Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929-1939: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Represje) |
|||
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Szkolnictwo infobox | {{Szkolnictwo infobox | ||
| − | |Nazwa_instytucji = '''Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach | + | |Nazwa_instytucji = '''Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939''' |
|Grafika = szkolaplus.jpg | |Grafika = szkolaplus.jpg | ||
| − | |Opis_grafiki = Budynek szkoły polskiej w Pluskach | + | |Opis_grafiki = Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: [http://www.muzeum.olsztyn.pl/przyznajac-sie-do-polskosci-szkoly-polskie-na-warmii-i-mazurach-1929-1939,1504?&pg=2#gal www.muzeum.olsztyn.pl] [20.11.2014] |
| − | |Data_założenia = 1929 | + | |Data_założenia = 1929 r. |
|Poziom_szkoły = elementarny | |Poziom_szkoły = elementarny | ||
|Podtyp_szkoły = | |Podtyp_szkoły = | ||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
|Adres = Prusy Wschodnie | |Adres = Prusy Wschodnie | ||
}} | }} | ||
| − | + | ''' Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939 ''' – prywatne katolickie szkoły z polskim językiem wykładowym w [[Prusy Wschodnie|Prusach Wschodnich]]. Istniały w latach 1929–1939. Było ich szesnaście, w tym piętnaście na [[Warmia|Warmii]] i jedna na [[Mazury|Mazurach]]. <br/><br/> | |
| − | ''' Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach | ||
| − | |||
== Tradycje szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich w XX wieku == | == Tradycje szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich w XX wieku == | ||
| − | + | Po likwidacji języka polskiego jako języka nauczania w szkołach pruskich w 1871 roku w Prusach Wschodnich nasiliła się w okresie Kulturkampfu walka o polską szkołę. Potrzebowano czasu, aby zorganizować pierwsze [[szkoły polskie na Warmii w 1920 roku]]. Kolejne próby krzewienia polskości to przykłady powstawania ochronek, czyli [[Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)|polskich przedszkoli na Warmii w Prusach Wschodnich w latach (1927–1939)]]. Dopiero od 1929 roku Polacy mogli zakładać własne szkoły z polskim językiem wykładowym w państwie niemieckim. | |
| − | Po likwidacji języka polskiego w | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Regulacje prawne == | == Regulacje prawne == | ||
| − | 31 grudnia 1928 roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. | + | 31 grudnia 1928 roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. ''Ordynacja dotycząca uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim'' weszła w życie 21 lutego 1929 roku. Zezwalała ona na zakładanie oraz prowadzenie w Niemczech prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym. |
Podstawą organizacji pracy dydaktycznej prywatnych szkół polskich w Prusach Wschodnich były: | Podstawą organizacji pracy dydaktycznej prywatnych szkół polskich w Prusach Wschodnich były: | ||
| Linia 24: | Linia 20: | ||
* wytyczne dla wyższych czterech oddziałów szkoły ludowej z 13 października 1922 roku | * wytyczne dla wyższych czterech oddziałów szkoły ludowej z 13 października 1922 roku | ||
* rozporządzenie pruskiego ministra nauki, sztuki i oświaty z dnia 30 kwietnia 1929 roku w sprawie opracowywania miejscowych programów nauczania w polskich szkołach powszechnych w Niemczech. | * rozporządzenie pruskiego ministra nauki, sztuki i oświaty z dnia 30 kwietnia 1929 roku w sprawie opracowywania miejscowych programów nauczania w polskich szkołach powszechnych w Niemczech. | ||
| − | |||
Władze niemieckie stosownym rozporządzeniem przerwały działanie polskich szkół w Prusach Wschodnich 12 września 1939 roku. | Władze niemieckie stosownym rozporządzeniem przerwały działanie polskich szkół w Prusach Wschodnich 12 września 1939 roku. | ||
| − | |||
<br/> | <br/> | ||
== Przedmioty nauczania == | == Przedmioty nauczania == | ||
