Dąb szypułkowy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Bibliografia) |
|||
| (Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|L = L. | |L = L. | ||
|grafika = Dab_Wikno.jpg | |grafika = Dab_Wikno.jpg | ||
| − | |podpis grafiki = Pomnikowy dąb szypułkowy w Lasach Napiwodzkich (Nadleśnictwo Nidzica) | + | |podpis grafiki = Pomnikowy dąb szypułkowy w Lasach Napiwodzkich (Nadleśnictwo Nidzica). Fot. Dariusz Kubiak. |
|Systematyka = Systematyka | |Systematyka = Systematyka | ||
|Królestwo = rośliny | |Królestwo = rośliny | ||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
== Morfologia == | == Morfologia == | ||
| − | Osiąga wysokość do 50 m i 3 | + | Osiąga wysokość do 50 m i 3 metrów pierśnicy. Drzewo rosnące swobodnie wykształca szeroką, nisko osadzoną, silnie gałęzistą koronę. Drzewa rosnące w zagęszczeniu mają pień walcowaty z wysoko osadzonymi i niezbyt rozbudowanymi koronami. Młode drzewo ma korę gładką, stare – grubą, głęboko podłużnie spękaną (warstwa kory na starych drzewach może dochodzić nawet do 15 cm). Liście o długości 5-12 cm są skórzaste, zwykle nagie, ciemnozielone z lekko szarozielonym odcieniem. W zarysie są odwrotnie jajowate, nieregularnie klapowane (3-6 par zaokrąglonych klap), w nasadzie sercowate (uszkowate). Blaszki na krótkich ogonkach, do 6-8 mm długości. Nerwy boczne dochodzą zarówno do wrębów, jak i do szczytów klap. |
| + | |||
| + | Kwiaty są niepozorne, żółtawozielone, wiatropylne, rozdzielnopłciowe (kwiaty męskie – zebrane w zwisające kotki, żeńskie – bardzo drobne, buteleczkowate). Kwitną od końca kwietnia do końca maja, równocześnie z rozwojem liści. Owoce – żołędzie, w zarysie owalno-walcowate ze spłaszczoną nasadą, osadzone są w półokrągłych miseczkach, zebrane po kilka na kilkucentymetrowych szypułkach. | ||
<br/> | <br/> | ||
== Rozmieszczenie i ekologia == | == Rozmieszczenie i ekologia == | ||
| − | Dąb szypułkowy ma rozległy zasięg geograficzny obejmujący prawie całą Europę, z wyjątkiem skrajnie południowych i północnych części kontynentu. Na wschodzie dochodzi on do Uralu i Morza Kaspijskiego. Na terenie Polski jest pospolitym gatunkiem na całym niżu oraz na pogórzu do około 600 m n.p.m. Dąb szypułkowy najlepiej rośnie na glebach żyznych i głębokich, świeżych i wilgotnych, gliniastych oraz gliniasto-piaszczystych (gleby brunatne, czarne ziemie, mady rzeczne) – najwcześniej zajmowanych w przeszłości przez człowieka pod uprawę | + | Dąb szypułkowy ma rozległy zasięg geograficzny obejmujący prawie całą Europę, z wyjątkiem skrajnie południowych i północnych części kontynentu. Na wschodzie dochodzi on do Uralu i Morza Kaspijskiego. Na terenie Polski jest pospolitym gatunkiem na całym niżu oraz na pogórzu do około 600 m n.p.m. Dąb szypułkowy najlepiej rośnie na glebach żyznych i głębokich, świeżych i wilgotnych, gliniastych oraz gliniasto-piaszczystych (gleby brunatne, czarne ziemie, mady rzeczne) – najwcześniej zajmowanych w przeszłości przez człowieka pod uprawę. |
| − | Dąb szypułkowy był w przeszłości bardzo pospolitym składnikiem lasów [[Warmia i Mazury|Warmii i Mazur]]. Jeszcze w XVI-XVII | + | Właściwości biologiczne i ekologiczne dębów wyróżniają te drzewa spośród wszystkich innych drzew leśnych. Gatunek ten buduje lub współtworzy wiele występujących w naszym kraju typów naturalnych zbiorowisk leśnych. Obecność dębu ma kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej lasu. Na przykład na znanym pomnikowym dębie "Bartek" w Zagnańsku gnieździło się jednocześnie: 8 par szpaków, 6 par jerzyków, 2 pary mazurków i po jednej parze pleszek, muchołówek żałobnych, kowalików, bogatek, modraszek, kretogłowów, zięb oraz grzywaczy. |
| + | |||
