Krutyń

Krutyń
Panorama wsi,Panorama wsi, źródło:http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm,12.09.2013.
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko - mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Piecki
Sołectwo	Krutyń
Liczba ludności (Pole-obowiązkowe)	Pole-obowiązkowe
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Tablice rejestracyjne	NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Krutyń
Położenie na mapie Polski Krutyń
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie przynależała do województwa olsztyńskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość położona jest na terenie fizjograficznym charakterystycznym dla powiatu mrągowskiego, który znajduje się w obrębie dwóch regionów: cześć zachodnia do linii Lipowo - Kosewo - Baranowo - Cudnochy to obszar wyniesień Pojezierza Mrągowskiego; część wschodnia to Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, stanowiąca rozległe obniżenie w pasie pojezierzy Polski Północno-Wschodniej. Ukształtowanie terenu jest typowe dla obszarów polodowcowych. Występuje tutaj także skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (14% powierzchni) oraz rozległe, zwarte kompleksy leśne (31% powierzchni). Ponadto miejscowość położona jest na terenie gminy Piecki, której obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej na wyniesieniu mazursko – suwalskim. W podłożu ukształtowały się skały osadowe w dwóch erach geologicznych: mezozoicznej i kenozoicznej.

Dzieje miejscowości

Około 1500 r. w miejscu obecnej wsi Krutyń została założona osada myśliwska za czasów wielkiego mistrza krzyżackiego, Fryderyka z Myśni. Nazwa Krutynia pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. „Crotin, Kritina” oznaczało dla Prusów rzekę wartką i krętą . Przekształcono osadę w zameczek myśliwski, który w 1527 r. posłużył księciu Albrechtowi za schronisko w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo, iż położenie zameczka nie odnotowano na mapie Prus Hennenbergera z 1576 r., to istnieją późniejsze wzmianki o jego funkcjonowaniu. W latach dwudziestych XVII stulecia przebywali w nim elektor brandenburski i książę pruski, Jerzy Wilhelm. Wiadomo także, że w ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego należał nadzór wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku miała powstać osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych. W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach a od 1846 do Ukty. W 1785 r. było tu 16 dymów, w 1815 r. – 27, 1838 r. – 50 . W 1815 r. we wsi mieszkało 151 osób, w 1838 r. – 319, w 1939 r. – 436.

Gospodarka

W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna PTTK w Krutyni. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno – wypoczynkowych . Wówczas były tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną.

Kultura

Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej mające siedzibę w starej XIX wiecznej stodole. Ponadto do atrakcji turystycznych należą dwa rezerwaty przyrody "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni. Prężnie rozwijało się także lokalne szkolnictwo. Pierwszą szkołę założono w 1740 r. W 1935 r. już do trzyklasowej szkoły uczęszczało 120 dzieci również z pobliskiego Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku.

Ludzie związani z miejscowością:

Na kartach historii wsi zapisał się książę Albrecht Hohenzollern. Z Krutynią wiąże się także działacza mazurskiego, pisarza i folklorystę, Karola Małka, który w latach 1951 – 1957 mieszkał tutaj. Ponadto w 1963 r. wakacje w Krutyni spędziła noblista John Steinbeck. W kadencji 2011 - 2015 sołtysem wsi jest Leszek Krysiak.

Zabytki:

We wsi zachowała się drewniana zabudowa wiejska z XIX i XX w.

Krutyń na starych pocztówkach, źródło:http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm, 12.09.2013.

Bibliografia:

Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006, 448 ss.

Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975, 487 ss.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883, 960 ss.

Zobacz też

www.piecki.wm.pl

http://www.ospkrutyn.pl/o_krutyni/o_krutyni.htm
Kinlis (dyskusja) 10:43, 20 wrz 2013 (CEST)