| − | W szkołach polskich obowiązywał niemiecki program nauczania o ograniczonym zakresie wiedzy dotyczącej geografii i historii Polski. Zgodnie z pruskimi ministerialnymi zarządzeniami Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech opracował dla polskich szkół szczegółowe programy nauczania takich przedmiotów jak: | + | W szkołach polskich obowiązywał niemiecki program nauczania o ograniczonym zakresie wiedzy dotyczącej geografii i historii Polski. Zgodnie z pruskimi ministerialnymi zarządzeniami [[Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech]] opracował dla polskich szkół szczegółowe programy nauczania takich przedmiotów, jak: |
* religia | * religia | ||
* język polski | * język polski | ||
| Linia 39: | Linia 33: | ||
* rysunek i roboty | * rysunek i roboty | ||
* śpiew | * śpiew | ||
| − | * gimnastyka | + | * gimnastyka |
| − | |||
| − | |||
== Organizatorzy szkół == | == Organizatorzy szkół == | ||
Organizacją szkół polskich na Warmii i Mazurach zajmowały się: | Organizacją szkół polskich na Warmii i Mazurach zajmowały się: | ||
* [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]] | * [[Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię]] | ||
| − | * Komisja Szkolna na Mazury z siedzibą w [[Szczytno|Szczytnie]] | + | * [[Komisja Szkolna na Mazurach|Komisja Szkolna na Mazury]] z siedzibą w [[Szczytno|Szczytnie]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Nauczyciele == | == Nauczyciele == | ||
Do pracy w szkolnictwie polskim przyjmowano najbardziej doświadczonych nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Nauczyciele szkół polskich byli absolwentami seminariów nauczycielskich w [[Lubawa |Lubawie]], w [[Działdowo|Działdowie]], w Rogoźnie, w Lesznie, Państwowych Kursów Pedagogicznych w Poznaniu oraz Akademii Pedagogicznej w Bytomiu. Stawiano im też wysokie wymagania moralne i społeczne. Musieli odznaczać się samodzielnością w pracy, zdolnościami organizatorskimi i umiejętnościami nawiązywania kontaktów społecznych. | Do pracy w szkolnictwie polskim przyjmowano najbardziej doświadczonych nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Nauczyciele szkół polskich byli absolwentami seminariów nauczycielskich w [[Lubawa |Lubawie]], w [[Działdowo|Działdowie]], w Rogoźnie, w Lesznie, Państwowych Kursów Pedagogicznych w Poznaniu oraz Akademii Pedagogicznej w Bytomiu. Stawiano im też wysokie wymagania moralne i społeczne. Musieli odznaczać się samodzielnością w pracy, zdolnościami organizatorskimi i umiejętnościami nawiązywania kontaktów społecznych. | ||
| Linia 54: | Linia 43: | ||
Początkowo nauczyciele do pracy w szkolnictwie polskim w Prusach mogli posiadać tylko polskie obywatelstwo. Zakaz udzielania zezwoleń na sprowadzanie do pracy w szkolnictwie w Niemczech nauczycieli posiadających obywatelstwo polskie wprowadziło Pruskie Ministerstwo Nauki, Sztuki i Oświecenia 16 czerwca 1932 roku. | Początkowo nauczyciele do pracy w szkolnictwie polskim w Prusach mogli posiadać tylko polskie obywatelstwo. Zakaz udzielania zezwoleń na sprowadzanie do pracy w szkolnictwie w Niemczech nauczycieli posiadających obywatelstwo polskie wprowadziło Pruskie Ministerstwo Nauki, Sztuki i Oświecenia 16 czerwca 1932 roku. | ||
| − | W sierpniu i wrześniu 1939 roku na skutek likwidacji szkół polskich | + | W sierpniu i wrześniu 1939 roku na skutek likwidacji szkół polskich władze niemieckie aresztowały i osadzały w więzieniach, bądź obozach koncentracyjnych nauczycieli wspomnianych szkół. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Uczniowie == | == Uczniowie == | ||
| − | Uczniami szkół polskich były dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dzieci te pochodziły z rodzin rolników oraz robotników leśnych, rolnych i przemysłowych. W Olsztynie do szkoły polskiej uczęszczały też dzieci z rodzin inteligenckich, związanych z ruchem polskim. | + | Uczniami szkół polskich były dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dzieci te pochodziły z rodzin rolników oraz robotników leśnych, rolnych i przemysłowych. W [[Olsztyn|Olsztynie]] do szkoły polskiej uczęszczały też dzieci z rodzin inteligenckich, związanych z ruchem polskim. |
