Wielbark: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Turystyka) |
|||
| (Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Wielbark | |nazwa = Wielbark | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Wielbarka | |dopełniacz wsi = Wielbarka | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie =wielbark1.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia =Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = wieś gminna | |rodzaj miejscowości = wieś gminna | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | [[Image:Wielbark kam.jpg|thumb|right|290px|Kamieniczki w Wielbarku.<br>Fot. Mieczysław Kalski]] |
| − | W latach | + | [[Image:Wielbark ko.jpg|thumb|right|290px|Kościół ewangelicki w Wielbarku.<br>Fot. Mirosław Garniec]] |
| − | + | ''' Wielbark''' (niem. ''Willenberg'') – wieś gminna położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński|powiecie szczycieńskim]], w [[Wielbark (gmina wiejska)|gminie Wielbark]]. | |
| − | + | W latach 1946–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Z powodu znacznych zniszczeń powstałych w 1946 roku Wielbark utracił prawa miejskie. Miejscowość jest siedzibą gminy Wielbark. W 2011 roku liczył 6 589 mieszkańców. Aktualnie funkcję wójta pełni Jerzy Szczepanek. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==Położenie== |
| − | Wielbark jest położony | + | Wielbark jest położony w południowej części [[Równina Mazurska|Równiny Mazurskiej]], przy ujściu [[rzeka Sawica|Sawicy]] do [[Rzeka Omulew|Omulwi]], w otoczeniu lasów. Miejscowość leży w odległości 20 km na południe od [[Szczytno|Szczytna]]. Znajduje się tu stacja kolejowa linii PKP [[Ostrołęka]] – [[Olsztyn]], Wielbark – [[Nidzica]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | == Dzieje miejscowości == | |
| − | W czasach przedkrzyżackich tereny te należały do plemienia pruskich [[Sasini|Sasinów]]. W latach | + | W czasach przedkrzyżackich tereny te należały do plemienia pruskich [[Sasini|Sasinów]]. W latach 1317–1324 [[Zakon Krzyżacki |Krzyżacy]] zbudowali na obszarze przyszłego Wielbarka strażnicę graniczną tzw. ''Wildhaus'', którą zwano początkowo ''Wildenberg''. Wzmianka o zamku jako siedzibie prokuratora pojawiła się w roku 1361. W pobliżu zamku istniała na prawym brzegu Omulwi osada zwana [[Bartniki]]. Zamieszkiwali ją bartnicy i hutnicy. Kolejna osada rozwijała się na półwyspie tworzonym przez rzeki Omulew i Sawica. W źródłach informacja na temat tego osiedla, w którym zakładano karczmy (stąd nazwa [[Wieś Kaczmarska]]) pojawiła się w roku 1397. Około 1380 roku powstało blisko zamku kolejne osiedle, gdzie przetapiano rudę darniową. Od niej właśnie osada wzięła swą nazwę – [[Rudy]]. Wielbark rozwinął się zatem z początkowo odrębnych osad: Ostrówka (obszar zajmowany przez zamek), Bartników, Wsi Kaczmarskiej oraz Rudy. |
| − | W 1637 roku Wielbark zamieszkiwała imponująca liczba 11 karczmarzy o polskich nazwiskach: Miech, Sójka, Mazurek, Kuchta, Kaczmarczyk, Pakuła, Sęder, Sikora, Patola, Lejko, Zabiegaj . | + | W 1637 roku Wielbark zamieszkiwała imponująca liczba 11 karczmarzy o polskich nazwiskach: Miech, Sójka, Mazurek, Kuchta, Kaczmarczyk, Pakuła, Sęder, Sikora, Patola, Lejko, Zabiegaj. W 1656 r. miasto padło ofiarą najazdu tatarskiego, który spustoszył miejscowość . |
