Dźwierzuty: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{Wieś infobox | {{Wieś infobox | ||
| Linia 7: | Linia 6: | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
|dopełniacz wsi = Dźwierzut | |dopełniacz wsi = Dźwierzut | ||
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = |
|rodzaj miejscowości = wieś gminna | |rodzaj miejscowości = wieś gminna | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 31: | Linia 30: | ||
|www = | |www = | ||
}}<br/> | }}<br/> | ||
| − | ''' Dźwierzuty''' (dawniej ''Swersutten'', niem. ''Mensguth'') – wieś gminna w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie | + | [[Image:dzwierzuty.jpg|thumb|right|290px|Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]] |
| − | <br/> | + | [[Image:dzwierzuty2.jpg|thumb|right|290px|Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]] |
| + | ''' Dźwierzuty''' (dawniej ''Swersutten'', niem. ''Mensguth'') – wieś gminna w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński|powiecie szczycieńskim]], siedziba sołectwa i [[Dźwierzuty (gmina wiejska)|gminy Dźwierzuty]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Wieś w 2010 roku liczyła 1 736 mieszkańców. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje [[Leszek Kalinowski]]<ref>[http://www.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-271 Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty]</ref>. | ||
| + | <br/><br/> | ||
| − | == | + | ==Położenie == |
Wieś położona jest 18 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], przy drodze krajowej nr 57 w kierunku [[Biskupiec|Biskupca]]. | Wieś położona jest 18 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], przy drodze krajowej nr 57 w kierunku [[Biskupiec|Biskupca]]. | ||
| − | |||
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka [[Dźwierzutno]], zwanego początkowo ''Sweroth''. Owo jeziorko łączy [[Jezioro Sasek Wielki|Jeziorem Sasek Wielki]] ze strumykiem [[Dźwierzutka]], który przepływa przez wieś. | + | Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka [[Jezioro Dźwierzutno| Dźwierzutno]], zwanego początkowo ''Sweroth''. Owo jeziorko łączy się z [[Jezioro Sasek Wielki|Jeziorem Sasek Wielki]] i ze strumykiem [[Strumień Dźwierzutka |Dźwierzutka]], który przepływa przez wieś. |
| − | W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady | + | W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady wczesnego osadnictwa z okresu [[Kultura ceramiki sznurowej|kultury ceramiki sznurowej]] (toporki bojowe z wywierconym otworem wykonane z drobnoziarnistej skały). |
| − | Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów Mentzlowi von Wildenau (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn Filip | + | Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów [[Mentzel von Widenau|Mentzlowi von Wildenau]] (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn [[Filip Wildenau|Filip]], który w 1388 roku powiększył włości o dalsze 350 łanów. Wieś powstała prawdopodobnie w 1383 roku. Wkrótce potem, w 1399 roku, wybudowano kościół. Dźwierzuty już w pierwszej połowie XV wieku zmieniły właściciela (jednym z nich był Mikołaj z [[Targowo|Targowa]]), ale miejscowość w tym okresie rozwijała się dość dobrze. Osiedliło się tu wielu bartników, mieszkańcy wykorzystywali położenie przy trakcie handlowym (przywilej odbywania targów). W 1438 roku powstała karczma, a cała wieś liczyła 48 łanów. W drugiej połowie XV wieku zbudowany został młyn wodny. |
| + | |||
| + | W XVI wieku Dźwierzuty były już jedną z najludniejszych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. Jej obszar powiększył się do 88 łanów. Około 1684 roku powstał tu folwark, który na początku XIX wieku uległ parcelacji. Najazd Tatarów w 1657 roku spustoszył większość miejscowości, a w samych Dźwierzutach zostało tylko czterech gospodarzy. Również epidemia dżumy w 1709 roku zebrała tu obfite żniwo. W latach 1770–1818 Dźwierzuty były siedzibą urzędu dominialnego (skarbowego). W pierwszej fazie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] zarówno Dźwierzuty, jak i okolice zostały zajęte przez wojska rosyjskie, a dowódca korpusu generał Nowosilcow kwaterował w pastorówce (plebanii) ewangelickiej. W 1770 roku ranga wsi znacznie się podniosła w wyniku utworzenia w niej urzędu dominialnego (skarbowego), który jednak zlikwidowano przed 1818 rokiem. Przed I wojną światową Dźwierzuty posiadały dwa młyny wodne i gorzelnię. | ||
| + | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]], wiosną 1945 roku został ponownie uruchomiony [[Młyn w Dźwierzutach |młyn w Dźwierzutach]], który w tym czasie dostarczał mąkę do Szczytna. W 1960 roku funkcjonował tu ośrodek zdrowia i gabinet dentystyczny. | ||
| − | |||
| − | |||
Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę. | Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę. | ||
