Dźwierzuty: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
[wersja nieprzejrzana][wersja zweryfikowana]
(→‎Ludzie związani z miejscowością:)
 
(Nie pokazano 46 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
 
  
 
{{Wieś infobox
 
{{Wieś infobox
−
|nazwa                = Dźwierzuty  
+
|nazwa                = Dźwierzuty  
−
  |herb wsi              =Herb gminy Dźwierzuty.jpg
+
  |herb wsi              = Herb gminy Dźwierzuty.jpg|thumb|center|Herb gminy Dźwierzuty
 
  |flaga wsi            =
 
  |flaga wsi            =
−
  |herb artykuł          =Herb gminy Dźwierzuty:http://www.ciekawemazury.pl/info.htm|Herb gminy Dźwierzuty
+
  |herb artykuł          =
−
  |dopełniacz wsi        = Pole-obowiązkowe 
+
  |dopełniacz wsi        = Dźwierzut
−
  |zdjęcie              = Dźwierzuty na pocztówce z roku 1916.jpg
+
  |zdjęcie              =  
−
  |opis zdjęcia          = Dźwierzuty na pocztówce z roku 1916      
+
  |opis zdjęcia          =     
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś gminna
 
  |rodzaj miejscowości  = wieś gminna
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
 
  |województwo          = warmińsko-mazurskie
Linia 16: Linia 15:
 
  |sołectwo              =
 
  |sołectwo              =
 
  |wysokość              =
 
  |wysokość              =
−
  |liczba ludności      = 6 796
+
  |liczba ludności      = 1 736
−
  |rok                  = 2011
+
  |rok                  = 2010
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
 
  |strefa numeracyjna    =(+48) 89
 
  |kod pocztowy          =12-120
 
  |kod pocztowy          =12-120
Linia 30: Linia 29:
 
  |wikisłownik          =
 
  |wikisłownik          =
 
  |www                  =
 
  |www                  =
−
}}
+
}}<br/>
−
<big>''' Dźwierzuty''' (dawniej ''Swersutten'', niem. ''Mensguth'') – [[wieś gminna]] w Polsce położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat szczycieński|powiecie szczycieńskim]], siedziba sołectwa i [[gmina Dźwierzuty|gminy Dźwierzuty]].  
+
[[Image:dzwierzuty.jpg|thumb|right|290px|Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]]
 +
[[Image:dzwierzuty2.jpg|thumb|right|290px|Źródło: [http://archipelag.ceik.eu archipelag.ceik.eu]]]
 +
''' Dźwierzuty''' (dawniej ''Swersutten'', niem. ''Mensguth'') – wieś gminna w Polsce położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat szczycieński|powiecie szczycieńskim]], siedziba sołectwa i [[Dźwierzuty (gmina wiejska)|gminy Dźwierzuty]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. Wieś w 2010 roku liczyła 1 736 mieszkańców. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje [[Leszek Kalinowski]]<ref>[http://www.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-271 Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty]</ref>.
 +
<br/><br/>
  
−
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do [[województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]].
+
==Położenie ==
−
<br/>
 
−
 
 
−
=== Charakterystyka fizjograficzna ===
 
 
Wieś położona jest 18 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], przy drodze krajowej nr 57 w kierunku [[Biskupiec|Biskupca]].
 
Wieś położona jest 18 km na północ od [[Szczytno|Szczytna]], przy drodze krajowej nr 57 w kierunku [[Biskupiec|Biskupca]].
−
[[File: Dźwierzuty w roku 1911.jpg|thumb|left|300px|Dźwierzuty w roku 1911]]
 
−
<br/>
 
−
[[File: Zabytkowy kościół ewangelicki w Dźwierzutach.jpg|thumb|left|300px|Zabytkowy kościół ewangelicki w Dźwierzutach]]
 
−
=== Dzieje miejscowości ===
 
−
Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka [[Dźwierzutno]], zwanego początkowo ''Sweroth''. Owo jeziorko łączy z [[Jezioro Sasek Wielki|Jeziorem Sasek Wielki]] strumyk [[Dźwierzutka]], który przepływa przez wieś.
 
−
W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady  osadnictwa z okresu kultury ceramiki sznurowej (toporki bojowe wykonane z drobnoziarnistej skały, z wywierconym otworem) .
 
