Krutyń: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(→Gospodarka) |
|||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
|dopełniacz wsi = Krutyni | |dopełniacz wsi = Krutyni | ||
|zdjęcie = Krutyń.jpg | |zdjęcie = Krutyń.jpg | ||
| − | |opis zdjęcia = Panorama wsi | + | |opis zdjęcia = Panorama wsi źródło: [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm OSP Krutyń],12.09.2013. |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
| − | |województwo = warmińsko - mazurskie | + | |województwo = warmińsko-mazurskie |
|powiat = mrągowski | |powiat = mrągowski | ||
|gmina = Piecki | |gmina = Piecki | ||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>'''Krutyń'''</big> (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie |województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Piecki |gminie Piecki]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie | + | <big>'''Krutyń'''</big> (niem. Krutinnen) – [[wieś sołecka]] w Polsce w [[województwo warmińsko - mazurskie |województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat mrągowski |powiecie mrągowskim]], w [[gmina Piecki |gminie Piecki]]. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[województwo olsztyńskie |województwa olsztyńskiego]]. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest [[Leszek Krysiak]]. |
<br/> | <br/> | ||
=== Charakterystyka fizjograficzna === | === Charakterystyka fizjograficzna === | ||
| − | Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: | + | Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla [[powiat mrągowski| powiatu mrągowskiego]], który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii [[Lipowo]] - [[Kosewo]] - [[Baranowo]] - [[Cudnochy]] to obszar wyniesień [[Pojezierze Mrągowskie |Pojezierza Mrągowskiego]]; część wschodnia to [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich]], stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie [[gmina Piecki| gminy Piecki]], której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na [[wyniesienie mazursko - suwalskie |wyniesieniu mazursko–suwalskim]]. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej. |
<br/> | <br/> | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | + | Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych [[Prusowie| Prusów]]. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. | |
| + | |||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w [[Prusy Wschodnie |Prusach Wschodnich]] dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie [[Prusy |Prus]] autorstwa [[Hannenberg |Hennenbergera]] (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie [[starostwo sześcieńskie |starostwa sześcieńskiego]]. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych. | ||
| + | |||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do [[parafia w Nawiadach |parafii w Nawiadach]], a od 1846 do [[Ukta |Ukty]]. | ||
| + | |||
| + | Liczba ludności i [[dym |dymów]] w kolejnych latach: | ||
| + | |||
| + | |||
| + | 1785 r. - 16 [[dym |dymów]] | ||
| + | |||
| + | 1815 r. – 27 [[dym |dymów]], 151 mieszkańców | ||
| + | |||
| + | 1838 r. – 50 [[dym |dymów]], 319 mieszkańców | ||
| + | |||
| + | 1939 r. – 436 mieszkańców | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 47: | Linia 66: | ||
===Gospodarka=== | ===Gospodarka=== | ||
| − | W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno – wypoczynkowych . Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość [[turystyka| turystyczną]]. | + | W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz [[stanica wodna PTTK w Krutyni]]. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno – wypoczynkowych . Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość [[turystyka| turystyczną]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 53: | Linia 72: | ||
===Kultura=== | ===Kultura=== | ||
| − | Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej]] | + | Lokalną atrakcją jest [[Muzeum Ziemi Warmińskiej w Krutyni|Muzeum Ziemi Warmińskiej]], które mieści się w starej XIX w. stodole. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | + | ===Edukacja=== | |
| + | |||
| + | Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała to trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z [[Krutyński Piecek |Krutyńskiego Piecka]] i [[Zielony Lasek| Zielonego Lasku]]. | ||
| + | |||
<br/> | <br/> | ||
| + | ===Turystyka=== | ||
| + | |||
| + | Do atrakcji turystycznych należą dwa rezerwaty przyrody: [["Zakręt"]] i [["Rezerwat rzeki Krutyni"]]. | ||
| + | |||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | === Ludzie związani z miejscowością=== | ||
| + | |||
| + | Z Krutynią związany jest działacz mazurski, pisarz i folklorysta, [[Karol Małek |Karola Małka]], który w latach 1951–1957 mieszkał tutaj. Ponadto w 1963 r. wakacje w Krutyni spędziła noblista [[John Steinbeck]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | |||
| + | === Zabytki=== | ||
| − | + | We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w. | |
| − | We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX i XX w. | ||
| − | [[File:Krutyń1.jpg|300 px |thumb|Krutyń na starych pocztówkach, źródło:http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm, 12.09.2013.]] | + | [[File:Krutyń1.jpg|300 px |thumb|Krutyń na starych pocztówkach, źródło: [http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm OSP Krutyń], 12.09.2013.]] |
<br/> | <br/> | ||
| − | === Bibliografia | + | === Bibliografia=== |
Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006, 448 ss. | Kujawski Wojciech,''Krutynia. Szlak wodny'', Olsztyn 2006, 448 ss. | ||
| Linia 82: | Linia 115: | ||
== Zobacz też == | == Zobacz też == | ||
| − | www.piecki.wm.pl | + | http://www.piecki.wm.pl |
http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm | http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm | ||
Wersja z 10:17, 14 lis 2013
| Krutyń | |
| | |
 Panorama wsi źródło: OSP Krutyń,12.09.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | mrągowski |
| Gmina | Piecki |
| Sołectwo | Krutyń |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Tablice rejestracyjne | NMR |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Krutyń | |
| Położenie na mapie Polski  Krutyń | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Leszek Krysiak.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: część zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Miejscowość położona jest na terenie gminy Piecki, której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na wyniesieniu mazursko–suwalskim. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.
Dzieje miejscowości
Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą.
Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus autorstwa Hennenbergera (1576 r.), to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski - Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.
W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.
Liczba ludności i dymów w kolejnych latach:
1785 r. - 16 dymów
1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców
1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców
1939 r. – 436 mieszkańców
Gospodarka
W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno – wypoczynkowych . Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną.
Kultura
Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w starej XIX w. stodole.
Edukacja
Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała to trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku.
Turystyka
Do atrakcji turystycznych należą dwa rezerwaty przyrody: "Zakręt" i "Rezerwat rzeki Krutyni".
Ludzie związani z miejscowością
Z Krutynią związany jest działacz mazurski, pisarz i folklorysta, Karola Małka, który w latach 1951–1957 mieszkał tutaj. Ponadto w 1963 r. wakacje w Krutyni spędziła noblista John Steinbeck.
Zabytki
We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w.
Bibliografia
Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 448 ss.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.
Zobacz też
http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm
Kinlis (dyskusja) 10:43, 20 wrz 2013 (CEST)