Jeżeli frekwencja uczniów w szkole wynosiła poniżej siedmiorga dzieci, wtedy władze pruskie zamykały polską szkołę. Natomiast uczniów przenoszono do szkół niemieckich. | Jeżeli frekwencja uczniów w szkole wynosiła poniżej siedmiorga dzieci, wtedy władze pruskie zamykały polską szkołę. Natomiast uczniów przenoszono do szkół niemieckich. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Wykaz szkół polskich == | == Wykaz szkół polskich == | ||
'''Wykaz katolickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Warmii:''' | '''Wykaz katolickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Warmii:''' | ||
| Linia 74: | Linia 61: | ||
* [[Katolicka Szkoła Polska w Olsztynie]] | * [[Katolicka Szkoła Polska w Olsztynie]] | ||
* [[Katolicka Szkoła Polska w Pluskach]] | * [[Katolicka Szkoła Polska w Pluskach]] | ||
| − | * [[Katolicka Szkoła Polska w Purdzie]] | + | * [[Prywatna Katolicka Szkoła Powszechna w Purdzie|Katolicka Szkoła Polska w Purdzie]] |
* [[Katolicka Szkoła Polska w Skajbotach]] | * [[Katolicka Szkoła Polska w Skajbotach]] | ||
* [[Katolicka Szkoła Polska w Stanclewie]] | * [[Katolicka Szkoła Polska w Stanclewie]] | ||
| Linia 82: | Linia 69: | ||
'''Wykaz ewangelickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Mazurach''' | '''Wykaz ewangelickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Mazurach''' | ||
* [[Polsko-Ewangelicka Szkoła w Piasutnie]] | * [[Polsko-Ewangelicka Szkoła w Piasutnie]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Represje == | == Represje == | ||
| − | + | Od 1933 roku władze niemieckie i bojówki hitlerowskie prowadziły walkę z polską szkołą. Hitlerowcy stosowali różne formy represji wobec nauczycieli m.in.: | |
| − | Od 1933 roku władze niemieckie i bojówki hitlerowskie prowadziły walkę z polską szkołą. Hitlerowcy stosowali różne formy represji wobec | ||
| − | |||
| − | |||
* zakaz korzystania w pracy szkolnej z czasopisma „Mały Polak w Niemczech” i „Polak w Niemczech” od 11 maja 1932 roku | * zakaz korzystania w pracy szkolnej z czasopisma „Mały Polak w Niemczech” i „Polak w Niemczech” od 11 maja 1932 roku | ||
* sprawdzali u polskich nauczycieli coroczne odnowienie prawa pobytu w Niemczech | * sprawdzali u polskich nauczycieli coroczne odnowienie prawa pobytu w Niemczech | ||
| Linia 95: | Linia 76: | ||
* zarzucali uprawianie propagandy polskiej | * zarzucali uprawianie propagandy polskiej | ||
* zakazali prowadzenia działalności pozaszkolnej | * zakazali prowadzenia działalności pozaszkolnej | ||
| − | * odbierali prawo nauczania | + | * odbierali prawo nauczania |
| − | + | * odbierali miejsca pracy poprzez zamykanie polskich szkół | |
| − | + | Rodziców posyłających dzieci do polskiej szkoły m.in.: | |
* zwalniano z pracy | * zwalniano z pracy | ||
* pozbawiano zasiłków dla rodzin wielodzietnych | * pozbawiano zasiłków dla rodzin wielodzietnych | ||
| − | * wykluczano z korzystania z pomocy zimowej | + | * wykluczano z korzystania z pomocy zimowej |
| − | |||
| − | |||
== Ciekawostki == | == Ciekawostki == | ||
| − | Historii polskiego szkolnictwa w Prusach Wschodnich i jego roli w podtrzymywaniu polskiej tożsamości oraz świadomości narodowej Warmiaków i Mazurów poświęcona jest wystawa otwarta w [[lkwim:Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie| Domu Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie]]. | + | Historii polskiego szkolnictwa w Prusach Wschodnich i jego roli w podtrzymywaniu polskiej tożsamości oraz świadomości narodowej Warmiaków i Mazurów poświęcona jest wystawa otwarta w [[lkwim:Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie| Domu Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie]], którą można zwiedzać do września 2015 roku. |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | Filipkowski Tadeusz, ''Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960'', Warszawa 1978. | + | Filipkowski Tadeusz, ''Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960'', Warszawa 1978.<br/> |
| − | + | Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, ''Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939'', Olsztyn 1980.<br/> | |
| − | Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, ''Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939'', Olsztyn 1980. | + | Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, ''Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia'', Olsztyn 2010.<br/> |
