Kumielsk: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
|nazwa = Kumielsk | |nazwa = Kumielsk | ||
| Linia 7: | Linia 5: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Kumielska | |dopełniacz wsi = Kumielska | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Kumielsk.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Kościół w Kumielsku.<br>Fot. Mieczysław Kalski |
| − | |rodzaj miejscowości =wieś sołecka | + | |rodzaj miejscowości = wieś sołecka |
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
|powiat = piski | |powiat = piski | ||
| Linia 30: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Kumielsk''' (niem. ''Kumilsko'',od 1938 r. ''Morgen'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat piski |powiecie piskim]], w [[Biała Piska (gmina miejsko-wiejska)|gminie Biała Piska]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 roku wieś liczyła 319 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Jarosław Florczyk]]<ref>[http://bip.bialapiska.pl/index.php?k=240 Strona Urzędu Gminy Biała Piska] </ref>. |
| + | <br/><br/> | ||
| + | == Położenie == | ||
| + | Wieś położona jest na terenie [[Pojezierze Ełckie|Pojezierza Ełckiego]] wchodzącego w skład [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]]. Miejscowość leży nad [[Jezioro Kumielskie|Jeziorem Kumielskim]], 8 km na południowy zachód od [[Biała Piska|Białej Piskiej]]. Około 500 m na południe od wsi leży góra [[Góra Kokoszka| Kokoszka]] o wysokości 175 m n.p.m. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | == | + | == Dzieje miejscowości == |
| − | Wieś | + | Wieś była wzmiankowana już w roku 1424, gdy o 100 łanów w tej okolicy ubiegał się niejaki Cwalina. Nazwa wsi pochodzi z języka [[Prusowie| pruskiego]]: ''kume'' – las. Choć przywilej dla Kumielska się nie zachował, można przyjąć, iż [[Wieś czynszowa| wieś czynszowa]] na [[Prawo chełmińskie |prawie chełmińskim]] powstała tutaj w 1428 roku. Obejmowała wówczas 48 łanów, z których sześć otrzymał sołtys, a cztery kościół. Cwalinowie natomiast mieszkali w Kumielsku jeszcze w połowie XVI wieku. W 1447 roku odnotowano we wsi dwie karczmy, istniał też zapewne już wówczas młyn, który w 1499 roku odkupił niejaki Grzegorz Guzaj; w 1519 roku były już trzy karczmy, zaś w 1539 roku – pięć karczm oraz dwa młyny. W 1540 roku na 60 łanach mieszkało 30 rodzin chłopskich, 6 zagrodników i 5 szynkarzy. W drugiej połowie XVI wieku niewielki majątek w Kumielsku uzyskał pastor [[Jan Blumstein]] (dwa przywileje z 1561 i 1565). Majątek obejmował nieco ponad 2 łany, ogród i młyn. Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy, która dotarła tu w czerwcu 1710 roku; zmarło wówczas 109 mieszkańców (oraz dodatkowych osiem osób w młynie w Kumielsku). |
| − | + | Szkołę parafialną założono w 1530 roku. W 1935 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, zaś uczęszczało 98 dzieci. Obudowana po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] szkoła obejmowała 4 izby lekcyjne i 4 mieszkania nauczycielskie. | |
| − | + | W 1945 roku w Kumielsku powstał jeden z pierwszych posterunków Milicji Obywatelskiej w [[Powiat piski|powiecie piskim]] (obok posterunków w [[Pisz|Piszu]], [[Drygały|Drygałach]], [[Kożuchy|Kożuchach]] i [[Rostki|Rostkach]]). W 1949 roku istniała we wsi gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, zlikwidowana przed 1967 rokiem. W Kumielsku powstała również jedna z pierwszych po II wojnie światowej [[Biblioteka w Kumielsku|bibliotek gminnych]] na obszarze powiatu piskiego. W 1968 roku w [[Państwowe Gospodarstwo Rolne |PGR]] Kumielsk istniała jedna z dwóch państwowych owczarni w powiecie piskim (druga znajdowała się w [[Rożyńsk Wielki|Rożyńsku]]). | |
| − | |||