Za sprawą [[Fryderyk Wilhelm I|Fryderyka Wilhelma I]] Wielbark z osady targowej wyrósł do statusu miasta . | Za sprawą [[Fryderyk Wilhelm I|Fryderyka Wilhelma I]] Wielbark z osady targowej wyrósł do statusu miasta . | ||
| − | 21 lipca 1723 roku Wielbark otrzymał prawa miejskie. W 1745 roku do miasta przyłączono gminę Bartniki, zwaną odtąd „Warszawskim Przedmieściem”. W XVIII wieku nadal rozwijało się sukiennictwo, którego wyroby wysyłano do Warszawy i | + | 21 lipca 1723 roku Wielbark otrzymał prawa miejskie. W 1745 roku do miasta przyłączono gminę Bartniki, zwaną odtąd „Warszawskim Przedmieściem”. W XVIII wieku nadal rozwijało się sukiennictwo, którego wyroby wysyłano do Warszawy i Królewca. |
| − | W okresie | + | W okresie wojen napoleońskich miasto dotkliwie odczuło obecność żołnierzy, którzy na własną rękę rozwiązywali problem aprowizacji wojska, pustosząc domostwa i zapasy żywnościowe. Przez miasto przetoczyła się 70–tysięczna armia Napoleona, a sam cesarz w dniach 21.01–02.02.1807 r. kwaterował w Wielbarku. W 1812 roku, kiedy nastąpił przemarsz wojsk do Rosji, w mieście przez 6 tygodni stacjonował cały korpus bawarski. Rok później kwaterował car Aleksander I. W latach 30. XIX wieku miasto padło ofiarą epidemii cholery, która zabiła 16 osób. Powrót choroby w 1852 roku doprowadził do śmierci 50 osób. Kilkakrotne pożary, klęska nieurodzaju w latach 1834-1838 i bezpośrednio z nią związany wzrost cen wystawił na próbę siłę gospodarczą miasta i samych jego mieszkańców. |
| − | |||
| − | W czasie powstania styczniowego ( | + | W roku 1818 rozpoczęto budowę nowego osiedla tzw. [[Szczycieńskie Przedmieście|Szczycieńskiego Przedmieścia]]. W latach 1825–1827 zbudowano nowy kościół w stylu romańskim. W 1861 roku do miasta przyłączono obszary dworskie: Folwark Dominalny i [[Młyn Wielbarski]]. W okresie 1860-1862 zbudowano szosę Szczytno - Wielbark. |
| + | |||
| + | W czasie powstania styczniowego (1863–1864) przez Wielbark przerzucano broń dla powstańców, a część mieszkańców ukrywała wielu z nich. Do wybuchu [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] targi wielbarskie uznawane były za jedne z największych w regionie, a ich popularność potwierdzają wzniesione 3 hotele i liczne gospody z zajazdami. W 1898 roku podjęto decyzję o budowie ratusza, a dwa lata później miasto otrzymało połączenie kolejowe ze Szczytnem i Nidzicą. | ||
| + | |||
| + | W czasie I wojny światowej Wielbark dwukrotnie zajmowały wojska rosyjskie (21–29.08.1914, 15.11–02.12.1914). Następnie miasto pełniło ważną rolę punktu zaopatrzeniowego dla wojsk niemieckich na froncie wschodnim. Po klęsce rosyjskiej Armii Narew w [[Bitwa pod Tannenbergiem|bitwie pod Tannenbergiem]] (26–30 sierpnia 1914) niedaleko leśniczówki [[Leśniczówka Karolinka|Karolinka]] (''Karolinenhof'') pod Wielbarkiem samobójstwo popełnił jej dowódca generał Aleksander Samsonow. W tym miejscu znajduje się pomnik upamiętniający śmierć generała, nie mogącego pogodzić się z dramatyczną klęską rosyjskiej armii. | ||
| + | |||
| + | W okresie międzywojennym w okolicach Wielbarka znajdowały się pokłady bursztynu, które intensywnie wydobywano w latach 1811–1850. We wrześniu 1939 roku węzeł kolejowy w Wielbarku został zbombardowany przez polskie samoloty. Miasto w 1945 roku zostało zniszczone w 60% i utraciło prawa miejskie. | ||