| − | W latach | + | W latach 1927–1928 powstał nowoczesny kompleks budynków szkolnych: szkoła i budynek mieszkalny dla nauczycieli. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Pod koniec XVII wieku w miejsce poprzedniego (spalił się w 1693 roku) zbudowano nowy [[lkwim:Kościół ewangelicko–augsburski w Dźwierzutach|kościół ewangelicki]]. W 1818 roku parafia w Dźwierzutach obejmowała 7 wsi i 6 osiedli (prywatnych i państwowych). W samych Dźwierzutach mieszkały wówczas 494 osoby. | |
| − | + | W latach 1880-1884 powstał [[lkwim:Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach| kościół katolicki]]. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1 394 osoby. | |
| + | <br/> | ||
| + | ==Bezpieczeństwo== | ||
| + | W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Dźwierzutach | Ochotniczej Straży Pożarnej]]<ref>[http://osp.dzwierzuty.com/ Strona OSP w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>. | ||
| + | <br/> | ||
==Gospodarka== | ==Gospodarka== | ||
| − | Miejscowość | + | Miejscowość ma charakter turystyczny. Wśród bazy noclegowej dominują ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe zlokalizowane nad jeziorami. Dużą popularnością cieszą się kwatery [[Agroturystyka| agroturystyczne]] i pensjonaty, domki letniskowe. Usługi turystyczne stanowią najprężniej rozwijającą się gałąź gospodarki, przy jednoczesnym małym przyroście w sektorze usług i handlu. |
| − | W najbliższej przyszłości przewiduje | + | W najbliższej przyszłości przewiduje się wzrost rekreacji zarówno indywidualnej, jak i zorganizowanej przez utworzenie nowych ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów (zob. [[Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej]]). |
| − | W Dźwierzutach | + | |
| − | + | W Dźwierzutach działają m.in. : | |
| + | *firma [[Kłosek Nasiona i Pasze A. Szyrajew]] | ||
| + | *[[Negresko sp. z o.o. Hurtownia Lodów, Mrożonek i Artykułów Spożywczych]] | ||
| + | *[[Mikroster sp. z o.o. ZP]] | ||
| + | *[[Agrokompleks PPHU Orżyny D. Lepczak]]] | ||
| + | *[[Ekomelbud S.A.]] | ||
| + | *[[Sumj–Trans sp.j. Jerzy W. Suchecki i Dominik Suchecki]] | ||
| + | *[[Samopomoc Chłopska]] | ||
| + | *[[Agroturystyka "Nostalgia przy kurhanie"]] | ||
| + | *[[Medical Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Lekarska Mariola Kurpiel-Jedrzejek]]<ref> [http://www.firmy.net/dzwierzuty.html/ Wykaz firm w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>. | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W miejscowości istnieje [[lkwim:Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Dźwierzutach|Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji ]]<ref> | + | *W miejscowości istnieje [[lkwim:Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Dźwierzutach|Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji ]]<ref>[http://www.gokdzwierzuty.pl/ Strona GOK-u w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>, założony w 1976 roku. Przy ośrodku działają zespoły muzyczne: "Ikona", "WNZ", "Yanko Kapela", [[Zespół wokalny "Rajka" |zespół wokalny "Rajka"]], [[lkwim: Zespół Śpiewaczy Wrzosy|zespół śpiewaczy "Wrzosy"]]. W Dźwierzutach funkcjonuje [[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Dźwierzutach|Gminna Biblioteka Publiczna]], której początki sięgają 1949 roku <ref>[http://www.wbp.olsztyn.pl/ Strona Biblioteki w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>. |
| − | + | *We wsi realizowany jest projekt [[lkwim:Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie|Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie]] pod nazwą [http://archipelag.ceik.eu/ "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur"]. | |
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Jan Samuel Gregorovius]] ( | + | *[[Jan Samuel Gregorovius]] (1717–1778) – autor kazań, rektor szkoły ewangelickiej w Dzierzgoniu, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1763–1778 |
| − | *[[Jan Salomon Getzun]] – krewny [[Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]], proboszcz w Dźwierzutach w latach | + | *[[Jan Salomon Getzun]] – krewny [[Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]], proboszcz w Dźwierzutach w latach 1814–1859 |
| − | *[[Czesław Wierzuk]] (ur. 1954) | + | *[[Czesław Wierzuk]] (ur. 1954) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Dźwierzuty (1990–2014) |
| − | |||
==Sport== | ==Sport== | ||
| Linia 76: | Linia 86: | ||
==Szkolnictwo== | ==Szkolnictwo== | ||
| − | W Dźwierzutach funkcjonuje [[Zespół | + | W Dźwierzutach funkcjonuje [[Zespół Szkolno–Przedszkolny im. Bogumiła Linki|zespół szkolno–przedszkolny]]<ref>[http://www.zspdzwierzuty.pl/ Strona Szkoły w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref> oraz [[Gimnazjum im. Krzysztofa Klenczona w Dźwierzutach|gimnazjum]]<ref> [http://www.pgdzwierzuty.pl/ Strona Gimnazjum w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>. |
<br/> | <br/> | ||
==Turystyka== | ==Turystyka== | ||
| − | *[[Szlak kajakowy| | + | *[[Szlak kajakowy w Dźwierzutach|szlak kajakowy]] [[Babięta]] – Dźwierzuty łączący się na wschodzie ze szlakiem jeziorno–rzecznym [[Sorkwity]] – [[Jezioro Bełdany]] |
| − | * | + | *[[Rezerwat przyrody "Kulka" |rezerwat przyrody "Kulka"]] o powierzchni 12,15 ha |
