Kuty: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Zabytki:) |
|||
| (Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Kuty | |nazwa = Kuty | ||
| Linia 6: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = Kut lub Kutów |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe.<br>Źródło: [http://mojemazury.pl/6623,Kuty-kosciol-pw-sw-Maksymiliana-Kolbe.html#axzz3RtYw6jgW www.mojemazury.pl] [28.09.2014] |
|rodzaj miejscowości = wieś sołecka | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 17: | Linia 15: | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
|liczba ludności = 166 | |liczba ludności = 166 | ||
| − | |rok = | + | |rok = 2010 |
|strefa numeracyjna =(+48) 87 | |strefa numeracyjna =(+48) 87 | ||
|kod pocztowy =11-610 | |kod pocztowy =11-610 | ||
| − | |tablice rejestracyjne = | + | |tablice rejestracyjne = NWE |
|SIMC = | |SIMC = | ||
|mapa wsi = | |mapa wsi = | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Kuty''' (niem. ''Kutten'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Pozezdrze (gmina wiejska)|gminie Pozezdrze]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 166 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Krystyna Żołondek]]<ref>[http://bip.warmia.mazury.pl/pozezdrze_gmina_wiejska/142/49/Solectwa_Gminy_Pozezdrze/ Wrota Warmii i Mazur] [30.08.2013]</ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| − | W | + | == Położenie == |
| + | Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu [[Pojezierze Wschodnio-Mazurskie|Pojezierza Wschodnio–Mazurskiego]] i [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]]; 15 km na południowy wschód od [[Węgorzewo|Węgorzewa]], nad jeziorem [[Jezioro Czarna Kuta| Czarna Kuta]]. W jej pobliżu znajduje się również wiele niewielkich jezior: [[Jezioro Głęboka Kuta|Głęboka Kuta]], [[Jezioro Wilkus|Wilkus]], [[Jezioro Brząs|Brząs]], [[Jezioro Biała Kuta|Biała Kuta]], [[Jezioro Mszar|Mszar]] (Kacze), [[Jezioro Krzywa Kuta| Krzywa Kuta]], [[Jezioro Piłackie| Piłackie]], [[Jezioro Smolak|Smolak]], [[Jezioro Piecek|Piecek]], [[Jezioro Pozezdrze|Pozezdrze]], [[Jezioro Rominty|Rominty]]. | ||
| + | <br/> | ||
| − | W | + | == Dzieje miejscowości == |
| + | Osada istniała już w 1550 roku. Przywilej lokacyjny nadano w 1553 roku na 50 łanach. Wieś została zasiedlona w ciągu kilku lat. Miejscowość występowała wówczas pod nazwami ''Kutte'' lub częściej ''Kutten''. W 1560 roku mieszkało tu 25 rodzin chłopskich; mieszkańcy podlegali majątkowi państwowemu w [[Przytuły (gmina Pozezdrze)|Przytułach]]. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 47 łanów. | ||
| + | [[Mieczysław Orłowicz]], który odwiedził wieś przed [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojną światową]], zachwalał ją jako ''dogodny punkt wyjścia przechadzki w lasy Jakunowskie'': od kościoła nad jezioro Wilkus, następnie do malowniczo położonego młyna, potem od [[Przerwanki|Przerwanek]] do jeziora [[Jezioro Gołdopiwo| Gołdopiwo]], przez las do [[Jakunówko|Jakunówka]] i gościńcem z powrotem do Kut, ''przy czym ma się po drodze ładny widok na otoczone lasami jezioro Krzywa Kuta''. Podkreślał zarazem, że w Kutach znajduje się kilka wygodnych gospód.<ref> M. Orłowicz,''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku G. Jasiński, A. Rzempołuch, R. Traba, Olsztyn 1991, ss. 74–75.</ref> | ||
| − | < | + | Inny obraz wioski – z lat 50. XX wieku – przekazała wieloletnia bibliotekarka [[lkwim: Jadwiga Tressenberg|Jadwiga Tressenberg]]: ''Gdzie się nie ruszyć, absolutnie wszędzie, za stodołą wyginały się kiście bzu, w ogrodzie, koło studni. Cała droga prowadząca od kościoła do sklepu pełna była bzów. Nie wiem, czy można było inaczej nazwać tę wioskę jak Lilak albo Bzowo''.<ref>''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. W. Mierzwa, Dąbróno 2008, s. 12.</ref> |
| − | + | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] pierwszym wójtem w Kutach był [[Piotr Kiedyk]]; w 1947 roku zorganizowano tu [[Gminna Rada Narodowa w Kutach|Gminną Radę Narodową]]. | |
| − | |||
| + | Zapewne już podczas lokowania wsi przeznaczono ją na siedzibę parafii. Pierwsza wzmianka o pastorze w Kutach pochodzi z 1567 roku; wtedy też zapewne wzniesiono tu pierwszy kościół. Świątynia została zniszczona w drugiej połowie XVII wieku, a nową wzniesiono w 1885 roku na dawnych fundamentach. Kościół uległ zniszczeniu w 1945 roku. | ||
| + | [[Parafia ewangelicka w Kutach]] obejmowała wsie: [[Brożówka]], [[Gębałka]], [[Grodzisko]], [[Jakunówko]], [[Piłaki Wielkie]], Przerwanki, Przytuły, [[Stręgielek]], [[Żabinki]]. Podobnie jak w pozostałych parafiach tego regionu początkowo przeważała w niej ludność polska: jeszcze w 1834 roku Polaków było ponad dwukrotnie więcej niż Niemców. W związku z postępującą akcją germanizacyjną proporcje bardzo szybko się odwróciły; w 1858 roku w parafii było 960 Polaków i 2670 Niemców, a na początku XX wieku (1907–1912) według statystyk kościelnych pozostało tu jedynie 35 Polaków . | ||
| − | + | Szkoła we wsi powstała w drugiej połowie XVI wieku, wraz z kościołem. W 1935 roku uczęszczało do niej 63 dzieci. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono w 1947 roku; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas . | |
| − | + | W latach 1945-1954 wieś była siedzibą gminy Kuty, następnie [[Gromada Kuty|gromady]], która obejmowała sołectwa: Gębałka, Jakunówko, Kuty, [[Krzywińskie (gmina Pozezdrze) |Krzywińskie]], Przytuły, [[Piłaki Wielkie]], Stręgielek. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | |
| − | + | *1858 r. – 409 osób | |
| − | + | *1925 r. – 409 osób | |
| − | |||
| − | + | *1939 r. – 413 osób | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ==Szkolnictwo == | ||
| + | *[[Szkoła podstawowa w Kutach|szkoła podstawowa]] | ||
| + | == Religia == | ||
| + | W Kutach znajduje się siedziba [[Parafia pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Kutach |parafii rzymskokatolickiej]]. Wieś znajduje się także na terenie [[Parafia greckokatolicka pw. Świętego Józafata Kuncewicza w Kruklankach |parafii greckokatolickiej w Kruklankach]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Ludzie związani z miejscowością == | |
*[[Mateusz Myślęta]] – pochodził ze starej polskiej rodziny szlacheckiej; w młodości przeszedł na protestantyzm, studiował w Królewcu, przebywał na dworze Radziwiłłów, następnie w służbie u króla Stefana Batorego. Porzucił ją i osiadł w Kutach i w 1581 roku został tutejszym proboszczem. | *[[Mateusz Myślęta]] – pochodził ze starej polskiej rodziny szlacheckiej; w młodości przeszedł na protestantyzm, studiował w Królewcu, przebywał na dworze Radziwiłłów, następnie w służbie u króla Stefana Batorego. Porzucił ją i osiadł w Kutach i w 1581 roku został tutejszym proboszczem. | ||
| − | *[[Celestyn Myślęta]] ( | + | *[[Celestyn Myślęta]] (1588–1653) – syn Mateusza, urodził się w Kutach, studiował w Królewcu, a następnie na uczelniach w Wittenberdze i Geissen, gdzie uzyskał doktorat. Autor prac z dziedziny teologii i orientalistyki; siedmiokrotnie wybierany rektorem uniwersytetu w Królewcu. |
| − | *[[Michał Pogorzelski]] ( | + | *[[Michał Pogorzelski]] (1737–1798) – absolwent uniwersytetu w Królewcu, kompozytor pieśni mazurskich, poeta. W latach 1772–1780 kierował szkołą w Kutach, następnie przeniósł się do [[Kalinowo|Kalinowa]] jako proboszcz. Słynął ze swych dosadnych kazań; bohater licznych anegdot. |
| − | * | + | *Jadwiga Tressenberg (1924–2004) – nauczycielka, bibliotekarka w Kutach, badaczka lokalnych legend i opowieści, autorka książki ''Mazurskie opowieści''. |
| + | == Zabytki == | ||