| − | |||
| − | |||
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach: | ||
| − | 1740 – 591 | + | *1740 r. – 591 osób |
| − | 1801 – 1 413 | + | *1801 r. – 1 413 osób |
| − | 1858 – 2 155 | + | *1858 r. – 2 155 osób |
| − | 1890 – 2 345 | + | *1890 r. – 2 345 osób |
| − | 1916 – ok. 3000 | + | *1916 r. – ok. 3000 osób |
| − | 1939 – 2 600 | + | *1939 r. – 2 600 osób |
| − | |||
| − | + | ==Gospodarka== | |
| − | W miejscowości i okolicach rozwija się sektor turystyczny: gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty, zajazdy, usługi gastronomiczne. W Wielbarku działa firma meblarska [[Sweedwood Poland Sp. z o.o.]], a także firmy | + | W miejscowości i okolicach rozwija się sektor turystyczny: gospodarstwa [[Agroturystyka |agroturystyczne]], pensjonaty, zajazdy, usługi gastronomiczne. W Wielbarku działa firma meblarska [[Sweedwood Poland Sp. z o.o.]], a także firmy handlowo–usługowe m.in. [[Herbapol Lublin S.A. Oddział Skupu]], [[Przychodnia Lekarska MEDIX Górski, Kaźmierczak Spółka Jawna]], [[Telbiur Hurt–Detal–Usługi Marzena Dołżańska]], [[Naprawa i Sprzedaż Sprzętu AGD]], zakład kamieniarski, usługi blacharsko–dekarskie, warsztat samochodowy, piekarnia, [[Samopomoc Chłopska w Wielbarku|Samopomoc Chłopska]],[[Stanica wodna nad Sawicą]], bank, sklepy spożywcze, sklepy wielobranżowe. Znajduje się tutaj siedziba [[Nadleśnictwo Wielbark|Nadleśnictwa Wielbark]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Bezpieczeństwo== | |
| − | Istnieje tutaj także jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna | + | Istnieje tutaj także jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna |Ochotniczej Straży Pożarnej]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Kultura== | |
W Wielbarku działa [[Gminny Ośrodek Kultury w Wielbarku|Gminny Ośrodek Kultury]], [[Gminna Biblioteka Publiczna w Wielbarku|Gminna Biblioteka Publiczna]] oraz [[Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Wielbarskiej]]. W 1960 r. zorganizowano tutaj [[lkwim:Konkurs na Szmaciaki Mazurskie|Konkurs na Szmaciaki Mazurskie]]. | W Wielbarku działa [[Gminny Ośrodek Kultury w Wielbarku|Gminny Ośrodek Kultury]], [[Gminna Biblioteka Publiczna w Wielbarku|Gminna Biblioteka Publiczna]] oraz [[Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Wielbarskiej]]. W 1960 r. zorganizowano tutaj [[lkwim:Konkurs na Szmaciaki Mazurskie|Konkurs na Szmaciaki Mazurskie]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | ==Szkolnictwo== |
| − | W Wielbarku funkcjonuje [[Przedszkole Samorządowe w Wielbarku| | + | W Wielbarku funkcjonuje [[Przedszkole Samorządowe w Wielbarku| przedszkole ]], [[Szkoła Podstawowa w Wielbarku |Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi]] oraz [[Gimnazjum w Wielbarku|gimnazjum]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Religia== | |
| − | We wsi znajduje się siedziba lokalnej [[Parafia pw. św. Jana Nepomucena w Wielbarku |parafii rzymskokatolickiej | + | We wsi znajduje się siedziba lokalnej [[Parafia pw. św. Jana Nepomucena w Wielbarku |parafii rzymskokatolickiej]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Sport== | |
Od 1946 roku działa drużyna piłki nożnej [[Omulew Wielbark]] . | Od 1946 roku działa drużyna piłki nożnej [[Omulew Wielbark]] . | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Turystyka== | |
