Lidzbark Warmiński

Lidzbark Warmiński
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	lidzbarski
Gmina	Lidzbark Warmiński
Liczba ludności (2010)	16 826
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Lidzbark Warmiński
Położenie na mapie Polski Lidzbark Warmiński
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Lidzbark Warmiński (niem. Heilsberg) jest miastem w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, w powiecie lidzbarskim. W 2009 liczba mieszkańców przekraczała nieco 16 tysięcy. Jest siedzibą gminy wiejskiej i powiatu lidzbarskiego. Przez kilka stuleci jako siedziba biskupów warmińskich Lidzbark pełnił rolę stolicy Warmii (od czasu Jana z Miśni do Ignacego Krasickiego). Od 2014 funkcję burmistrza Lidzbarka sprawuje Jacek Wiśniowski.

Nazwa

Polska nazwa miasta wywodzi się od nazwy pruskiej osady Lecbarg, co oznaczać miało miejsce kultu lub osadę na zalesionym wzgórzu. Do wzgórza i świętego miejsca nawiązuje również nazwa niemiecka Lidzbarka – Heilsberg.

Określenie "Warmiński" odróżnia miasto od drugiego Lidzbarka w województwie - Lidzbarka Welskiego.

Położenie

Lidzbark położony jest w widłach Łyny i jej dopływu – Symsarny. Do stolicy województwa Olsztyna odległość wynosi 48 km, o 40 km oddalona jest granica z Rosją (Obwodem Kaliningradzkim).

Historia

W połowie XIII wieku teren, na którym istniała pruska osada Lecbarg, stał się obiektem walk prusko-krzyżackich. Około 1241 Krzyżacy zajęli i umocnili dotychczasowy gród, który jednak już rok później w czasie pierwszego powstania pruskiego został przez Prusów odbity. W 1243, wraz z nowym podziałem ziem pruskich i utworzeniem diecezji warmińskiej, Krzyżacy odzyskali gród, w 1251 przekazując go z kolei biskupowi Anzelmowi w ramach tzw. domeny biskupiej. Biskup zajął się odbudową grodu, jednak w 1261 na kolejne trzynaście lat (drugie powstanie pruskie) ponownie teren zajęli Prusowie. Od 1274 późniejszy Lidzbark przeszedł na dłużej we władztwo biskupa.

12 sierpnia 1308 biskup Eberhard z Nysy nadał Lidzbarkowi prawa miejskie (chełmińskie), zasadźcą czyniąc swojego powinowatego Jana z Kolonii koło Brzegu (na Śląsku). W 1350 za pontyfikatu Jana z Miśni zamek lidzbarski stał się siedzibą biskupów; Jan z Miśni kontynuował prace swoich poprzedników, szczególnie Hermana z Pragi, związane z budową fortyfikacji miejskich i zamku z cegły w miejscu dotychczasowego drewnianego, ale również i jemu nie udało się zakończyć prac budowlanych, co nastąpiło dopiero ok. 1400 za czasów Henryka Sorboma.

W 1315 konsekrowany został pierwszy kościół, drewniana świątynia parafialna pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. Prace nad budową kościoła z cegły rozpoczęto w 1343. Mury obronne powstawały około 1357-1365, a system obronny wykorzystywał naturalne położenie miasta w zakolu rzecznym. W pierwszej połowie XIV zbudowano również pierwszy (drewniany) ratusz.

