Klebark Wielki

Klebark Wielki
Kościół w Klebarku Wielkim. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	498
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Klebark Wielki
Położenie na mapie Polski Klebark Wielki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Tablica "Pomordowanym i prześladowanym w latach 1939-1945 kapłanom i ludowi diecezji warmińskiej".
Fot. Mieczysław Kalski

Klebark Wielki (niem. Gross Kleeberg) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 498 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Aneta Piątkowska.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 10 km na południowy wschód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Wieś Cleeberg została założona przez kapitułę warmińską na mocy przywileju na prawie chełmińskim z 1357 roku. Zasadźcą był Prus o imieniu Johannes, który otrzymał 8 łanów, a dla chłopów – osadników 52 łany czynszowe. Wieś początkowo należała do parafii w Klewkach. Kościół we wsi zbudowano po 1400 roku. W 1420 roku do miejscowości przybył nowy proboszcz Georg Hese, który objął parafię po swoim poprzedniku Jakubie Rogenschutzu.

Wieś została całkowicie zniszczona w roku 1455 roku w okresie wojny trzynastoletniej. Kościół ocalał. W 1580 roku na jego miejscu wzniesiono nową świątynię. Rok później została konsekrowana przez biskupa Marcina Kromera. Do połowy XVI stulecia parafia była zamieszkana głównie przez ludność pruską. Jeszcze około połowy XVII wieku kazania tłumaczono na język pruski. Od 2. połowy XVI wieku coraz większy odsetek zaczęła stanowić polska ludność przybyła z Mazowsza.

Po wojnach polsko–krzyżackich w latach 1519–1521 wieś była zniszczona w znacznym stopniu. Osadnicy rozlokowali się w dwóch miejscach, a tym samym wieś podzieliła się na dwie części: Klebark Wielki (zwany też Starym) i Klebark Mały. W 1773 roku Klebark Wielki obejmował obszar 30 łanów, z których część stanowiła uposażenie proboszcza Macieja Ludwiga. Miejscowa karczma, którą obsługiwał Józef Doliwa, była własnością polskiej rodziny Grzymałów z Tracka. Wieś w tym czasie liczyła 161 mieszkańców. Pod koniec XVIII wieku Klebark Wielki składał się z 32 domów. W 1807 roku wieś została spustoszona przez wojska francuskie. W XIX wieku miejscowy kościół był ostoją polskości. W 1863 roku ksiądz Juliusz Grzymała przechowywał polskich powstańców. W 1872 roku ksiądz wikary Józef Kiszporski sprowadzał z Poznania Tygodnik Wielkopolski. W miejscowości funkcjonowała szkoła niemiecka, a od 1881 roku uruchomiono polską bibliotekę. W okresie międzywojennym działało polskie Towarzystwo Młodzieży.

Kultura

We wsi znajduje się punkt biblioteczny Gminnej Biblioteki Publicznej w Purdzie. Przy tutejszym kościele działa Galeria „Sacrum”. W świątyni odbywają się koncerty towarzyszące w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie.

Edukacja

• szkoła podstawowa

Ludzie związani z miejscowością

• Robert Bilitewski (1859–1937) – duchowny katolicki, fundator sióstr katarzynek, wybitny działacz ruchu polskiego, bibliofil, od 1917 roku rezydował w Klebarku Wielkim
• Jan Liszewski (1856–1894) – urodzony w Klebarku Wielkim założyciel Gazety Olsztyńskiej
• Erich Thiel (1898–1973) – urodzony w miejscowości brat biskupa Andrzeja Thiela, nauczyciel, geograf, podróżnik
• Henryk Błaszczyk (ur. 1966) – prezbiter archidiecezji warmińskiej, harcmistrz ZHR, proboszcz miejscowej parafii (od 1999 r.), kustosz tutejszego Sanktuarium Krzyża Świętego
• Maria Nowowiejska-Jackowska – siostra kompozytora Feliksa Nowowiejskiego, pochowana na miejscowym cmentarzu
• Joanna Pieniężna (1867-1929) – działaczka plebiscytowa na Warmii, właścicielka "Gazety Olsztyńskiej".
• Walenty Gotzheim (1804-1874) – ksiądz i misjonarz na Mazurach, proboszcz miejscowej parafii w 1857 r.

Zabytki

• kościół
• budynek plebanii, obecnie siedziba Warmińskiej Delegatury Związku Polskich Kawalerów Maltańskich oraz Kapelanatu zakonu maltańskiego
• tradycyjne warmińskie chałupy
• niewielki dworek
• dawna karczma
• zabytkowa kapliczka
• drewniany krzyż przydrożny
• dawny cmentarz

Turystyka

• Szlak rowerowy o długości 24 km – przebieg trasy: Nikielkowo – Kaplityny – Bogdany – Klebark Wielki.
• Szlak rowerowy o długości 38 km – przebieg trasy: Klebark Wielki – Silice – Skajboty – Mokiny – Barczewo – Biedowo – Barczewko – Słupy – Wadąg.

Bibliografia

Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
Verwaltungsgeschichte [12.11.2013]
Strona Gminy Purda [22.07.2014]
Wikipedia [22.07.2014]