| − | * | + | *szlaki kajakowe: [[Szlak rzeki Omulew]], [[Szlak rzeki Sawicy]], [[Szlak „Czterech Jezior]] (od Jeziora Koniecznego do Omulwi), a także szlak o długości 47 km: [[Jezioro Sasek Wielki|Sasek Wielki]] – [[Jęcznik]] – [[Janowo (gmina Szczytno)|Janowo]] – [[Sędańsk]] – [[Jezioro Sędańskie]] – [[Jezioro Sasek Mały|Sasek Mały]] – [[Kucbork]] – Wielbark |
| + | *szlaki rowerowe: trzy (zielony, żółty, czerwony), o łącznej długości 54 km | ||
| + | |||
| + | == Zabytki== | ||
| + | *[[Cmentarz wojenny w Wielbarku|cmentarz wojenny]] z okresu I wojny światowej, na którym pochowano rosyjskich i niemieckich żołnierzy zmarłych w miejscowym lazarecie na skutek odniesionych ran | ||
| + | *na [[Cmentarz rzymskokatolicki w Wielbarku|cmentarzu rzymskokatolickim]] dwie mogiły zbiorowe z roku 1914; pochowano w nich najprawdopodobniej 5 żołnierzy niemieckich i 3 żołnierzy rosyjskich | ||
| + | *[[lkwim:Kościół ewangelicki w Wielbarku|kościół ewangelicki]] wybudowany w 1721 roku, rozebrany w 1819 roku; w latach 1823-1827 wybudowano nowy kościół (wg projektu berlińskiego architekta Karola Fryderyka Schinkla) | ||
| + | *neogotycki [[lkwim:Kościół pw. św. Jana Nepomucena w Wielbarku|kościół katolicki]] wybudowany w latach 1879–1880 | ||
| + | *neogotycka [[Kapliczka w Wielbarku|kapliczka]] z 1885 roku zlokalizowana obok kościoła | ||
| + | *cmentarz wojenny zlokalizowany w lesie w kierunku Jedwabna, przeznaczony dla żołnierzy zmarłych głównie na cholerę (145 żołnierzy głównie armii rosyjskiej) | ||
| + | *pomnik upamiętniający generała Aleksandra Samsonowa, wzniesiony w latach 1918-1920, zlokalizowany przy drodze z kolonii Rokitka do leśniczówki Karolinka | ||
| − | * | + | ==Ludzie związani z miejscowością== |
| − | + | *[[Ryszard Abramowski]] (1862–1932) – duchowny ewangelicki, tłumacz, wydawca oraz redaktor, pracował w szkole w Wielbarku na stanowisku kierownika | |
| + | *[[Walenty Barczewski]] (1856–1928) – ksiądz katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, był proboszczem i organizatorem szkoły w Wielbarku (1889-1894) | ||
| + | *[[Michał Becker]] (1880–1932) – aptekarz, działacz plebiscytowy na Mazurach | ||
| + | *[[Jarosław Matłach]] (ur. 1972) — nauczyciel i dyrektor w miejscowej szkole podstawowej, samorządowiec, starosta powiatu szczycieńskiego. | ||
| + | *[[lkwim:Jerzy Orzeł|Jerzy Orzeł]] (1947–1991) – urodzony w Wielbarku animator kultury, pedagog, założyciel grup teatralnych i kabaretowych w [[Nowe Miasto Lubawskie |Nowym Mieście Lubawskim]] | ||
| + | *[[Jan Szadowski]] (1834–1914) – ksiądz katolicki, działacz religijno–społeczny, obrońca mowy polskiej | ||
| + | *[[Walenty Tolsdorf]] (1816–1905) – ksiądz katolicki, działacz społeczny i religijny, założył stację misyjną i szkołę w Wielbarku | ||
| + | *[[Grzegorz Zapadka]] (ur. 1961) — społecznik, samorządowiec, wójt gminy Wielbark | ||
| − | == | + | ==Multimedia== |
| − | + | {{#ev:youtube|3fCUH6Uv8co|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}} | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | === | + | == Bibliografia== |
| − | + | Knercer Wiktor, ''Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim'', Warszawa 1995.<br/> | |
| − | + | Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. <br/> | |