| − | + | [http://www.muzeum.olsztyn.pl/przyznajac-sie-do-polskosci-szkoly-polskie-na-warmii-i-mazurach-1929-1939,1504 Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie] [20.11.2014]<br/> | |
| − | Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, ''Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia'', Olsztyn 2010. | ||
| − | |||
| − | http://www.muzeum.olsztyn.pl/przyznajac-sie-do-polskosci-szkoly-polskie-na-warmii-i-mazurach-1929-1939,1504 [20.11.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Szkolnictwo]] | |
| − | [[Kategoria: Szkolnictwo]] [[Kategoria: | + | [[Kategoria: Szkoły podstawowe]] |
| + | [[Kategoria: 1919-1944]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:52, 11 mar 2015
| Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939 | |
| | |
![Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: www.muzeum.olsztyn.pl [20.11.2014]](/index.php/Plik:Szkolaplus.jpg) Budynek szkoły polskiej w Pluskach. Źródło: www.muzeum.olsztyn.pl [20.11.2014]
| |
| Data założenia: | 1929 r. |
| Poziom szkoły: | elementarny |
| Adres: | Prusy Wschodnie |
Szkoły polskie w Prusach Wschodnich w latach 1929–1939 – prywatne katolickie szkoły z polskim językiem wykładowym w Prusach Wschodnich. Istniały w latach 1929–1939. Było ich szesnaście, w tym piętnaście na Warmii i jedna na Mazurach.
Spis treści
Tradycje szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich w XX wieku
Po likwidacji języka polskiego jako języka nauczania w szkołach pruskich w 1871 roku w Prusach Wschodnich nasiliła się w okresie Kulturkampfu walka o polską szkołę. Potrzebowano czasu, aby zorganizować pierwsze szkoły polskie na Warmii w 1920 roku. Kolejne próby krzewienia polskości to przykłady powstawania ochronek, czyli polskich przedszkoli na Warmii w Prusach Wschodnich w latach (1927–1939). Dopiero od 1929 roku Polacy mogli zakładać własne szkoły z polskim językiem wykładowym w państwie niemieckim.
Regulacje prawne
31 grudnia 1928 roku Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej. Ordynacja dotycząca uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim weszła w życie 21 lutego 1929 roku. Zezwalała ona na zakładanie oraz prowadzenie w Niemczech prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym.
Podstawą organizacji pracy dydaktycznej prywatnych szkół polskich w Prusach Wschodnich były:
- wytyczne o planach nauczania w niemieckich szkołach ludowych z 16 marca 1921 roku
- wytyczne dla wyższych czterech oddziałów szkoły ludowej z 13 października 1922 roku
- rozporządzenie pruskiego ministra nauki, sztuki i oświaty z dnia 30 kwietnia 1929 roku w sprawie opracowywania miejscowych programów nauczania w polskich szkołach powszechnych w Niemczech.
Władze niemieckie stosownym rozporządzeniem przerwały działanie polskich szkół w Prusach Wschodnich 12 września 1939 roku.
Przedmioty nauczania
W szkołach polskich obowiązywał niemiecki program nauczania o ograniczonym zakresie wiedzy dotyczącej geografii i historii Polski. Zgodnie z pruskimi ministerialnymi zarządzeniami Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech opracował dla polskich szkół szczegółowe programy nauczania takich przedmiotów, jak:
- religia
- język polski
- rachunki i geometria
- język niemiecki
- geografia (krajoznawstwo)
- historia od piątego roku nauki
- przyroda z botaniką i zoologią
- rysunek i roboty
- śpiew
- gimnastyka
Organizatorzy szkół
Organizacją szkół polskich na Warmii i Mazurach zajmowały się:
Nauczyciele
Do pracy w szkolnictwie polskim przyjmowano najbardziej doświadczonych nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Nauczyciele szkół polskich byli absolwentami seminariów nauczycielskich w Lubawie, w Działdowie, w Rogoźnie, w Lesznie, Państwowych Kursów Pedagogicznych w Poznaniu oraz Akademii Pedagogicznej w Bytomiu. Stawiano im też wysokie wymagania moralne i społeczne. Musieli odznaczać się samodzielnością w pracy, zdolnościami organizatorskimi i umiejętnościami nawiązywania kontaktów społecznych.