| + | *zniszczony w 1945 roku [[Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Kutach|kościół]] został odbudowany w latach 70. XX w.; wewnątrz znajduje się barokowa rzeźba, gotycki krucyfiks i chrzcielnica z XIV wieku, przeniesiona ze zniszczonego [[lkwim:Kościół pw. św. Jerzego w Szalmii |kościoła w Szalmii]] | ||
| + | *dawny cmentarz ewangelicki | ||
| − | + | ==Bibliografia == | |
| − | + | Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/> | |
| − | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | |
| − | + | Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6085&p_token=0.7048986914210813/ Bank Danych Lokalnych GUS] [30.07.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [30.07.2013]<br/> | |
| − | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/ Wrota Warmii i Mazur] [30.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://mojemazury.pl/6623,Kuty-kosciol-pw-sw-Maksymiliana-Kolbe.html#axzz3EceT1ZUe/ Moje Mazury] [28.09.2014] | |
| − | + | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| + | |||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat węgorzewski]] | |
| − | [[ | + | [[Kategoria: Pozezdrze (gmina wiejska)]] |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria: 1501-1600]] |
| − | [[ | ||
Aktualna wersja na dzień 14:10, 16 lut 2015
| Kuty | |
| | |
![Kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe.Źródło: www.mojemazury.pl [28.09.2014]](/index.php/Plik:Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_pw._%C5%9Bw._Maksymiliana_Kolbe.jpg) Kościół pw. św. Maksymiliana Kolbe.
Źródło: www.mojemazury.pl [28.09.2014] | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Pozedrze |
| Liczba ludności (2010) | 166 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-610 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kuty | |
| Położenie na mapie Polski  Kuty | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kuty (niem. Kutten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 166 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Krystyna Żołondek[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północno–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu Pojezierza Wschodnio–Mazurskiego i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich; 15 km na południowy wschód od Węgorzewa, nad jeziorem Czarna Kuta. W jej pobliżu znajduje się również wiele niewielkich jezior: Głęboka Kuta, Wilkus, Brząs, Biała Kuta, Mszar (Kacze), Krzywa Kuta, Piłackie, Smolak, Piecek, Pozezdrze, Rominty.
Dzieje miejscowości
Osada istniała już w 1550 roku. Przywilej lokacyjny nadano w 1553 roku na 50 łanach. Wieś została zasiedlona w ciągu kilku lat. Miejscowość występowała wówczas pod nazwami Kutte lub częściej Kutten. W 1560 roku mieszkało tu 25 rodzin chłopskich; mieszkańcy podlegali majątkowi państwowemu w Przytułach. W połowie XIX wieku wieś obejmowała 47 łanów.
Mieczysław Orłowicz, który odwiedził wieś przed I wojną światową, zachwalał ją jako dogodny punkt wyjścia przechadzki w lasy Jakunowskie: od kościoła nad jezioro Wilkus, następnie do malowniczo położonego młyna, potem od Przerwanek do jeziora Gołdopiwo, przez las do Jakunówka i gościńcem z powrotem do Kut, przy czym ma się po drodze ładny widok na otoczone lasami jezioro Krzywa Kuta. Podkreślał zarazem, że w Kutach znajduje się kilka wygodnych gospód.[2]
Inny obraz wioski – z lat 50. XX wieku – przekazała wieloletnia bibliotekarka Jadwiga Tressenberg: Gdzie się nie ruszyć, absolutnie wszędzie, za stodołą wyginały się kiście bzu, w ogrodzie, koło studni. Cała droga prowadząca od kościoła do sklepu pełna była bzów. Nie wiem, czy można było inaczej nazwać tę wioskę jak Lilak albo Bzowo.[3]
Po II wojnie światowej pierwszym wójtem w Kutach był Piotr Kiedyk; w 1947 roku zorganizowano tu Gminną Radę Narodową.