| − | + | ''Ludność - warunki mieszkaniowe ; gmina Wielbark : województwo olsztyńskie : Narodowy Spis Powszechny z dn. 6.XII 1988 r. '', Warszawa 1990.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | |
| − | + | Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992.<br/> | |
| − | + | ''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.wielbark.com.pl/index.php?section=13/ Strona Gminy Wielbark: [23.08.2013]<br/> | |
| − | <br/> | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [23.08.2013]<br/> |
| + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [23.08.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/1914/warminsko-mazurskie/wielbark/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [23.08.2013]<br/> | ||
| + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | |||
<references/> | <references/> | ||
<br/> | <br/> | ||
Aktualna wersja na dzień 10:31, 23 kwi 2024
| Wielbark | |||
| | |||
| |||
 Fot. Mieczysław Kalski
| |||
| Rodzaj miejscowości | wieś gminna | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | szczycieński | ||
| Gmina | Wielbark | ||
| Liczba ludności (2011) | 6 589 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||
| Kod pocztowy | 14-140 | ||
| Tablice rejestracyjne | NOS | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Wielbark | |||
| Położenie na mapie Polski  Wielbark | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Wielbark (niem. Willenberg) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Wielbark. W latach 1946–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Z powodu znacznych zniszczeń powstałych w 1946 roku Wielbark utracił prawa miejskie. Miejscowość jest siedzibą gminy Wielbark. W 2011 roku liczył 6 589 mieszkańców. Aktualnie funkcję wójta pełni Jerzy Szczepanek.
Spis treści
Położenie
Wielbark jest położony w południowej części Równiny Mazurskiej, przy ujściu Sawicy do Omulwi, w otoczeniu lasów. Miejscowość leży w odległości 20 km na południe od Szczytna. Znajduje się tu stacja kolejowa linii PKP Ostrołęka – Olsztyn, Wielbark – Nidzica.
Dzieje miejscowości
W czasach przedkrzyżackich tereny te należały do plemienia pruskich Sasinów. W latach 1317–1324 Krzyżacy zbudowali na obszarze przyszłego Wielbarka strażnicę graniczną tzw. Wildhaus, którą zwano początkowo Wildenberg. Wzmianka o zamku jako siedzibie prokuratora pojawiła się w roku 1361. W pobliżu zamku istniała na prawym brzegu Omulwi osada zwana Bartniki. Zamieszkiwali ją bartnicy i hutnicy. Kolejna osada rozwijała się na półwyspie tworzonym przez rzeki Omulew i Sawica. W źródłach informacja na temat tego osiedla, w którym zakładano karczmy (stąd nazwa Wieś Kaczmarska) pojawiła się w roku 1397. Około 1380 roku powstało blisko zamku kolejne osiedle, gdzie przetapiano rudę darniową. Od niej właśnie osada wzięła swą nazwę – Rudy. Wielbark rozwinął się zatem z początkowo odrębnych osad: Ostrówka (obszar zajmowany przez zamek), Bartników, Wsi Kaczmarskiej oraz Rudy. W 1637 roku Wielbark zamieszkiwała imponująca liczba 11 karczmarzy o polskich nazwiskach: Miech, Sójka, Mazurek, Kuchta, Kaczmarczyk, Pakuła, Sęder, Sikora, Patola, Lejko, Zabiegaj. W 1656 r. miasto padło ofiarą najazdu tatarskiego, który spustoszył miejscowość . Za sprawą Fryderyka Wilhelma I Wielbark z osady targowej wyrósł do statusu miasta .