| + | Dąb szypułkowy był w przeszłości bardzo pospolitym składnikiem lasów [[Warmia i Mazury|Warmii i Mazur]]. Jeszcze w XVI-XVII w. panowały rozległe lasy dębowe na [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyźnie Elbląskiej]] oraz po zachodniej stronie jeziora [[Jezioro Jeziorak|Jeziorak]]. Do XVIII w. lasy dębowe występowały w okolicach [[Morąg|Morąga]], [[Olsztyn|Olsztyna]], [[Szczytno|Szczytna]], [[Kętrzyn|Kętrzyna]], pomiędzy [[Pasłęk|Pasłękiem]] i [[Braniewo|Braniewem]], nad jeziorem [[Jezioro Mamry|Mamry]] oraz w [[Puszcza Borecka|Puszczy Boreckiej]]. Duża wartość użytkowa spowodowała nadmierne wycinanie dębu i w rezultacie zmniejszenie zajętej przez ten gatunek powierzchni. Obecnie resztki starodrzewów dębowych na Warmii i Mazurach spotkać można głównie w rezerwatach przyrody, m.in. w rezerwacie: [[Rezerwat Borki|Borki]], [[Rezerwat Dęby Napiwodzkie|Dęby Napiwodzkie]], [[Rezerwat Dęby w Krukach Pasłęckich|Dęby w Krukach Pasłęckich]], [[Rezerwat Las Warmiński|Las Warmiński]] bądź też w rezerwacie [[Rezerwat Pupy|Pupy]]. | ||
== Wartość użytkowa == | == Wartość użytkowa == | ||
| Linia 43: | Linia 47: | ||
W lasach Polski występują dwa rodzime gatunki dębów – dąb szypułkowy (''Quercus robur'' L.) i dąb bezszypułkowy (''Q. petraea'' (Matt.) Liebbl.). Pierwszy jest rozpowszechniony w całym kraju, a drugi nie występuje w północno-wschodniej części kraju. | W lasach Polski występują dwa rodzime gatunki dębów – dąb szypułkowy (''Quercus robur'' L.) i dąb bezszypułkowy (''Q. petraea'' (Matt.) Liebbl.). Pierwszy jest rozpowszechniony w całym kraju, a drugi nie występuje w północno-wschodniej części kraju. | ||
| − | Dęby należą do drzew wolno rosnących, ale długowiecznych i osiągają znaczne rozmiary. Najstarsze i najokazalsze dęby chronione są jako pomniki przyrody i nierzadko osiągają wiek | + | Dęby należą do drzew wolno rosnących, ale długowiecznych i osiągają znaczne rozmiary. Najstarsze i najokazalsze dęby chronione są jako pomniki przyrody i nierzadko osiągają wiek 400–700 lat. Pomnikowe drzewa w Polsce to w ogromnej większości właśnie dęby. Najstarszym dębem w Polsce jest drzewo rosnące niedaleko Kołobrzegu. W 2000 r. nadano mu imię "Bolesław", upamiętniając w ten sposób króla Bolesława Chrobrego. Jego wiek ustalono na 800 lat. Obwód mierzony na wysokości 1,3 m od ziemi wynosi 691 cm, wysokość 32 m, a średnica korony ma 20 m. Do najstarszych dębów można zaliczyć ponadto drzewo rosnące w [[Kadyny|Kadynach]] koło [[Tolkmicko|Tolkmicka]] ([[Dąb im. Jana Bażyńskiego]]) – jego wiek szacuje się na 700 lat. Jest to najstarsze drzewo w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]]. Ma on 26 m wysokości i 989 cm obwodu. U podstawy pnia wytworzyła się obszerna dziupla w której w 1880 r. zmieściło się 11 żołnierzy z plecakami i karabinami. Obecny stan zdrowotny drzewa nie jest jednak zadowalający. |
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
== Zobacz też == | == Zobacz też == | ||
[http://pl.wikipedia.org/wiki/Dąb pl.wikipedia.org, dąb] [20.05.2014]<br/> | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Dąb pl.wikipedia.org, dąb] [20.05.2014]<br/> | ||
| Linia 56: | Linia 61: | ||
''Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla'', red. naukowa Władysław Matuszkiewicz, Piotr Sikorski i.in., Warszawa 2012.<br/> | ''Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla'', red. naukowa Władysław Matuszkiewicz, Piotr Sikorski i.in., Warszawa 2012.<br/> | ||
| − | [[Kategoria: Przyroda]] | + | [[Kategoria: Przyroda]] |
| + | [[Kategoria: Rośliny Warmii i Mazur]] | ||
Aktualna wersja na dzień 20:44, 9 mar 2015
| Dąb szypułkowy | |
| | |
| Quercus robur | |
| L. | |
 Pomnikowy dąb szypułkowy w Lasach Napiwodzkich (Nadleśnictwo Nidzica). Fot. Dariusz Kubiak. | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | dwuliścienne |
| Rząd | bukowce |
| Rodzina | bukowate |
| Rodzaj | dąb |
| Gatunek | dąb szypułkowy |
| Synonimy | |
| Quercus pedunculata Ehrh. | |
Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) – gatunek drzewa z rodziny bukowatych (Fagaceae).
