Katolicka Szkoła Polska w Worytach

Katolicka Szkoła Polska w Worytach
Budynek i tablica pamiątkowa na budynku byłej szkoły polskiej w Worytach źródło: Woryty [17.03.2014]
Data założenia:	24.02.1930
Poziom szkoły:	podstawowy
Adres:	Woryty

Katolicka Szkoła Polska w Worytach – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym w Prusach Wschodnich. Powstała w 1930 r. i działała do 1939 r. Pierwszym kierownikiem szkoły był nauczyciel Wiktor Bina.

Historia

Oficjalne uruchomienie Katolickiej Szkoły Polskiej w Worytach odbyło się 24 lutego 1930 r. Otwarcia szkoły dokonał kierownik Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię Franciszek Barcz w towarzystwie kierownika Dzielnicy IV Związku Polaków w Niemczech, p. Kierczyńskiego oraz kierownika "Rolnika" w Olsztynie, p. Nikielowskiego. Kierownikiem szkoły z ramienia Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech został nauczyciel Wiktor Bina. Do nowo otwartej szkoły polskiej zapisano 11 uczniów: Edmunda, Józefa i Marię Weinertów, Antoninę Flamównę, Edwarda Behrendta, Pawła i Brunona Mellerów, Pawła Riemera, Agatę i Jerzego Karwackich oraz Antoniego Kuhna. W trakcie funkcjonowania szkoła obfitowała w różne wydarzenia.

15 lipca 1930 r. pięcioro dzieci ze szkoły polskiej wyjechało na kolonie letnie do Polski pod opieką nauczycieli Bronisława Chabowskiego z Gietrzwałdu, Leonarda Nieboraka z Leszna, Jana Hedrycha z Chabrowa i Roberta Gransickiego z Plusk.

W szkole polskiej w Worytach 20.12.1930 r. odbył się pierwszy obchód gwiazdkowy. Jego program był następujący:

1. Słowo wstępne - nauczyciel Bina
2. Pieśń "Zdrowaś bądź Maria"
3. Deklamacja "Kolęda"
4. Deklamacja "Aniołki"
5. Kolęda "Wśrod nocnej ciszy"
6. Deklamacja "W Betlejem w małej stajence"
7. Deklamacja "W stajence"
8. Kolęda "Dzisiaj w Betlejem"
9. Deklamacja "Dokoła szopki"
10. Deklamacja "Rodzina przy żłóbku Jezusowym"
11. Pieśń "Ojcze z niebios"
12. Deklamacja "Późna godzina"
13. Deklamacja "Boże Narodzenie"
14. Kolęda "W żłobie leży"
15. Przemówienie kierownika Dzielnicy IV Związku Polaków p.Kierczyńskiego i łamanie się opłatkiem
16. Jednoaktówka "Gwiazdka w szkole"
17. Deklamacja "Święty Mikołaj"
18. Śpiew "Z Bogiem"
19. Kolęda "Narodził się Jezus Chrystus"
20. Obdarzenie dzieci przez gwiazdora
21. Słowo końcowe - nauczyciel Bina i wspólny śpiew "W żłobie leży".

21.08.1931 r. w szkole miała miejsce wizytacja. Dokonał jej radca szkolny z oddziału kościelno-szkolnego rejencji olsztyńskiej dr Józef Bader i dr Franz Pasternak, powiatowy inspektor szkolny w Olsztynie, zacięty wróg polskich szkół prywatnych.

Nauczyciel szkoły w Worytach oraz pozostali nauczyciele polskich szkół obwodu olsztyńskiego otrzymali 01.04.1933 r. od prezydenta rejencji olsztyńskiej zakaz komunikowania się w sprawach szkolnych z Towarzystwem Szkolnym w Olsztynie. Zakaz ten wydano dlatego, że Towarzystwo Szkolne podczas obchodów gwiazdkowych ofiarowało dzieciom modlitewniki "Bóg i Ojczyzna", które zawierały dokładne dzieje narodu polskiego. Za przekroczenie zakazu groziło nauczycielom odebranie prawa nauczanie.

14.08.1933 r. obowiązki kierownika szkoły przejął nauczyciel Franciszek Piotrowski, gdyż W. Binie władze niemieckie odebrały prawo nauczania i pobytu w Niemczech.

Szkoła w Worytach przejęła inwentarz Szkoły Polskiej w Gietrzwałdzie, która została zlikwidowana 16.10.1933 r.

Coroczne badanie dzieci odbyło się 28.11.1934 r. w lokalu ochrony niemieckiej przez lekarza powiatowego dr Mohra z Olsztyna.

27.03.1935 r. na zebraniu rodzicielskim omawiano sytuację mniejszości polskiej w Niemczech.

W grudniu 1936 r. rozporządzeniem prezydenta rejencji olsztyńskiej wprowadzono zakaz noszenia znaku Rodła w czasie zajęć szkolnych, a także dekorowania nim sal szkolnych i ochron. Za nieprzestrzeganie zakazu groziło nauczycielowi odebranie prawa nauczanie.