W okresie wojny Zakonu Krzyżackiego z Polską 1409-1411 Lidzbark był przez pewien czas siedzibą wielkiego mistrza Henryka von Plauen. Miasto uległo spaleniu przez wojska polskie w 1414. W 1454 Lidzbark przystąpił do Związku Pruskiego, a po wojnie trzynastoletniej wraz z terytorium Warmii znalazł się w Królestwie Polskim. Dzięki wybitnym postaciom rezydującym w mieście jako biskupi lub najbliższe otoczenie biskupów, Lidzbark przeżywał w tym okresie rozkwit kulturalny; przebywali tu dłużej (lub na stałe) m.in. Łukasz Watzenrode i jego siostrzeniec Mikołaj Kopernik, Jan Dantyszek, Tiedemann Giese, Stanisław Hozjusz, Marcin Kromer, Ignacy Krasicki. Na podkreślenie zasługuje szczególnie działalność tego ostatniego, założyciela ogrodów i oranżerii, właściciela cennego księgozbioru, organizatora teatru.

Jednocześnie Lidzbark rozwijał się jako ośrodek handlowy i rzemieślniczy, organizowano targi lnu, sukna i piwa, działały młyny zbożowe, tartak, szlifiernia, garbarnia. Nie omijały miasta i wydarzenia negatywne, kilkakrotnie duże straty przynosiły pożary, miasto było zajmowane lub oblegane m.in. przez Brandenburczyków (1650-1657) i Szwedów (1703-1709), zbiory sztuki i biblioteczne padały ofiarą rabunków wojennych. W 1772 po I rozbiorze Polski Lidzbark utracił status stolicy Warmii, stał się natomiast siedzibą powiatu w państwie pruskim.

W czerwcu 1807 doszło na przedpolach Lidzbarka do dużej bitwy wojsk rosyjskich i pruskich przeciwko armii Napoleona. Walki w najbliższej okolicy toczyły się także w czasie I wojny światowej. W 1937 doszło w Lidzbarku do tzw. wojny różańcowej, czyli starcia policji z młodzieżą w czasie procesji Bożego Ciała. Schyłek II wojny światowej przyniósł miastu znaczące zniszczenia, przekraczające połowy zabudowy. Miasto powróciło do Polski i zostało zaludnione głównie przez ludność napływową z Kresów i Polski centralnej. Nie podjęto po wojnie odbudowy zniszczonych zabytków, w miejscu których wznoszono m.in. bloki mieszkalne.

Zabytki

W Lidzbarku Warmińskim, mimo zniszczeń wojennych, zachowało się wiele cennych zabytków, w tym przede wszystkim:

• zamek biskupów z XIV wieku, uznawany za jeden z najważniejszych zabytków polskich, istotny punkt Szlaku Zamków Gotyckich;
• kolegiata św. Apostołów Piotra i Pawła z XIV wieku;
• dawny kościół ewangelicki, wybudowany w latach 1818-1823 jako bazylika pseudoromańska, obecnie cerkiew prawosławna;
• kościół Podwyższenia Krzyża, wybudowany w XVIII wieku jako wotum dziękczynne za kres epidemii dżumy, barokowy;
• Wysoka Brama (przedbramie) z XV wieku;
• mury obronne z XIV wieku wraz z okolicznym układem urbanistycznym;
• oranżeria Krasickiego z XVIII wieku, faktycznie zbudowana na potrzeby biskupa Teodora Potockiego, rozwinięta w latach 70. XVIII wieku przez biskupa Ignacego Krasickiego;
• ratusz z XIX wieku, neogotycki;
• dawny młyn;
• kaplice (św. Katarzyny i przy ulicy Bema);
• kolejowa wieża ciśnień;
• most drogowy (ulica Kopernika);
• zabytkowe domy.

Gospodarka

Lidzbark Warmiński wchodzi w skład Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W mieście mają siedziby przede wszystkim zakłady usługowe, handlowe oraz produkcyjne (oparte na surowcach lokalnych). Do największych zakładów należą Polmlek, przedstawiciel branży mleczarskiej, oraz Warmińska Spółdzielnia Inwalidów, producent odzieży medycznej jednorazowej.