Spis treści
Morfologia
Osiąga wysokość do 50 m i 3 metrów pierśnicy. Drzewo rosnące swobodnie wykształca szeroką, nisko osadzoną, silnie gałęzistą koronę. Drzewa rosnące w zagęszczeniu mają pień walcowaty z wysoko osadzonymi i niezbyt rozbudowanymi koronami. Młode drzewo ma korę gładką, stare – grubą, głęboko podłużnie spękaną (warstwa kory na starych drzewach może dochodzić nawet do 15 cm). Liście o długości 5-12 cm są skórzaste, zwykle nagie, ciemnozielone z lekko szarozielonym odcieniem. W zarysie są odwrotnie jajowate, nieregularnie klapowane (3-6 par zaokrąglonych klap), w nasadzie sercowate (uszkowate). Blaszki na krótkich ogonkach, do 6-8 mm długości. Nerwy boczne dochodzą zarówno do wrębów, jak i do szczytów klap.
Kwiaty są niepozorne, żółtawozielone, wiatropylne, rozdzielnopłciowe (kwiaty męskie – zebrane w zwisające kotki, żeńskie – bardzo drobne, buteleczkowate). Kwitną od końca kwietnia do końca maja, równocześnie z rozwojem liści. Owoce – żołędzie, w zarysie owalno-walcowate ze spłaszczoną nasadą, osadzone są w półokrągłych miseczkach, zebrane po kilka na kilkucentymetrowych szypułkach.
Rozmieszczenie i ekologia
Dąb szypułkowy ma rozległy zasięg geograficzny obejmujący prawie całą Europę, z wyjątkiem skrajnie południowych i północnych części kontynentu. Na wschodzie dochodzi on do Uralu i Morza Kaspijskiego. Na terenie Polski jest pospolitym gatunkiem na całym niżu oraz na pogórzu do około 600 m n.p.m. Dąb szypułkowy najlepiej rośnie na glebach żyznych i głębokich, świeżych i wilgotnych, gliniastych oraz gliniasto-piaszczystych (gleby brunatne, czarne ziemie, mady rzeczne) – najwcześniej zajmowanych w przeszłości przez człowieka pod uprawę.
Właściwości biologiczne i ekologiczne dębów wyróżniają te drzewa spośród wszystkich innych drzew leśnych. Gatunek ten buduje lub współtworzy wiele występujących w naszym kraju typów naturalnych zbiorowisk leśnych. Obecność dębu ma kluczowe znaczenie dla różnorodności biologicznej lasu. Na przykład na znanym pomnikowym dębie "Bartek" w Zagnańsku gnieździło się jednocześnie: 8 par szpaków, 6 par jerzyków, 2 pary mazurków i po jednej parze pleszek, muchołówek żałobnych, kowalików, bogatek, modraszek, kretogłowów, zięb oraz grzywaczy.