−
Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów Mentzlowi von Wildenau (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn Filip. Dodajmy, że ten drugi w 1388 roku powiększył włości o dalsze 350 łanów. Wieś powstała prawdopodobnie w 1383 roku. Wkrótce potem, w 1399 roku, wybudowano kościół, który objął 4 łany gruntów we wsi. Dźwierzuty już w pierwszej połowie XV wieku zmieniły właściciela (jednym z nich był Mikołaj z Targowa), ale wieś w tym okresie – i później – rozwijała się dość dobrze. Osiedliło się tu sporo bartników, mieszkańcy wykorzystywali korzystne położenie przy trakcie handlowym (przywilej odbywania targów), w 1438 roku powstała karczma, a cała wieś liczyła 48 łanów. W drugiej połowie XV wieku zbudowany został młyn wodny .
 
−
W XVI wieku Dźwierzuty były już jedną z najludniejszych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego; jej obszar powiększył się do 88 łanów. Około 1684 roku powstał tu folwark, który na początku XIX wieku uległ parcelacji. W 1770 roku ranga wsi znacznie się podniosła w wyniku utworzenia tu urzędu dominialnego (skarbowego), który jednak zlikwidowano przed 1818 rokiem. Przed I wojną światową Dźwierzuty posiadały dwa młyny wodne i gorzelnię .
 
−
Po II wojnie światowej już wiosną 1945 roku został ponownie uruchomiony młyn w Dźwierzutach, który w tym czasie dostarczał mąkę do Szczytna. W 1960 roku funkcjonował tu ośrodek zdrowia i gabinet dentystyczny.
 
−
Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku; w drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę.
 
−
W latach 1927-1928 powstał nowoczesny kompleks budynków szkolnych: szkoła i budynek mieszkalny dla nauczycieli .
 
−
Pod koniec XVII wieku w miejsce poprzedniego (spalił się w 1693 roku) zbudowano nowy kościół ewangelicki. W 1818 roku parafia w Dźwierzutach obejmowała 7 wsi i 6 osiedli (prywatnych i państwowych) .
 
−
W latach 1880-1884 powstał kościół katolicki pw. św. Trójcy .
 
−
Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje [[Czesław Wierzuk]]. W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna| Ochotniczej Straży Pożarnej]]<ref> Strona OSP w  Dźwierzutach: http://osp.dzwierzuty.com/ [data dostępu: 25.09.2013]</ref> oraz [[Gminny Ośrodek Zdrowia]].
 
  
−
Przed podbojem krzyżackim gmina Dźwierzuty jak i sąsiednie była częścią Galindii, a następnie częścią prokuratorii szczycieńskiej przeznaczoną do nadań dla rycerstwa w zamian za zasługi dla Zakonu. Dzisiejszy teren gminy zasadniczo pokrywa się z dwoma latyfundiami feudalnymi tzw. dobrami dźwierzuckimi i rańskimi. Obdarowani rycerze we własnym zakresie zakładali nowe wsie czynszowe, dwory i folwarki, a także często sprzedawali, zamieniali lub tracili własne majątki, stąd spora liczba kolejnych właścicieli. Jednakże należałoby wymienić kilka rodów: von Wildenau (Wildenaw), von Tergowitz (Targowski) i von Pfeilsdorf (Pilawski) w dobrach dźwierzuckich oraz bracia Küchmeister von Sternberg w dobrach rańskich, ponieważ dzięki ich nadaniom potwierdzanych przez Zakon powstała większość miejscowości na terenie gminy.
+
== Dzieje miejscowości ==
 +
Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka [[Jezioro Dźwierzutno| Dźwierzutno]], zwanego początkowo ''Sweroth''. Owo jeziorko łączy się z [[Jezioro Sasek Wielki|Jeziorem Sasek Wielki]] i ze strumykiem [[Strumień Dźwierzutka |Dźwierzutka]], który przepływa przez wieś.
 +
W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady wczesnego osadnictwa z okresu [[Kultura ceramiki sznurowej|kultury ceramiki sznurowej]] (toporki bojowe z wywierconym otworem wykonane z drobnoziarnistej skały).
 +
Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów [[Mentzel von Widenau|Mentzlowi von Wildenau]] (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn [[Filip Wildenau|Filip]], który w 1388 roku powiększył włości o dalsze 350 łanów. Wieś powstała prawdopodobnie w 1383 roku. Wkrótce potem, w 1399 roku, wybudowano kościół. Dźwierzuty już w pierwszej połowie XV wieku zmieniły właściciela (jednym z nich był Mikołaj z [[Targowo|Targowa]]), ale miejscowość w tym okresie rozwijała się dość dobrze. Osiedliło się tu wielu bartników, mieszkańcy wykorzystywali położenie przy trakcie handlowym (przywilej odbywania targów). W 1438 roku powstała karczma, a cała wieś liczyła 48 łanów. W drugiej połowie XV wieku zbudowany został młyn wodny.
  