Transport

W Lidzbarku Warmińskim krzyżują się droga krajowa nr 51 z drogami wojewódzkimi nr 511 i 513. Przez miasto przebiega trasa transportów dostawczych z Obwodu Kaliningradzkiego do Warszawy. Lidzbark nie ma komunikacji miejskiej, nie funkcjonuje obecnie również transport kolejowy (dawniej realizowano m.in. połączenia do Bartoszyc, Czerwonki, Korniewa w Rosji, Ornety), a ruch pasażerski obsługują autobusy PKS Lidzbark Warmiński (placówka podległa PKS Bartoszyce).

Sport

Od 1946 istnieje klub piłkarski Polonia Lidzbark Warmiński, którego największym osiągnięciem jest zdobycie wojewódzkiego Pucharu Polski oraz występy w III lidze. Z klubem związani byli piłkarze ekstraklasy - Czesław Żukowski, Norbert Witkowski oraz Adam Zejer, kilkakrotny reprezentant Polski.

Kultura

Od 1950 działa w mieście Lidzbarski Dom Kultury, a od 1957 także Młodzieżowy Dom Kultury. Wieloletnią instruktorką w tym ostatnim była bajkopisarka Irena Kwinto, obecnie patronka placówki.

Lidzbark słynie z imprez kabaretowych - Lidzbarskich Wieczorów Humoru i Satyry oraz Lidzbarskich Starć Kabaretowych. Odbywają się także rekonstrukcje bitwy pod Lidzbarkiem z czasów napoleońskich.

Na zamku biskupów działa oddział Muzeum Warmii i Mazur - Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim.

Edukacja

W Lidzbarku Warmińskim działają trzy zespoły szkół ponadgimnazjalnych:

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Kazimierza Jagiellończyka;
• Zespół Szkół Zawodowych im. Stanisława Staszica;
• Zespół Szkół i Placówek Oświatowych (Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego).

W 2003 powołano niepubliczną szkołę wyższą, Wszechnicę Warmińską, skierowaną głównie na edukację techniczną. Po niespełna dziesięciu latach funkcjonowania w grudniu 2011 szkoła została przeniesiona do Ełku jako Mazurska Szkoła Wyższa.

Religia

Działające w Lidzbarku wspólnoty religijne to m.in.:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • kolegiata św. Apostołów Piotra i Pawła;
  • kościół św. Andrzeja Boboli;
  • kościół Podwyższenia Krzyża Świętego;
• Kościół greckokatolicki - cerkiew św. Cyryla i Metodego;
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - cerkiew św. Apostołów Piotra i Pawła;
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego - dom modlitwy;
• Kościół Chrystusowy - zbór;
• Świadkowie Jehowy - zbór.

Współpraca z innymi miastami

Lidzbark podpisał umowy o współpracy z kilkoma miastami:

• holenderskim Oud-Beijerland;
• rosyjskim Sowieckiem;
• niemieckim Werlte;
• polskim Milanówkiem.

Ludzie związani z Lidzbarkiem Warmińskim

Poza wymienionymi już biskupami warmińskimi, wieloletnimi rezydentami zamku lidzbarskiego, z miastem związani - działalnością, zamieszkaniem, miejscem urodzenia - byli lub są m.in.:

• Eustachy Knobelsdorff, poeta;
• Georg Heinrich Sappuhn, pastor ewangelicki, nauczyciel, działający m.in. na Słowacji;
• Maciej Jan Meyer, malarz barokowy;
• Bruno Hippler, generał armii niemieckiej;
• Gert Neumann, pisarz;
• Arthur Hintz, poeta, redaktor, wydawca;
• Zbigniew Mikołejko, filozof religii;
• Bogdan Borusewicz, polityk, marszałek Senatu RP;
• Tadeusz Płoski, biskup polowy WP;
• Krzysztof Mikulski, historyk;
• Jacek Protas, polityk, samorządowiec;
• Andrzej Niewiadomski, poeta;
• Piotr Szwedes, aktor.

Bibliografia

• Jan Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002;
• Lidzbark Warmiński w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 20 grudnia 2014)