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | *[[lkwim:Kościół ewangelicko-augsburski w Dźwierzutach| | + | *[[lkwim:Kościół ewangelicko-augsburski w Dźwierzutach|kościół ewangelicki]] z końca XVII wieku, wybudowany z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni; czworoboczna wieża, skromne elewacje; wnętrze oryginalne, m.in. ołtarz z XVI wieku; |
| − | *[[Cmentarz ewangelicki w Dźwierzutach | | + | *w zakrystii kościoła tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas [[Wojny napoleońskie na Warmii i Mazurach|wojen napoleońskich]] oraz stara skrzynia (być może ta sama, w której przechowywano egzemplarz Biblii z 1708 roku oglądanej przed [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach| I wojną światową]] przez [[Mieczysław Orłowicz|Mieczysława Orłowicza]]) |
| − | *[[lkwim:Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach| | + | *tablica upamiętniająca czterech mieszkańców parafii poległych w czasie [[Wojna 1870-1871|wojny 1870–1871 roku]] |
| − | * | + | *[[Cmentarz ewangelicki w Dźwierzutach|cmentarz parafialny]] obok kościoła – jedna z najlepiej zachowanych nekropolii ewangelickich na Mazurach |
| − | * | + | *[[lkwim:Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach|kościół katolicki]] z lat 1880-1884, z czerwonej cegły, strzelista wieża, wyposażenie neogotyckie; w pobliżu kościoła cmentarz katolicki |
| − | * | + | *budynek szkoły z drugiej połowy XIX wieku, przy kościele ewangelickim, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty; obecnie przedszkole |
| − | * | + | *zespół budynków szkolnych: szkoła i dom dla nauczycieli, z czerwonej cegły, skromnie dekorowane |
| − | < | + | *pomnik zlokalizowany w centrum wsi, pierwotnie poświęcony poległym w czasie I wojny światowej; w roku 1970 na pomniku umieszczono płytę z następującą inskrypcją: ''1945–1970 – W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POWROTU DO POLSKI – MIESZKAŃCY DŹWIERZUT'' |
| + | *kwatera wojenna, zlokalizowana na cmentarzu ewangelickim, miejsce spoczynku 3 żołnierzy niemieckich poległych w sierpniu 1914 roku | ||
| + | |||
| + | ==Ciekawostki== | ||
| + | *Wedle miejscowej legendy w nieistniejącym obecnie browarze obecny był [[Kłobuk|kłobuk]] (diabeł), pod postacią ptaka, za którym strzelały iskry.<ref>http://archipelag.ceik.eu/miejscowosci.html?tx_places_pi1%5Bplace%5D=4&tx_places_pi1%5Baction%5D=show&tx_places_pi1%5Bcontroller%5D=Place&cHash=b02f7f7cfd7a24a9850e9e78e80a1351</ref> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | + | Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.<br/> | |
| − | + | Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/> | |
| − | + | Dąbkowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, ''Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego'', Olsztyn 1999.<br/> | |
| − | + | Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.<br/> | |
| − | + | Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.<br/> | |
| − | + | ''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/> | |
| − | + | Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/> | |
| − | + | ''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/> | |
| − | + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | |
| − | + | [http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [23.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [23.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.gminadzwierzuty.pl/ Strona Gminy Dźwierzuty] [23.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.ziemiaszczycienska.pl/Portal Ziemia Szczycieńska] [23.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013]<br/> | |
| − | + | [http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury] [07.07.2014]<br/> | |
| − | + | [http://www.bip.gminadzwierzuty.pl./ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [07.07.2014] | |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| − | |||
<references/> | <references/> | ||
<br/> | <br/> | ||
Aktualna wersja na dzień 12:11, 3 sty 2017
| Dźwierzuty | |||
| | |||
| |||
| Rodzaj miejscowości | wieś gminna | ||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | warmińsko-mazurskie | ||
| Powiat | szczycieński | ||
| Gmina | Dźwierzuty | ||
| Liczba ludności (2010) | 1 736 | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 | ||
| Kod pocztowy | 12-120 | ||
| Tablice rejestracyjne | NSZ | ||
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Dźwierzuty | |||
| Położenie na mapie Polski  Dźwierzuty | |||
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |||
Źródło: archipelag.ceik.eu
Źródło: archipelag.ceik.eu
Dźwierzuty (dawniej Swersutten, niem. Mensguth) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, siedziba sołectwa i gminy Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 1 736 mieszkańców. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje Leszek Kalinowski[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest 18 km na północ od Szczytna, przy drodze krajowej nr 57 w kierunku Biskupca.