| − | + | Parafia i kościół w Kumielsku powstały w XV wieku, zapis o nadaniu kościołowi 4 łanów znajdował się już w przywileju lokacyjnym. Parafia w XV wieku obejmowała tereny na zachód od parafii bielskiej aż po rzekę [[Rzeka Pisa|Pisę]]. Nowy kościół zbudowano na początku XVIII wieku, odbudowano w 1849 roku. Siedziba [[Parafia ewangelicka w Kumielsku|parafii ewangelickiej]], a po II wojnie światowej – [[Parafia pw. Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego Padewskiego w Kumielsku |parafii rzymskokatolickiej]]. | |
| − | + | Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. | |
| − | |||
| − | + | Liczba mieszkańców w poszczególnych latach: | |
| + | *1857 r. – 350 osób | ||
| − | + | *1864 r. – 376 osób | |
| − | + | *1867 r. – 408 osób | |
| − | + | *1939 r. – 334 osoby | |
| − | + | == Szkolnictwo == | |
| + | *[[Szkoła podstawowa w Kumielsku|szkoła podstawowa]] | ||
| − | + | == Zabytki == | |
| + | *dawny [[Kościół pw. Najświętszej Marii Panny i św. Antoniego Padewskiego w Kumielsku|kościół]] ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki z początku XVIII wieku, odbudowany w 1849 roku | ||
| + | *zespół budynków szkolnych (nr 2) z okresu międzywojnia: szkoła, sala widowiskowa, budynek gospodarczy – murowane | ||
| + | *zespół dawnej szkoły (nr 5) z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy – murowane | ||
| + | *dawny cmentarz ewangelicki na południowo–zachodnim krańcu wsi | ||
| + | *dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, obecnie rzymskokatolicki | ||
| + | *murowany dom z początku XX wieku (nr 10) | ||
| + | W pobliżu Kumielska – w lesie między wsią a osadą [[Długi Kąt]] – znajduje się miejsce kultu [[Galindowie|Galindów]]. Przed 1945 rokiem była to chętnie odwiedzana atrakcja turystyczna, zwana ''Heidengericht'' (Pogańskim Sądem). Krąg kamienny o średnicy około 20 m, w którym znajdował się zapewne ołtarz w formie płaskiego głazu, został odkryty w 1925 roku przez niejakiego Skoka, nauczyciela z pobliskiej wioski [[Bogumiły]]. Dziś niestety niemal zapomniany. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Turystyka== | |
| − | + | *szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – [[Bełcząc]] – [[Kowalewo]] – [[Mikuty]] – Kumielsk – [[Szkody]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | * | ||
| − | |||
| − | + | == Bibliografia == | |
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.<br/> | |
| − | + | Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002.<br/> | |
| − | + | Białuński Grzegorz, ''Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.<br/> | |
| − | + | Hippel Rudolf von, ''Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868'', Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83–157.<br/> | |
| − | + | Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. <br/> | |
| − | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | |
| − | + | ''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.<br/> | |
| − | + | ''Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen'', Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.<br/> | |
| − | + | Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., ''Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej'', Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims/ Bank Danych Lokalnych GUS] [17.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [17.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://bip.bialapiska.pl/zalaczniki/art/050506130925.doc/ Strona Urzędu Gminy Biała Piska] [17.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [17.08.2013]<br/> | |
| + | [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kumielsk/ Wikipedia] [28.09.2014] | ||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Aktualna wersja na dzień 11:50, 5 maj 2016
| Kumielsk | |
| | |
 Kościół w Kumielsku.