Początkowo nauczyciele do pracy w szkolnictwie polskim w Prusach mogli posiadać tylko polskie obywatelstwo. Zakaz udzielania zezwoleń na sprowadzanie do pracy w szkolnictwie w Niemczech nauczycieli posiadających obywatelstwo polskie wprowadziło Pruskie Ministerstwo Nauki, Sztuki i Oświecenia 16 czerwca 1932 roku.
W sierpniu i wrześniu 1939 roku na skutek likwidacji szkół polskich władze niemieckie aresztowały i osadzały w więzieniach, bądź obozach koncentracyjnych nauczycieli wspomnianych szkół.
Uczniowie
Uczniami szkół polskich były dzieci w wieku od 6 do 14 lat. Dzieci te pochodziły z rodzin rolników oraz robotników leśnych, rolnych i przemysłowych. W Olsztynie do szkoły polskiej uczęszczały też dzieci z rodzin inteligenckich, związanych z ruchem polskim.
Jeżeli frekwencja uczniów w szkole wynosiła poniżej siedmiorga dzieci, wtedy władze pruskie zamykały polską szkołę. Natomiast uczniów przenoszono do szkół niemieckich.
Wykaz szkół polskich
Wykaz katolickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Warmii:
- Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie
- Katolicka Szkoła Polska w Chaberkowie
- Katolicka Szkoła Polska w Gietrzwałdzie
- Katolicka Szkoła Polska w Giławach
- Katolicka Szkoła Polska w Jarotach
- Katolicka Szkoła Polska w Lesznie
- Katolicka Szkoła Polska w Nowej Kaletce
- Katolicka Szkoła Polska w Olsztynie
- Katolicka Szkoła Polska w Pluskach
- Katolicka Szkoła Polska w Purdzie
- Katolicka Szkoła Polska w Skajbotach
- Katolicka Szkoła Polska w Stanclewie
- Katolicka Szkoła Polska w Unieszewie
- Katolicka Szkoła Polska w Worytach
- Katolicka Szkoła Polska w Wymoju
Wykaz ewangelickich szkół prywatnych z polskim językiem nauczania na Mazurach
Represje
Od 1933 roku władze niemieckie i bojówki hitlerowskie prowadziły walkę z polską szkołą. Hitlerowcy stosowali różne formy represji wobec nauczycieli m.in.:
- zakaz korzystania w pracy szkolnej z czasopisma „Mały Polak w Niemczech” i „Polak w Niemczech” od 11 maja 1932 roku
- sprawdzali u polskich nauczycieli coroczne odnowienie prawa pobytu w Niemczech
- zabraniali wysyłania i wywożenia pieniędzy z Niemiec
- zarzucali uprawianie propagandy polskiej
- zakazali prowadzenia działalności pozaszkolnej
- odbierali prawo nauczania
- odbierali miejsca pracy poprzez zamykanie polskich szkół
Rodziców posyłających dzieci do polskiej szkoły m.in.:
- zwalniano z pracy
- pozbawiano zasiłków dla rodzin wielodzietnych
- wykluczano z korzystania z pomocy zimowej
Ciekawostki
Historii polskiego szkolnictwa w Prusach Wschodnich i jego roli w podtrzymywaniu polskiej tożsamości oraz świadomości narodowej Warmiaków i Mazurów poświęcona jest wystawa otwarta w Domu Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie, którą można zwiedzać do września 2015 roku.
Bibliografia
Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945–1960, Warszawa 1978.
Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939, Olsztyn 1980.
Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929–1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.
Dom Gazety Olsztyńskiej w Olsztynie [20.11.2014]