−
Dźwierzuty - nazwa wsi jest polonizacją staropruskiej nazwy Swersutten. Około 1374 roku Wielki Mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode obdarza przywilejem na 250 włók ziemi wokół Dźwierzut rycerza Mentzla von Wildenau (Mieczysław Wildenaw). W 1383 roku tenże Mentzel von Wildenau w obawie przed napadami Litwinów buduje tu obronny zamek. Z zapisów komtura elbląskiego Henryka Reuss von Plauen z roku 1438 wiadomo, że Dźwierzuty były główną miejscowością wielkich latyfundiów feudalnych rodziny von Wildenau, a syn Mentzla Filipa uważał się za niezależnego władcę na obszarze ok. 600 włók ziemi. W tym także czasie zmieniono pruską nazwę Swersutten na Mentzelsgut (na cześć protoplasty rodu) skróconą później do Mensguth i używaną do 1945 roku. W 1399 roku istniał tu już kościół, a proboszcz Herder prócz obowiązków duszpasterskich w Dźwierzutach i Targowie, często był świadkiem przywilejów lokacyjnych dla sąsiednich miejscowości. Kolejni właściciele nadają w 1438 Gedowittowi karczmę i 1 morgę ziemi. Po śmierci Niclasa von Tergowitza (Mikołaj Targowski) jego udziały w dobrach dźwierzuckich przejmuje Zakon i zakłada w 1440 folwark co rozpoczyna długotrwały podział miejscowości (mimo likwidacji folwarku już w 1473 roku) zakończony formalnie dopiero w 1840 roku, a administracyjne dopiero po ostatniej wojnie. Za pozwoleniem prokuratora (wójta) szczycieńskiego Konrada von Stauchwitza zbudowany został młyn wodny na strudze Dźwierzutna w 1483 roku przez młynarza Stefana (Steffen Möllner). Najazd Tatarów w 1657 roku pustoszy większość miejscowości, a w samych Dźwierzutach zostaje tylko 4 gospodarzy. Również epidemia dżumy w 1709 roku zbiera tu obfite żniwo. W latach 1770 - 1818 Dźwierzuty były siedzibą urzędu dominialnego (skarbowego). W pierwszej fazie I wojny światowej Dźwierzuty jak i okolice zostają zajęte przejściowo przez wojska rosyjskie a dowódca korpusu generał Nowosilcow kwateruje w pastorówce (plebanii) ewangelickiej.
+
W XVI wieku Dźwierzuty były już jedną z najludniejszych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. Jej obszar powiększył się do 88 łanów. Około 1684 roku powstał tu folwark, który na początku XIX wieku uległ parcelacji. Najazd Tatarów w 1657 roku spustoszył większość miejscowości, a w samych Dźwierzutach zostało tylko czterech gospodarzy. Również epidemia dżumy w 1709 roku zebrała tu obfite żniwo. W latach 1770–1818 Dźwierzuty były siedzibą urzędu dominialnego (skarbowego). W pierwszej fazie [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach|I wojny światowej]] zarówno Dźwierzuty, jak i okolice zostały zajęte przez wojska rosyjskie, a dowódca korpusu generał Nowosilcow kwaterował w pastorówce (plebanii) ewangelickiej. W 1770 roku ranga wsi znacznie się podniosła w wyniku utworzenia w niej urzędu dominialnego (skarbowego), który jednak zlikwidowano przed 1818 rokiem. Przed I wojną światową Dźwierzuty posiadały dwa młyny wodne i gorzelnię.
 +
Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]], wiosną 1945 roku został ponownie uruchomiony [[Młyn w Dźwierzutach |młyn w Dźwierzutach]], który w tym czasie dostarczał mąkę do Szczytna. W 1960 roku funkcjonował tu ośrodek zdrowia i gabinet dentystyczny.  
  