18.11.1937 r. szkoła wybrała się na całodzienną wycieczkę szkolną autobusem do Olsztyna. Celem wycieczki było zaznajomienie dzieci z muzeum regionalnym, zamkiem i urządzeniem drukarni "Gazety Olsztyńskiej". Zwiedzono też niektóre zabytki Olsztyna jak: starą bramę miejską, kościół św. Jakuba, stary ratusz i ulice starego miasta. W Domu Polskim w Olsztynie zwiedzono wystawę robót ręcznych.

4.05.1938 r. nastąpił spadek liczby dzieci do 10 uczniów na skutek przeniesienia do miejscowej szkoły niemieckiej Huberta i Alojzego Prassów. Powodem przeniesienia dzieci była obawa matki nieotrzymania bieżącej zapomogi na dzieci. Warto dodać, że władze niemieckie wobec rodziców posyłających dzieci do szkół polskich stosowali następujące restrykcje m.in. takie jak: pozbawiano pracy, prawa nabywania gospodarstw, uzyskania pożyczek, ulg podatkowych, pozbawiano rent czy emerytur, dodatków dla dzieci, pomocy zimowej.

9.09.1938 r. radca szkolny z Olsztyna zatwierdził działalność biblioteki szkolnej o zasobie 30 książek.

24.03.1939 r. nastąpiło zakończenie roku szkolnego 1938/39. Ze szkoły zwolniono po dopełnieniu obowiązków uczęszczania do szkoły uczennicę Klarę Weinert i Marię Gusday. Liczba dzieci wynosi 8. W ostatnim dniu roku szkolnego 1938/39 wizytował szkołę polską radca szkolny dr Rudolf Grabiński z Olsztyna.

30.08. 1939 r. żandarmi niemieccy dokonali kontroli mieszkania nauczyciela i szkoły i na zakończenie rewizji obwieścili nauczycielowi F. Piotrowskiemu decyzję wojewódzkich władz gestapo o natychmiastowej likwidacji szkoły polskiej w Worytach oraz nakazie urzędowego przekazania uczęszczającej do niej dziatwy miejscowej szkole niemieckiej. W ten sposób przestała istnieć szkoła polska w Worytach.

Cele i zadania

Szkoła działała na podstawie Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim, która weszła w życie 21 lutego 1929r.

Kadra pedagogiczna

Kierownikami i jednocześnie nauczycielami szkoły byli:

• Wiktor Bina
• Franciszek Piotrowski.

Osiągnięcia

W szkole w Worytach trzykrotnie odbywały się kwartalne konferencje regionalne dla nauczycieli szkół polskich. Stanowiły one formę dokształcania. Konferencje składały się z lekcji pokazowej, referatu i dyskusji. Na pierwszej konferencji w Worytach, która miała miejsce 05.12.1932 r., lekcję pokazową prowadził nauczyciel Wiktor Bina. Lekcje dotyczyły przedmiotów religia i geografia. Na drugiej konferencji (05.12.1936 r.) lekcję pokazową z przedmiotu śpiew przeprowadził nauczyciel Jan Maza. Natomiast na ostatniej konferencji nauczycieli szkół polskich, która odbywała się 11.02.1939 r. w Worytach nauczyciel Franciszek Piotrowski omówił plan gospodarczy.

Uczniowie/Absolwenci

Uczniami polskiej szkoły były dzieci mniejszości polskiej mieszkającej w Prusach Wschodnich. Do szkoły w Worytach uczęszczały także dzieci z pobliskich wsi. W latach 1930 - 1939 stan liczebny uczniów przedstawiał się następująco:

• 1930 - 14 osób
• 1931 - 12 osoby
• 1932 - 17 osoby
• 1933 - 21 osób
• 1934 - 16 osoby
• 1935 - 18 osób
• 1936 - 17 osób
• 1937 - 16 osób
• 1938 - 12 osób
• 1939 - 8 osób

Absolwentką Katolickiej Szkoły Polskiej w Worytach jest m.in. Maria Graeber, która po wojnie zamieszkała w budynku szkolnym i z czasem stała się jego właścicielem.

Ciekawostki

W budynku szkoły polskiej w Worytach w latach 1929-1939 mieściło się także polskie przedszkole. Obie te placówki w okresie międzywojennym tworzyły ośrodek polskości na Warmii. Obecnie budynek ten stanowi dom mieszkalny nr 11 w Worytach.

Tablica pamiątkowa

W 1957 r. na budynku byłej szkoły polskiej w Worytach umieszczono pamiątkową tablicę z napisem:

Tu w latach 1930-1939

mieściła się szkoła polska

świadectwo polskości

Warmii i Mazur.

Bibliografia

Kronika Szkoły Polskiej w Worytach 1930-1939, wstęp i oprac. Filipkowski Tadeusz, Lietz Zygmunt, Olsztyn 1979.

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945-1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929-1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Piotrowski Franciszek, Wspomnienia polskiego nauczyciela w Niemczech, wstęp i oprac. Filipkowski Tadeusz, Olsztyn 1996.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929-1939), [w:] Dziecko w historii - wątek korczakowski, (red.) Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

otwartezabytki.pl, Woryty [17.03.2014]

Gmina Gietrzwałd [17.03.2014]