Dzieje miejscowości
Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka Dźwierzutno, zwanego początkowo Sweroth. Owo jeziorko łączy się z Jeziorem Sasek Wielki i ze strumykiem Dźwierzutka, który przepływa przez wieś. W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady wczesnego osadnictwa z okresu kultury ceramiki sznurowej (toporki bojowe z wywierconym otworem wykonane z drobnoziarnistej skały). Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów Mentzlowi von Wildenau (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn Filip, który w 1388 roku powiększył włości o dalsze 350 łanów. Wieś powstała prawdopodobnie w 1383 roku. Wkrótce potem, w 1399 roku, wybudowano kościół. Dźwierzuty już w pierwszej połowie XV wieku zmieniły właściciela (jednym z nich był Mikołaj z Targowa), ale miejscowość w tym okresie rozwijała się dość dobrze. Osiedliło się tu wielu bartników, mieszkańcy wykorzystywali położenie przy trakcie handlowym (przywilej odbywania targów). W 1438 roku powstała karczma, a cała wieś liczyła 48 łanów. W drugiej połowie XV wieku zbudowany został młyn wodny.
W XVI wieku Dźwierzuty były już jedną z najludniejszych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. Jej obszar powiększył się do 88 łanów. Około 1684 roku powstał tu folwark, który na początku XIX wieku uległ parcelacji. Najazd Tatarów w 1657 roku spustoszył większość miejscowości, a w samych Dźwierzutach zostało tylko czterech gospodarzy. Również epidemia dżumy w 1709 roku zebrała tu obfite żniwo. W latach 1770–1818 Dźwierzuty były siedzibą urzędu dominialnego (skarbowego). W pierwszej fazie I wojny światowej zarówno Dźwierzuty, jak i okolice zostały zajęte przez wojska rosyjskie, a dowódca korpusu generał Nowosilcow kwaterował w pastorówce (plebanii) ewangelickiej. W 1770 roku ranga wsi znacznie się podniosła w wyniku utworzenia w niej urzędu dominialnego (skarbowego), który jednak zlikwidowano przed 1818 rokiem. Przed I wojną światową Dźwierzuty posiadały dwa młyny wodne i gorzelnię. Po II wojnie światowej, wiosną 1945 roku został ponownie uruchomiony młyn w Dźwierzutach, który w tym czasie dostarczał mąkę do Szczytna. W 1960 roku funkcjonował tu ośrodek zdrowia i gabinet dentystyczny.
Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę. W latach 1927–1928 powstał nowoczesny kompleks budynków szkolnych: szkoła i budynek mieszkalny dla nauczycieli.
Pod koniec XVII wieku w miejsce poprzedniego (spalił się w 1693 roku) zbudowano nowy kościół ewangelicki. W 1818 roku parafia w Dźwierzutach obejmowała 7 wsi i 6 osiedli (prywatnych i państwowych). W samych Dźwierzutach mieszkały wówczas 494 osoby.
W latach 1880-1884 powstał kościół katolicki. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1 394 osoby.
Bezpieczeństwo
W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[2].
Gospodarka
Miejscowość ma charakter turystyczny. Wśród bazy noclegowej dominują ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe zlokalizowane nad jeziorami. Dużą popularnością cieszą się kwatery agroturystyczne i pensjonaty, domki letniskowe. Usługi turystyczne stanowią najprężniej rozwijającą się gałąź gospodarki, przy jednoczesnym małym przyroście w sektorze usług i handlu. W najbliższej przyszłości przewiduje się wzrost rekreacji zarówno indywidualnej, jak i zorganizowanej przez utworzenie nowych ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów (zob. Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej).
