.godkowo.bil-wm.pl/index.php| Baza Informacji Lokalnej] [05.05.2014]<br/> |
| | | | |
| − | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: Gmina Godkowo]] [[Kategoria: Wieś gminna]] | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat elbląski]] [[Kategoria: Godkowo (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie gminne]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]][[Kategoria: 1301-1400]] |
| Godkowo
|
|
|
|
|
|
| Państwo
|
 Polska
|
| Województwo
|
warmińsko-mazurskie
|
| Powiat
|
elbląski
|
| Gmina
|
Godkowo
|
| Liczba ludności (2010)
|
378
|
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego |
Położenie na mapie Polski |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}
|
Godkowo (niem. Göttchendorf ) – wieś gminna położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Godkowo, siedziba władz gminy. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 378 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa wsi sprawuje Sławomir Łesyk[1].
Położenie
Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, 17,5 km na wschód od Pasłęka. Przebiega przez nią droga wojewódzka nr 513.
Dzieje miejscowości
Nazwa Godkowa na przestrzeni stuleci ulegała licznym przekształceniom: Gotkendorff, Godikendorf, Gotgendorff, Göttkendorff i Götgendorf. Miejscowość lokowano jako niemiecką wieś czynszową na prawie chełmińskim w latach 1320–1331. Wystawcą dokumentu był komtur elbląski Hermann von Oettingen. W 1352 roku wielki szpitalnik i komtur elbląski Otto von Dreileben wystawił zezwolenie na założenie we wsi karczmy. Pierwszy dokument lokacyjny prawdopodobnie zaginął w okresie Wielkiej Wojny z zakonem krzyżackim. W 1417 roku doszło do odnowienia lokacji.
W okresie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519–1521 wieś została dotkliwie zniszczona i wyludniła się, podobnie jak większość miejscowości w okolicy.
Obsadzanie opuszczonych łanów wiązało się z przybyciem pierwszej fali kolonistów holenderskich. W Godkowie nowi osadnicy pojawili się już w 1531 roku. Niemiecko-holenderskie relacje nie układały się najlepiej, mimo to w 1556 roku napłynęła kolejna fala osadników z Holandii. W 1578 roku Godkowo obejmowało obszar 30 łanów. Wieś była zamieszkana przez karczmarza, zagrodnika, pasterza i 5 chłopów. 10 łanów ziemi nadal leżało odłogiem.
Od 1543 do 1945 roku miejscowość należała do parafii w Skowronach. Wojny polsko-szwedzkie spustoszyły miejscowość. W 1683 roku oddano ją pod zastaw wymuszony obowiązkiem spłacania długów zakonu krzyżackiego, które ten zaciągał u miejscowych możnych rodów. W latach 1701–1711 Godkowo i okolice wyniszczyła epidemia dżumy.
23 stycznia 1807 roku przed Godkowo przemaszerowali kolejno Francuzi, Prusacy i Rosjanie podążający w kierunku Pruskiej Iławy. Przez pewien czas w miejscowości stacjonowali dragoni 18. regimentu marszałka J.B. Bernadotte'a. Okres wojen napoleońskich minął pod znakiem kontrybucji i rabunków, pojawiło się widmo głodu i epidemii. Śmiertelne żniwo zbierała czerwonka. W 1818 roku Godkowo było zamieszkane przez 122 osoby i składało się z 27 domów. Pod koniec XIX stulecia liczba mieszkańców wzrosła do 267 osób. Wśród nich znalazło się 265 ewangelików i 2 katolików.
W 1866 roku powstała w Godkowie placówka pocztowa, a w 1905 roku uruchomiono samodzielną agenturą pocztową. W 1904 roku zaczęła działać poczta konna na trasie Morąg – Godkowo – dworzec w Słobitach. W 1924 roku Godkowo zelektryfikowano.
W sierpniu 1914 roku w miejscowości ogłoszono mobilizację. Przygotowywano się także do ewakuacji, która jednak nie nastąpiła. W 1925 roku miejscowość składała się z 41 budynków mieszkalnych i liczyła 235 mieszkańców. W 1939 roku wieś była zamieszkana przez 210 osób. Wśród nich największymi gospodarzami byli: Gustav Madsack, Johanna Pörschke, Adolf Borrmann, Adolf Schönsee, Gottfried Werner, Wilhelm Wiechmann, August Ziemer. W miejscowości swoje usługi oferował krawiec, cieśla, kowal, szewc i murarz. Działał również tartak, remiza strażacka oraz szkoła. Niedaleko wsi zlokalizowana była cegielnia oraz strzelnica zbudowana około 1931 roku. Centrum życia towarzyskiego wsi była z pewnością gospoda, przy której od 1936 roku działała stacja paliw. Ostatnim przedwojennym wójtem Godkowa był Gustaw Werner.
Późną jesienią w Godkowie pojawili się polscy jeńcy wojenni wykorzystywani jako robotnicy przymusowi. Rok później zastąpili ich Francuzi. Pod koniec 1944 roku do Godkowa zaczęła nadciągać ludność uciekająca przed zbliżającymi się oddziałami Armii Czerwonej. 21 stycznia 1945 roku ogłoszono ewakuację, która jednak ze względu na zablokowane przez tabory uciekinierów drogi była praktycznie niemożliwa. 23 stycznia do wsi wkroczyli sowieci. Na krótko Rosjanie wycofali się z Godkowa pod naporem Werhmachtu, jednak 3 lutego ostatecznie zajęli wieś. W domach pozostało około 80 Niemców.
Pierwsi powojenni mieszkańcy Godkowa pochodzili z Polski centralnej. Po wojnie uruchomiono szkołę podstawową, która w 1961 roku otrzymała nowy budynek. W dawnej gospodzie mieści się obecnie sklep i mieszkanie prywatne.
W miejscowości działa filia banku, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska, sklepy spożywcze i wielobranżowe, apteka, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, weterynarz, prywatna przychodnia.
Edukacja
Kultura
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. św. Stanisława w Osieku.
Sport
W miejscowości działa drużyna piłkarska KS Żuraw Godkowo.
Zabytki
- przedwojenna gospoda obecnie zaadaptowana na sklep i mieszkanie
- budynek dawnej i obecnej poczty wzniesiony w 1905 roku
- dawna niemiecka szkoła wybudowana w XIX wieku, obecnie zaadaptowana na mieszkanie prywatne
- zdewastowany cmentarz ewangelicki z drugiej połowy XIX wieku
Przypisy
- ↑ Gazeta Olsztyńska z 14.03.2016 r.
Bibliografia
Mieczkowski Krzysztof, Tomaszewski Marian, Rowerem po krainie Kanału Elbląskiego. Przewodnik po szlakach rowerowych, Elbląg 2012.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
uggodkowo.bip.doc.pl, Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Godkowo na lata 2013-2020 [05.05.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.05.2014]
Baza Informacji Lokalnej [05.05.2014]