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | piski |
| Gmina | Biała Piska |
| Liczba ludności (2010) | 319 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 12-230 |
| Tablice rejestracyjne | NPI |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Kumielsk | |
| Położenie na mapie Polski  Kumielsk | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Kumielsk (niem. Kumilsko,od 1938 r. Morgen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 319 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jarosław Florczyk[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży nad Jeziorem Kumielskim, 8 km na południowy zachód od Białej Piskiej. Około 500 m na południe od wsi leży góra Kokoszka o wysokości 175 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Wieś była wzmiankowana już w roku 1424, gdy o 100 łanów w tej okolicy ubiegał się niejaki Cwalina. Nazwa wsi pochodzi z języka pruskiego: kume – las. Choć przywilej dla Kumielska się nie zachował, można przyjąć, iż wieś czynszowa na prawie chełmińskim powstała tutaj w 1428 roku. Obejmowała wówczas 48 łanów, z których sześć otrzymał sołtys, a cztery kościół. Cwalinowie natomiast mieszkali w Kumielsku jeszcze w połowie XVI wieku. W 1447 roku odnotowano we wsi dwie karczmy, istniał też zapewne już wówczas młyn, który w 1499 roku odkupił niejaki Grzegorz Guzaj; w 1519 roku były już trzy karczmy, zaś w 1539 roku – pięć karczm oraz dwa młyny. W 1540 roku na 60 łanach mieszkało 30 rodzin chłopskich, 6 zagrodników i 5 szynkarzy. W drugiej połowie XVI wieku niewielki majątek w Kumielsku uzyskał pastor Jan Blumstein (dwa przywileje z 1561 i 1565). Majątek obejmował nieco ponad 2 łany, ogród i młyn. Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy, która dotarła tu w czerwcu 1710 roku; zmarło wówczas 109 mieszkańców (oraz dodatkowych osiem osób w młynie w Kumielsku).
Szkołę parafialną założono w 1530 roku. W 1935 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, zaś uczęszczało 98 dzieci. Obudowana po II wojnie światowej szkoła obejmowała 4 izby lekcyjne i 4 mieszkania nauczycielskie.
W 1945 roku w Kumielsku powstał jeden z pierwszych posterunków Milicji Obywatelskiej w powiecie piskim (obok posterunków w Piszu, Drygałach, Kożuchach i Rostkach). W 1949 roku istniała we wsi gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, zlikwidowana przed 1967 rokiem. W Kumielsku powstała również jedna z pierwszych po II wojnie światowej bibliotek gminnych na obszarze powiatu piskiego. W 1968 roku w PGR Kumielsk istniała jedna z dwóch państwowych owczarni w powiecie piskim (druga znajdowała się w Rożyńsku).
Parafia i kościół w Kumielsku powstały w XV wieku, zapis o nadaniu kościołowi 4 łanów znajdował się już w przywileju lokacyjnym. Parafia w XV wieku obejmowała tereny na zachód od parafii bielskiej aż po rzekę Pisę. Nowy kościół zbudowano na początku XVIII wieku, odbudowano w 1849 roku. Siedziba parafii ewangelickiej, a po II wojnie światowej – parafii rzymskokatolickiej.
Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.
Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:
- 1857 r. – 350 osób
- 1864 r. – 376 osób
- 1867 r. – 408 osób
- 1939 r. – 334 osoby
Szkolnictwo
Zabytki
- dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki z początku XVIII wieku, odbudowany w 1849 roku
- zespół budynków szkolnych (nr 2) z okresu międzywojnia: szkoła, sala widowiskowa, budynek gospodarczy – murowane
- zespół dawnej szkoły (nr 5) z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy – murowane
- dawny cmentarz ewangelicki na południowo–zachodnim krańcu wsi
- dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, obecnie rzymskokatolicki
- murowany dom z początku XX wieku (nr 10)
W pobliżu Kumielska – w lesie między wsią a osadą Długi Kąt – znajduje się miejsce kultu Galindów. Przed 1945 rokiem była to chętnie odwiedzana atrakcja turystyczna, zwana Heidengericht (Pogańskim Sądem). Krąg kamienny o średnicy około 20 m, w którym znajdował się zapewne ołtarz w formie płaskiego głazu, został odkryty w 1925 roku przez niejakiego Skoka, nauczyciela z pobliskiej wioski Bogumiły. Dziś niestety niemal zapomniany.
Turystyka
- szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83–157.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
Bank Danych Lokalnych GUS [17.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [17.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Biała Piska [17.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [17.08.2013]
Wikipedia [28.09.2014]
Przypisy