21 lipca 1723 roku Wielbark otrzymał prawa miejskie. W 1745 roku do miasta przyłączono gminę Bartniki, zwaną odtąd „Warszawskim Przedmieściem”. W XVIII wieku nadal rozwijało się sukiennictwo, którego wyroby wysyłano do Warszawy i Królewca. W okresie wojen napoleońskich miasto dotkliwie odczuło obecność żołnierzy, którzy na własną rękę rozwiązywali problem aprowizacji wojska, pustosząc domostwa i zapasy żywnościowe. Przez miasto przetoczyła się 70–tysięczna armia Napoleona, a sam cesarz w dniach 21.01–02.02.1807 r. kwaterował w Wielbarku. W 1812 roku, kiedy nastąpił przemarsz wojsk do Rosji, w mieście przez 6 tygodni stacjonował cały korpus bawarski. Rok później kwaterował car Aleksander I. W latach 30. XIX wieku miasto padło ofiarą epidemii cholery, która zabiła 16 osób. Powrót choroby w 1852 roku doprowadził do śmierci 50 osób. Kilkakrotne pożary, klęska nieurodzaju w latach 1834-1838 i bezpośrednio z nią związany wzrost cen wystawił na próbę siłę gospodarczą miasta i samych jego mieszkańców.
W roku 1818 rozpoczęto budowę nowego osiedla tzw. Szczycieńskiego Przedmieścia. W latach 1825–1827 zbudowano nowy kościół w stylu romańskim. W 1861 roku do miasta przyłączono obszary dworskie: Folwark Dominalny i Młyn Wielbarski. W okresie 1860-1862 zbudowano szosę Szczytno - Wielbark.
W czasie powstania styczniowego (1863–1864) przez Wielbark przerzucano broń dla powstańców, a część mieszkańców ukrywała wielu z nich. Do wybuchu I wojny światowej targi wielbarskie uznawane były za jedne z największych w regionie, a ich popularność potwierdzają wzniesione 3 hotele i liczne gospody z zajazdami. W 1898 roku podjęto decyzję o budowie ratusza, a dwa lata później miasto otrzymało połączenie kolejowe ze Szczytnem i Nidzicą.
W czasie I wojny światowej Wielbark dwukrotnie zajmowały wojska rosyjskie (21–29.08.1914, 15.11–02.12.1914). Następnie miasto pełniło ważną rolę punktu zaopatrzeniowego dla wojsk niemieckich na froncie wschodnim. Po klęsce rosyjskiej Armii Narew w bitwie pod Tannenbergiem (26–30 sierpnia 1914) niedaleko leśniczówki Karolinka (Karolinenhof) pod Wielbarkiem samobójstwo popełnił jej dowódca generał Aleksander Samsonow. W tym miejscu znajduje się pomnik upamiętniający śmierć generała, nie mogącego pogodzić się z dramatyczną klęską rosyjskiej armii.
W okresie międzywojennym w okolicach Wielbarka znajdowały się pokłady bursztynu, które intensywnie wydobywano w latach 1811–1850. We wrześniu 1939 roku węzeł kolejowy w Wielbarku został zbombardowany przez polskie samoloty. Miasto w 1945 roku zostało zniszczone w 60% i utraciło prawa miejskie.
Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:
- 1740 r. – 591 osób
- 1801 r. – 1 413 osób
- 1858 r. – 2 155 osób
- 1890 r. – 2 345 osób
- 1916 r. – ok. 3000 osób
- 1939 r. – 2 600 osób
Gospodarka
W miejscowości i okolicach rozwija się sektor turystyczny: gospodarstwa agroturystyczne, pensjonaty, zajazdy, usługi gastronomiczne. W Wielbarku działa firma meblarska Sweedwood Poland Sp. z o.o., a także firmy handlowo–usługowe m.in. Herbapol Lublin S.A. Oddział Skupu, Przychodnia Lekarska MEDIX Górski, Kaźmierczak Spółka Jawna, Telbiur Hurt–Detal–Usługi Marzena Dołżańska, Naprawa i Sprzedaż Sprzętu AGD, zakład kamieniarski, usługi blacharsko–dekarskie, warsztat samochodowy, piekarnia, Samopomoc Chłopska,Stanica wodna nad Sawicą, bank, sklepy spożywcze, sklepy wielobranżowe. Znajduje się tutaj siedziba Nadleśnictwa Wielbark.