Dąb szypułkowy był w przeszłości bardzo pospolitym składnikiem lasów Warmii i Mazur. Jeszcze w XVI-XVII w. panowały rozległe lasy dębowe na Wysoczyźnie Elbląskiej oraz po zachodniej stronie jeziora Jeziorak. Do XVIII w. lasy dębowe występowały w okolicach Morąga, Olsztyna, Szczytna, Kętrzyna, pomiędzy Pasłękiem i Braniewem, nad jeziorem Mamry oraz w Puszczy Boreckiej. Duża wartość użytkowa spowodowała nadmierne wycinanie dębu i w rezultacie zmniejszenie zajętej przez ten gatunek powierzchni. Obecnie resztki starodrzewów dębowych na Warmii i Mazurach spotkać można głównie w rezerwatach przyrody, m.in. w rezerwacie: Borki, Dęby Napiwodzkie, Dęby w Krukach Pasłęckich, Las Warmiński bądź też w rezerwacie Pupy.
Wartość użytkowa
Drewno dębu jest stosunkowo ciężkie i twarde, znajduje zastosowanie w stolarce wewnętrznej budowlanej i w meblarstwie. Ze względu na swoją odporność na ścieranie doskonale nadaje się do wyrobu klepki podłogowej.
Kora dębu zawiera dużą ilość taniny i od stuleci jest stosowana z powodzeniem w garbarstwie do wyprawiania skór. Ponadto jest składnikiem wielu mieszanek ziołowych, a odwar z kory był stosowany wewnętrznie przy biegunkach, a zewnętrznie przy odmrożeniach i oparzeniach.
Z dębowego drewna wyrabiano w przeszłości klepki do beczek.
Żołędzie dębu stanowiły niegdyś karmę dla trzody chlewnej.
Ciekawostki
Dąb jest w powszechnym przekonaniu uosobieniem i symbolem siły, trwałości i potęgi. Drzewa te od dawna sadzono przy osadach, w parkach, na cmentarzach i przy świątyniach, także przy drogach. Pojedyncze, stare dęby były chronione wśród pól, łąk i pastwisk. Często sadzono je dla upamiętniania ważnych wydarzeń społecznych i rodzinnych.
W lasach Polski występują dwa rodzime gatunki dębów – dąb szypułkowy (Quercus robur L.) i dąb bezszypułkowy (Q. petraea (Matt.) Liebbl.). Pierwszy jest rozpowszechniony w całym kraju, a drugi nie występuje w północno-wschodniej części kraju.
Dęby należą do drzew wolno rosnących, ale długowiecznych i osiągają znaczne rozmiary. Najstarsze i najokazalsze dęby chronione są jako pomniki przyrody i nierzadko osiągają wiek 400–700 lat. Pomnikowe drzewa w Polsce to w ogromnej większości właśnie dęby. Najstarszym dębem w Polsce jest drzewo rosnące niedaleko Kołobrzegu. W 2000 r. nadano mu imię "Bolesław", upamiętniając w ten sposób króla Bolesława Chrobrego. Jego wiek ustalono na 800 lat. Obwód mierzony na wysokości 1,3 m od ziemi wynosi 691 cm, wysokość 32 m, a średnica korony ma 20 m. Do najstarszych dębów można zaliczyć ponadto drzewo rosnące w Kadynach koło Tolkmicka (Dąb im. Jana Bażyńskiego) – jego wiek szacuje się na 700 lat. Jest to najstarsze drzewo w województwie warmińsko-mazurskim. Ma on 26 m wysokości i 989 cm obwodu. U podstawy pnia wytworzyła się obszerna dziupla w której w 1880 r. zmieściło się 11 żołnierzy z plecakami i karabinami. Obecny stan zdrowotny drzewa nie jest jednak zadowalający.
Zobacz też
pl.wikipedia.org, dąb [20.05.2014]
pl.wikipedia.org, dąb szypułkowy [20.05.2014]
pl.wikipedia.org, dąb Bolesław [20.05.2014]
Bibliografia
Dąbrowski Stanisław, Warmia i Mazury. Cud, tylko się rozejrzeć, Olsztyn 2012.
Dęby. Nasze drzewa leśne, red. Władysław Bugała, t. 11, Poznań 2006.
Polakowski Benon, Świat roślinny Warmii i Mazur, Olsztyn 1971.
Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla, red. naukowa Władysław Matuszkiewicz, Piotr Sikorski i.in., Warszawa 2012.