−
21 stycznia 1945 roku wojska radzieckie zajmują Dźwierzuty, następuje częściowy powrót mieszkańców po nieudanej ewakuacji w kierunku zatoki gdańskiej, a także coraz silniejszy napływ ludności polskiej z Mazowsza oraz repatriantów z kresów wschodnich. Powstają struktury polskiej administracji państwowej, spółdzielczości, zakłady pracy. Od stycznia 1973 roku w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju Dźwierzuty stają się siedzibą Gminy.  
+
Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę.
 +
W latach 1927–1928 powstał nowoczesny kompleks budynków szkolnych: szkoła i budynek mieszkalny dla nauczycieli.
  
−
[[File: Pocztówka przedstawiająca Dźwierzuty w roku 1899.jpg|thumb|left|300px|Pocztówka przedstawiająca Dźwierzuty w roku 1899]]
+
Pod koniec XVII wieku w miejsce poprzedniego (spalił się w 1693 roku) zbudowano nowy [[lkwim:Kościół ewangelicko–augsburski w Dźwierzutach|kościół ewangelicki]]. W 1818 roku parafia w Dźwierzutach obejmowała 7 wsi i 6 osiedli (prywatnych i państwowych). W samych Dźwierzutach mieszkały wówczas 494 osoby.
−
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych
+
W latach 1880-1884 powstał [[lkwim:Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach| kościół katolicki]]. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1 394 osoby.
 +
<br/>
  
−
1559 – 51 gosp.
+
==Bezpieczeństwo==
 +
W miejscowości działa jednostka [[Ochotnicza Straż Pożarna w Dźwierzutach | Ochotniczej Straży Pożarnej]]<ref>[http://osp.dzwierzuty.com/ Strona OSP w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>.
 +
<br/>
 +
 
 +
==Gospodarka==
 +
Miejscowość ma charakter turystyczny. Wśród bazy noclegowej dominują ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe zlokalizowane nad jeziorami. Dużą popularnością cieszą się kwatery [[Agroturystyka| agroturystyczne]] i pensjonaty, domki letniskowe. Usługi turystyczne stanowią najprężniej rozwijającą się gałąź gospodarki, przy jednoczesnym małym przyroście w sektorze usług i handlu.
 +
W najbliższej przyszłości przewiduje się wzrost rekreacji zarówno indywidualnej, jak i zorganizowanej przez utworzenie nowych ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów (zob. [[Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej]]).
  
−
1782 – 52 gosp.
+
W Dźwierzutach działają m.in. :
 +
*firma [[Kłosek Nasiona i Pasze A. Szyrajew]]
 +
*[[Negresko sp. z o.o. Hurtownia Lodów, Mrożonek i Artykułów Spożywczych]]
 +
*[[Mikroster sp. z o.o. ZP]]
 +
*[[Agrokompleks PPHU Orżyny D. Lepczak]]]
 +
*[[Ekomelbud S.A.]]
 +
*[[Sumj–Trans sp.j. Jerzy W. Suchecki i Dominik Suchecki]]
 +
*[[Samopomoc Chłopska]]
 +
*[[Agroturystyka "Nostalgia przy kurhanie"]]
 +
*[[Medical Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Lekarska Mariola Kurpiel-Jedrzejek]]<ref> [http://www.firmy.net/dzwierzuty.html/ Wykaz firm w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>.
  
−
1818 – 494 osoby, 54 gosp.
+
==Kultura==
 +
*W miejscowości istnieje [[lkwim:Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Dźwierzutach|Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji ]]<ref>[http://www.gokdzwierzuty.pl/ Strona GOK-u w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>, założony w 1976 roku. Przy ośrodku działają zespoły muzyczne: "Ikona", "WNZ", "Yanko Kapela", [[Zespół wokalny "Rajka" |zespół wokalny "Rajka"]], [[lkwim: Zespół Śpiewaczy Wrzosy|zespół śpiewaczy "Wrzosy"]]. W Dźwierzutach funkcjonuje [[lkwim: Gminna Biblioteka Publiczna w Dźwierzutach|Gminna Biblioteka Publiczna]], której początki sięgają 1949 roku <ref>[http://www.wbp.olsztyn.pl/ Strona Biblioteki w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>.
 +
*We wsi realizowany jest projekt [[lkwim:Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie|Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie]] pod nazwą [http://archipelag.ceik.eu/ "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur"].  
  