Bezpieczeństwo
Istnieje tutaj także jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Kultura
W Wielbarku działa Gminny Ośrodek Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna oraz Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Wielbarskiej. W 1960 r. zorganizowano tutaj Konkurs na Szmaciaki Mazurskie.
Szkolnictwo
W Wielbarku funkcjonuje przedszkole , Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi oraz gimnazjum.
Religia
We wsi znajduje się siedziba lokalnej parafii rzymskokatolickiej.
Sport
Od 1946 roku działa drużyna piłki nożnej Omulew Wielbark .
Turystyka
- szlaki kajakowe: Szlak rzeki Omulew, Szlak rzeki Sawicy, Szlak „Czterech Jezior (od Jeziora Koniecznego do Omulwi), a także szlak o długości 47 km: Sasek Wielki – Jęcznik – Janowo – Sędańsk – Jezioro Sędańskie – Sasek Mały – Kucbork – Wielbark
- szlaki rowerowe: trzy (zielony, żółty, czerwony), o łącznej długości 54 km
Zabytki
- cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej, na którym pochowano rosyjskich i niemieckich żołnierzy zmarłych w miejscowym lazarecie na skutek odniesionych ran
- na cmentarzu rzymskokatolickim dwie mogiły zbiorowe z roku 1914; pochowano w nich najprawdopodobniej 5 żołnierzy niemieckich i 3 żołnierzy rosyjskich
- kościół ewangelicki wybudowany w 1721 roku, rozebrany w 1819 roku; w latach 1823-1827 wybudowano nowy kościół (wg projektu berlińskiego architekta Karola Fryderyka Schinkla)
- neogotycki kościół katolicki wybudowany w latach 1879–1880
- neogotycka kapliczka z 1885 roku zlokalizowana obok kościoła
- cmentarz wojenny zlokalizowany w lesie w kierunku Jedwabna, przeznaczony dla żołnierzy zmarłych głównie na cholerę (145 żołnierzy głównie armii rosyjskiej)
- pomnik upamiętniający generała Aleksandra Samsonowa, wzniesiony w latach 1918-1920, zlokalizowany przy drodze z kolonii Rokitka do leśniczówki Karolinka
Ludzie związani z miejscowością
- Ryszard Abramowski (1862–1932) – duchowny ewangelicki, tłumacz, wydawca oraz redaktor, pracował w szkole w Wielbarku na stanowisku kierownika
- Walenty Barczewski (1856–1928) – ksiądz katolicki, działacz narodowy, etnograf, pisarz, redaktor, historyk, był proboszczem i organizatorem szkoły w Wielbarku (1889-1894)
- Michał Becker (1880–1932) – aptekarz, działacz plebiscytowy na Mazurach
- Jarosław Matłach (ur. 1972) — nauczyciel i dyrektor w miejscowej szkole podstawowej, samorządowiec, starosta powiatu szczycieńskiego.
- Jerzy Orzeł (1947–1991) – urodzony w Wielbarku animator kultury, pedagog, założyciel grup teatralnych i kabaretowych w Nowym Mieście Lubawskim
- Jan Szadowski (1834–1914) – ksiądz katolicki, działacz religijno–społeczny, obrońca mowy polskiej
- Walenty Tolsdorf (1816–1905) – ksiądz katolicki, działacz społeczny i religijny, założył stację misyjną i szkołę w Wielbarku
- Grzegorz Zapadka (ur. 1961) — społecznik, samorządowiec, wójt gminy Wielbark
Multimedia
Bibliografia
Knercer Wiktor, Cmentarze wojenne z okresu I wojny światowej w województwie olsztyńskim, Warszawa 1995.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Ludność - warunki mieszkaniowe ; gmina Wielbark : województwo olsztyńskie : Narodowy Spis Powszechny z dn. 6.XII 1988 r. , Warszawa 1990.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Strona Gminy Wielbark: [23.08.2013
Bank Danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [23.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Przypisy