W Dźwierzutach działają m.in. :
- firma Kłosek Nasiona i Pasze A. Szyrajew
- Negresko sp. z o.o. Hurtownia Lodów, Mrożonek i Artykułów Spożywczych
- Mikroster sp. z o.o. ZP
- Agrokompleks PPHU Orżyny D. Lepczak]
- Ekomelbud S.A.
- Sumj–Trans sp.j. Jerzy W. Suchecki i Dominik Suchecki
- Samopomoc Chłopska
- Agroturystyka "Nostalgia przy kurhanie"
- Medical Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Lekarska Mariola Kurpiel-Jedrzejek[3].
Kultura
- W miejscowości istnieje Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji [4], założony w 1976 roku. Przy ośrodku działają zespoły muzyczne: "Ikona", "WNZ", "Yanko Kapela", zespół wokalny "Rajka", zespół śpiewaczy "Wrzosy". W Dźwierzutach funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna, której początki sięgają 1949 roku [5].
- We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Samuel Gregorovius (1717–1778) – autor kazań, rektor szkoły ewangelickiej w Dzierzgoniu, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1763–1778
- Jan Salomon Getzun – krewny Gustawa Gizewiusza, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1814–1859
- Czesław Wierzuk (ur. 1954) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Dźwierzuty (1990–2014)
Sport
W Dźwierzutach działa klub piłkarski GKS Dźwierzuty.
Szkolnictwo
W Dźwierzutach funkcjonuje zespół szkolno–przedszkolny[6] oraz gimnazjum[7].
Turystyka
- szlak kajakowy Babięta – Dźwierzuty łączący się na wschodzie ze szlakiem jeziorno–rzecznym Sorkwity – Jezioro Bełdany
- rezerwat przyrody "Kulka" o powierzchni 12,15 ha
Zabytki
- kościół ewangelicki z końca XVII wieku, wybudowany z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni; czworoboczna wieża, skromne elewacje; wnętrze oryginalne, m.in. ołtarz z XVI wieku;
- w zakrystii kościoła tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas wojen napoleońskich oraz stara skrzynia (być może ta sama, w której przechowywano egzemplarz Biblii z 1708 roku oglądanej przed I wojną światową przez Mieczysława Orłowicza)
- tablica upamiętniająca czterech mieszkańców parafii poległych w czasie wojny 1870–1871 roku
- cmentarz parafialny obok kościoła – jedna z najlepiej zachowanych nekropolii ewangelickich na Mazurach
- kościół katolicki z lat 1880-1884, z czerwonej cegły, strzelista wieża, wyposażenie neogotyckie; w pobliżu kościoła cmentarz katolicki
- budynek szkoły z drugiej połowy XIX wieku, przy kościele ewangelickim, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty; obecnie przedszkole
- zespół budynków szkolnych: szkoła i dom dla nauczycieli, z czerwonej cegły, skromnie dekorowane
- pomnik zlokalizowany w centrum wsi, pierwotnie poświęcony poległym w czasie I wojny światowej; w roku 1970 na pomniku umieszczono płytę z następującą inskrypcją: 1945–1970 – W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POWROTU DO POLSKI – MIESZKAŃCY DŹWIERZUT
- kwatera wojenna, zlokalizowana na cmentarzu ewangelickim, miejsce spoczynku 3 żołnierzy niemieckich poległych w sierpniu 1914 roku
Ciekawostki
- Wedle miejscowej legendy w nieistniejącym obecnie browarze obecny był kłobuk (diabeł), pod postacią ptaka, za którym strzelały iskry.[8]
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Dąbkowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 1999.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [23.08.2013]
Strona Gminy Dźwierzuty [23.08.2013]
Ziemia Szczycieńska [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Ciekawe Mazury [07.07.2014]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [07.07.2014]
Przypisy
- ↑ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty
- ↑ Strona OSP w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ Wykaz firm w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ Strona GOK-u w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ Strona Biblioteki w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ Strona Szkoły w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ Strona Gimnazjum w Dźwierzutach [25.09.2013]
- ↑ http://archipelag.ceik.eu/miejscowosci.html?tx_places_pi1%5Bplace%5D=4&tx_places_pi1%5Baction%5D=show&tx_places_pi1%5Bcontroller%5D=Place&cHash=b02f7f7cfd7a24a9850e9e78e80a1351