−
1939 – 1394 osoby
+
== Ludzie związani z miejscowością ==
 +
*[[Jan Samuel Gregorovius]] (1717–1778) – autor kazań, rektor szkoły ewangelickiej w Dzierzgoniu, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1763–1778
 +
*[[Jan Salomon Getzun]] – krewny [[Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]], proboszcz w Dźwierzutach w latach 1814–1859
 +
*[[Czesław Wierzuk]] (ur. 1954) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Dźwierzuty (1990–2014)
  
 +
==Sport==
 +
W Dźwierzutach działa  klub piłkarski [[GKS Dźwierzuty]].
 
<br/>
 
<br/>
  
−
===Gospodarka===
+
==Szkolnictwo==
−
Miejscowość i jej okolice mają charakter turystyczny. Wśród bazy noclegowej dominują [[ośrodki wypoczynkowe]], [[pola namiotowe]] zlokalizowane nad jeziorami. Dużą popularnością cieszą się [[kwatery agroturystyczne]] i [[pensjonat|pensjonaty]], [[domki letniskowe]]. Usługi turystyczne stanowią najprężniej rozwijającą się gałąź gospodarki, przy jednoczesnym małym przyroście w sektorze usług i handlu.
+
W Dźwierzutach funkcjonuje [[Zespół Szkolno–Przedszkolny im. Bogumiła Linki|zespół szkolno–przedszkolny]]<ref>[http://www.zspdzwierzuty.pl/ Strona Szkoły w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref> oraz [[Gimnazjum im. Krzysztofa Klenczona w Dźwierzutach|gimnazjum]]<ref> [http://www.pgdzwierzuty.pl/ Strona Gimnazjum w Dźwierzutach] [25.09.2013]</ref>.
−
W najbliższej przyszłości przewiduje  się wzrost rekreacji indywidualnej jak i zorganizowanej przez utworzenie nowych ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów.
 
−
W Dźwierzutach działa m.in. firma [[Kłosek Nasiona i Pasze A. Szyrajew]], [[Negresko sp. z o.o. Hurtownia Lodów, Mrożonek i Artykułów Spożywczych]], [[Mikroster sp. z o.o. ZP]], [[Agrokompleks PPHU Orżyny D. Lepczak]]], [[Ekomelbud S.A.]], [[Sumj-Trans sp.j. Jerzy W. Suchecki i Dominik Suchecki]], [[Samopomoc Chłopska]], [[Agroturystyka "Nostalgia przy kurhanie"]], [[Medical Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Przychodnia Lekarska Mariola Kurpiel-Jędrzejek]]<ref> Źródło: http://www.firmy.net/dzwierzuty.html [data dostępu: 25.09.2013]</ref>.
 
 
<br/>
 
<br/>
  
−
===Kultura===
+
==Turystyka==
−
W miejscowości istnieje [[Gminny Ośrodek Kultury]]<ref> Oficjalna strona GOK-u w Dźwierzutach: http://www.gokdzwierzuty.pl/ [data dostępu: 25.09.2013]</ref>, założony w 1976 roku. Przy ośrodku działają zespoły muzyczne [["Ikona"]], [["WNZ"]], [["Yanko Kapela"]],  [[zespół wokalny "Rajka"]], [[zespół śpiewaczy "Wrzosy"]]. W Dźwierzutach funkcjonuje [[Gminna Biblioteka Publiczna]], której początki sięgają  1949 roku <ref> Strona GBP w Dźwierzutach: http://www.wbp.olsztyn.pl/~gbpdzwierzuty/tresc.php?co=historia [data dostępu: 25.09.2013]</ref>.
+
*[[Szlak kajakowy w Dźwierzutach|szlak kajakowy]] [[Babięta]] – Dźwierzuty łączący się na wschodzie ze szlakiem jeziorno–rzecznym [[Sorkwity]] – [[Jezioro Bełdany]]
−
<br/>
+
*[[Rezerwat przyrody "Kulka" |rezerwat przyrody "Kulka"]] o powierzchni 12,15 ha
−
=== Ludzie związani z miejscowością: ===
+
 
