Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski

Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski
Jerzy Burski, przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowościowego w Olsztynie
Rodzaj organizacji	społeczny organ doradczy administracji państwowej
Profil działalności	weryfikacja narodowościowa ludności autochtonicznej
Rok założenia	1945

Polski Komitet Narodowościowy na Okręg Mazurski [OPKN]- właśc.: Okręgowy Polski Komitet Narodowościowy przy Urzędzie Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski. Działający w latach 1945-1946 społeczny organ opiniodawczy (pomocniczy) w procesie weryfikacji narodowościowej ludności autochtonicznej zamieszkałej na Warmii i Mazurach.

Historia

Po włączeniu w początkach 1945 r. w granice państwa polskiego południowej części Prus Wschodnich zasadniczym problemem politycznym, społecznym oraz prawnym był status zamieszkującej ten obszar ludności. Obejmując władzę w regionie, państwo polskie stanęło przed zagadnieniem rozróżnienia tych obywateli III Rzeszy, którzy nie byli Niemcami, w celu przyznania im pełni praw obywatelskich. Procedura weryfikacji narodowościowej w sensie administracyjnym zdefiniowana została pierwotnie jako akcja "rejestracyjna". Prowadzona od wiosny 1945 r., zyskała ramy prawne i proceduralne w maju 1945 r. Decyzja o uznaniu za członka narodu polskiego leżała w kompetencjach administracji lokalnej (starostw i Zarządu Miejskiego w Olsztynie), ale podstawą decyzji była opinia "czynnika społecznego", który przybrał formułę OPKN.
OPKN powołany został zarządzeniem Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski z dnia 16 czerwca 1945 r. z zadaniem (m.in.) opracowania instrukcji dla rozwiązywania spraw narodowościowych, stworzenie struktur gminnych i powiatowych Komitetu oraz pomoc przy organizowaniu i rozdziale opieki społecznej dla polskiej ludności tubylczej.
W skład PKN weszło 12 osób. Przewodniczącym został Jerzy Burski, członkami m.in.: Bogumił Labus, Klara Malewska, Maria Zientara (Zientarówna), Gustaw Leyding, Paweł Sowa, ks. Jan Hanowski.
Likwidacja OPKN była skutkiem różnic, jaka zachodziła pomiędzy władzami państwowymi a działaczami Komitetu, w projektowaniu drogi unifikacyjnej Warmii i Mazur z resztą kraju. OPKN skupiał działaczy autochtonicznych, którzy dążyli do zachowania pewnych odrębności prawnych i poszanowania specyfiki kulturowej regionu. Rządzący prowadzili natomiast politykę pełnego i natychmiastowego ujednolicenia RP w każdym możliwym zakresie: społecznym, prawnym, kulturowym i politycznym.
Prace nad likwidacją OPKN podjęto na forum Mazurskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej na początku 1946 r. Rolę komitetów narodowościowych przejąć miały rady narodowe, które jednak były wówczas wciąż w powijakach - stąd ogniwa OPKN funkcjonowały jeszcze do jesieni 1946 r., a Komitet zlikwidowano ostatecznie uchwałą Mazurskiej WRN z 27 września 1946 r.

Cele i zadania organizacji

OPKN za swoje cele podstawowe uznał:

• przeprowadzenie selekcji narodowościowej wśród ludności zamieszkującej Okręg Mazurski
• kwalifikacja miejscowych Polaków do uzyskania odszkodowań za straty i pomocy doraźnej
• ustalenie wytycznych w zakresie traktowania mniejszości niemieckiej
• współpraca przy ogólnym procesie repolonizacji człowieka i ziemi w Okręgu Mazurskim

Organizacja wewnętrzna i struktury terenowe

OPKN miał swą siedzibę w Olsztynie. Jego organizacja wewnętrzna zakładała funkcjonowanie Zebrania Ogólnego jako organu uchwalającego, sekcji programowych (ds. odszkodowań i pomocy oraz ds. mniejszości niemieckiej), Wydziału Wykonawczego oraz sekretariatu.
Strukturę terenową OPKN tworzyły Powiatowe Komitety Narodowościowe [PKN]. Członków PKN powoływał i mianował przewodniczący OPKN. Przewodniczący PKN mieli prawo powoływania gminnych komitetów narodowościowych.
Podstawowym zadaniem PKN-ów było opiniowanie wszystkich ankiet jakie złożono w odpowiedniej komórce administracji państwowej oraz orzekanie na tej podstawie o przynależności (bądź nie) do narodu polskiego. Od decyzji władz powiatowych przysługiwało petentowi prawo odwołania się do OPKN, którego orzeczenia były ostateczne.
Ostatecznie w całym Okręgu Mazurskim powstało piętnaście PKN (Bartoszyce, Biskupiec, Licbark = Lidzbark Warmiński, Łuczany = Giżycko, Morąg, Nibork = Nidzica, Olsztyn, Ostróda, Pasłęk, Pisz, Rastembork = Kętrzyn, Susz, Szczytno, Węgobork = Węgorzewo, Zadzbork = Mrągowo), oraz jeden miejski KN w Olsztynie. W kilku powiatach powstawały również gminne komitety narodowościowe (m. in.: olsztyńskim, piskim, szczytnieńskim).

Działalność

Głównym zadaniem OPKN było opiniowanie wniosków o przyjęcie w poczet narodu polskiego. W ciągu roku działalności, komitety narodowościowe różnych szczebli pozytywnie rozpatrzyły od 60 do 70 tysięcy takich wniosków.
Inne pola działalności to: opieka nad matką i dzieckiem (m.in. poprzez utworzenie żłobków, noclegowni, stołówek itp. w ramach Stacji Opieki Nad Matką i Dzieckiem), rozdział pomocy materialnej i żywnościowej, świadczenie pomocy autochtonom w załatwianiu spraw urzędowych, organizacja kursów repolonizacyjnych, gromadzenie danych o Warmiakach i Mazurach wywiezionych do ZSRS, pomaganie w powrotach do rodzinnych gospodarstw, itd.

Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespoły: nr 390, nr 617