Nowa Wieś

Nowa Wieś
Nowa Wieś Wikipedia [05.10.2014]
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	443 (łącznie Nowa Wieś i Nowy Ramuk)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowa Wieś
Położenie na mapie Polski Nowa Wieś
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Nowa Wieś (niem. Neu Bartelsdorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 443 mieszkańców (łącznie Nowa Wieś i Nowy Ramuk). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dorota Tetmer.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 5 km na północny wschód od Butryn.

Dzieje miejscowości

Osada została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze dzierżawy wieczystej gruntów. Zawarto kontrakty z osadnikami z ówczesnych powiatów mazurskich - nidzickiego i szczycieńskiego. Protokoły związane z założeniem wsi datowane są na 1801 i 1802 rok.

Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna - Tomasz Dominik. Dominik dopiero w 1816 roku złożył po polsku przysięgę sołecką. Społeczność Nowej Wsi stanowiła mozaikę. Osiedlili się tutaj ewangelicy, katolicy, zarówno polscy jaki i niemieccy. We wsi działała ewangelicka szkoła wyznaniowa, którą zbudowano w 1828 roku. Miejscowi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Olsztynie, co spotkało się z negatywną reakcją mieszkańców. 13 marca 1804 roku wystosowali petycję do króla polskiego, aby zezwolił na połączenie Nowej Wsi z parafią w Jedwabnie. Najważniejszym argumentem, jaki podniesiono, był fakt, iż w parafii jedwabieńskiej posługiwano się językiem mazurskim, a nie niemieckim. W 1820 roku Nowa Wieś była królewską wsią chłopską, liczącą 35 domów i 178 mieszkańców. W 1825 roku wieś była zamieszkana przez 221 osób.

W 1871 roku doszło do likwidacji huty szkła w pobliskim Jełguniu. Zatrudnieni w hucie licznie przenosili się do Nowej Wsi. Wśród nich znalazła się duża liczba Mazurów. W tym czasie podjęto starania o założenie parafii w miejscowości. Zamiar udało się zrealizować, ale kolejni proboszczowie dojeżdżali do parafii z Olsztyna. Pierwszy proboszcz rozpoczął budowę plebanii. W 1883 roku proboszcz Hassenstein położył kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę świątyni zakończono w 1888 roku. Parafia otrzymała pierwszego proboszcza, który przebywał na miejscu. W tym czasie założono również cmentarz ewangelicki. Dobudowano wieżę kościelną.

W 1902 roku w miejscowości uruchomiono wiejską bibliotekę oraz nową szkołę. Rok później otwarty został urząd pocztowy. W 1907 roku zaczęła działać osobna szkoła z klasami początkowymi, w której uczono religii ewangelickiej i katolickiej. We wsi istniała leśniczówka i tartak.

W miejscowości działa remiza Ochotniczej Straży Pożarnej, punkt pocztowy, przychodnia lekarska. Funkcjonują dwa sklepy, klub i boisko sportowe.

Gospodarka

Na terenie wsi znajduje się siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Olsztyn.

Kultura

Działa tutaj biblioteka, będąca filią Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie. W miejscowym kościele odbywały się koncerty w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie.

Zabytki

• Na terenie wsi odnaleziono średniowieczne umocnienia liniowe.
• Neogotycki kościół wzniesiony w latach 1883-1888. Świątynia jest kościołem filialnym parafii Butryny
• Stary cmentarz ewangelicki z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowany na końcu si po lewej stronie w kierunku wsi Łajs
• Nowy cmentarz ewangelicki z początku XX wieku. Za sprawą jednego z mieszkańców został przywrócony do użytku
• Kapliczka przydrożna
• Budynek dawnej szkoły
• Tradycyjne chałupy wraz z zabudową gospodarczą

Turystyka

• Niebieski szlak rowerowy o długości 27 km – przebieg trasy: Olsztyn – Stary Olsztyn – Linowo – Trękus – Kaborno – Nowa Wieś – Przykop – Butryny.
• Czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km - przebieg trasy: Olsztyn - Szczęsne - Klewki - Kaborno - Nowa Wieś - Kopanki - Łajs - Małszewo

Ludzie związani z miejscowością

• Albert Sapatka (1836-1909) - ksiądz ewangelicki, duszpasterz w Nowej Wsi, nauczyciel.
• Franciszek Jujka (1906-1944) - nauczyciel w miejscowej szkole w latach 1930-1933.
• Jerzy Laskowski (ur. 1959) - dyrektor Szkoły Podstawowej w Nowej Wsi, samorządowiec, wójt gminy Purda.

Bibliografia

1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
4. Historia wsi na stronie gminy Purda [data dostępu: 12.11.2013]
5. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
7. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]