Zapewne już podczas lokowania wsi przeznaczono ją na siedzibę parafii. Pierwsza wzmianka o pastorze w Kutach pochodzi z 1567 roku; wtedy też zapewne wzniesiono tu pierwszy kościół. Świątynia została zniszczona w drugiej połowie XVII wieku, a nową wzniesiono w 1885 roku na dawnych fundamentach. Kościół uległ zniszczeniu w 1945 roku. Parafia ewangelicka w Kutach obejmowała wsie: Brożówka, Gębałka, Grodzisko, Jakunówko, Piłaki Wielkie, Przerwanki, Przytuły, Stręgielek, Żabinki. Podobnie jak w pozostałych parafiach tego regionu początkowo przeważała w niej ludność polska: jeszcze w 1834 roku Polaków było ponad dwukrotnie więcej niż Niemców. W związku z postępującą akcją germanizacyjną proporcje bardzo szybko się odwróciły; w 1858 roku w parafii było 960 Polaków i 2670 Niemców, a na początku XX wieku (1907–1912) według statystyk kościelnych pozostało tu jedynie 35 Polaków .
Szkoła we wsi powstała w drugiej połowie XVI wieku, wraz z kościołem. W 1935 roku uczęszczało do niej 63 dzieci. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono w 1947 roku; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas .
W latach 1945-1954 wieś była siedzibą gminy Kuty, następnie gromady, która obejmowała sołectwa: Gębałka, Jakunówko, Kuty, Krzywińskie, Przytuły, Piłaki Wielkie, Stręgielek.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1858 r. – 409 osób
- 1925 r. – 409 osób
- 1939 r. – 413 osób
Szkolnictwo
Religia
W Kutach znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej. Wieś znajduje się także na terenie parafii greckokatolickiej w Kruklankach.
Ludzie związani z miejscowością
- Mateusz Myślęta – pochodził ze starej polskiej rodziny szlacheckiej; w młodości przeszedł na protestantyzm, studiował w Królewcu, przebywał na dworze Radziwiłłów, następnie w służbie u króla Stefana Batorego. Porzucił ją i osiadł w Kutach i w 1581 roku został tutejszym proboszczem.
- Celestyn Myślęta (1588–1653) – syn Mateusza, urodził się w Kutach, studiował w Królewcu, a następnie na uczelniach w Wittenberdze i Geissen, gdzie uzyskał doktorat. Autor prac z dziedziny teologii i orientalistyki; siedmiokrotnie wybierany rektorem uniwersytetu w Królewcu.
- Michał Pogorzelski (1737–1798) – absolwent uniwersytetu w Królewcu, kompozytor pieśni mazurskich, poeta. W latach 1772–1780 kierował szkołą w Kutach, następnie przeniósł się do Kalinowa jako proboszcz. Słynął ze swych dosadnych kazań; bohater licznych anegdot.
- Jadwiga Tressenberg (1924–2004) – nauczycielka, bibliotekarka w Kutach, badaczka lokalnych legend i opowieści, autorka książki Mazurskie opowieści.
Zabytki
- zniszczony w 1945 roku kościół został odbudowany w latach 70. XX w.; wewnątrz znajduje się barokowa rzeźba, gotycki krucyfiks i chrzcielnica z XIV wieku, przeniesiona ze zniszczonego kościoła w Szalmii
- dawny cmentarz ewangelicki
Bibliografia
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Wrota Warmii i Mazur [30.08.2013]
Moje Mazury [28.09.2014]
Przypisy
- ↑ Wrota Warmii i Mazur [30.08.2013]
- ↑ M. Orłowicz,Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku G. Jasiński, A. Rzempołuch, R. Traba, Olsztyn 1991, ss. 74–75.
- ↑ Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. W. Mierzwa, Dąbróno 2008, s. 12.