−
*[[Jan Samuel Gregorovius]] (1717-1778) – autor kazań, rektor szkoły ewangelickiej w Dzierzgoniu, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1763-1778.
+
== Zabytki ==
−
*[[Jan Salomon Getzun]] – krewny Gustawa Gizewiusza, proboszcz w Dźwierzutach w latach 1814-1859.
+
*[[lkwim:Kościół ewangelicko-augsburski w Dźwierzutach|kościół ewangelicki]] z końca XVII wieku, wybudowany z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni; czworoboczna wieża, skromne elewacje; wnętrze oryginalne, m.in. ołtarz z XVI wieku;
−
[[File: Dźwierzuty w roku 1902. Na pocztówce kościół katolicki i ewangelicki oraz restauracja H. Salewsky.jpg|thumb|left|300px|Dźwierzuty w roku 1902. Na pocztówce kościół katolicki i ewangelicki oraz restauracja H. Salewsky]]
+
*w zakrystii kościoła tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas [[Wojny napoleońskie na Warmii i Mazurach|wojen napoleońskich]] oraz stara skrzynia (być może ta sama, w której przechowywano egzemplarz Biblii z 1708 roku oglądanej przed [[I wojna światowa na Warmii i Mazurach| I wojną światową]] przez [[Mieczysław Orłowicz|Mieczysława Orłowicza]])  
−
<br/>
+
*tablica upamiętniająca czterech mieszkańców parafii poległych w czasie [[Wojna 1870-1871|wojny 1870–1871 roku]]
 +
*[[Cmentarz ewangelicki w Dźwierzutach|cmentarz parafialny]] obok kościoła – jedna z najlepiej zachowanych nekropolii ewangelickich na Mazurach
 +
*[[lkwim:Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Dźwierzutach|kościół katolicki]] z lat 1880-1884, z czerwonej cegły, strzelista wieża, wyposażenie neogotyckie; w pobliżu kościoła cmentarz katolicki
 +
*budynek szkoły z drugiej połowy XIX wieku, przy kościele ewangelickim, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty; obecnie przedszkole
 +
*zespół budynków szkolnych: szkoła i dom dla nauczycieli, z czerwonej cegły, skromnie dekorowane
 +
*pomnik zlokalizowany w centrum wsi, pierwotnie poświęcony poległym w czasie I wojny światowej; w roku 1970 na pomniku umieszczono płytę z następującą inskrypcją: ''1945–1970 – W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ  POWROTU DO POLSKI – MIESZKAŃCY DŹWIERZUT''
 +
*kwatera wojenna, zlokalizowana na cmentarzu ewangelickim, miejsce spoczynku 3 żołnierzy niemieckich poległych w sierpniu 1914 roku
  
−
===Sport===
+
==Ciekawostki==
−
W Dźwierzutach działa  klub piłkarski [[GKS Dźwierzuty]].
+
*Wedle miejscowej legendy w nieistniejącym obecnie browarze obecny był [[Kłobuk|kłobuk]] (diabeł), pod postacią ptaka, za którym strzelały iskry.<ref>http://archipelag.ceik.eu/miejscowosci.html?tx_places_pi1%5Bplace%5D=4&tx_places_pi1%5Baction%5D=show&tx_places_pi1%5Bcontroller%5D=Place&cHash=b02f7f7cfd7a24a9850e9e78e80a1351</ref>
−
<br/>
 
−
===Szkolnictwo===
 
−
W Dźwierzutach funkcjonuje [[Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Bogumiła Linki]]<ref> Oficjalna Strona Szkoły:http://www.zspdzwierzuty.pl/index.php [data dostępu: 25.09.2013]</ref> oraz [[Publiczne Gimnazjum im. Krzysztofa Klenczona]]<ref> Oficjalna Strona Gimnazjum: http://www.pgdzwierzuty.pl/ [data dostępu: 25.09.2013]</ref>.
 
−
<br/>
 
−
===Turystyka===
 
−
*[[szlak kajakowy|Szlak kajakowy]] [[Babięta]] – Dźwierzuty łączący się na wschodzie ze szlakiem jeziorno –rzecznym [[Sorkwity]] – [[Jezioro Bełdany]]
 
−
*Na terenie gminy Dźwierzuty został utworzony w 1955 roku [[rezerwat przyrody "Kulka"]] o powierzchni 12,15 ha. Rezerwat obejmuje wschodni brzeg [[Jezioro Łęsk|jeziora Łęsk]], o stromych zboczach dochodzących do 40 m wysokości, porośniętych fragmentem lasu mieszanego w wieku ponad 100 lat.
 
−
<br/>
 
−
=== Zabytki: ===
 
−
*[[Kościół ewangelicki]] z końca XVII wieku, wybudowany z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni; czworoboczna wieża, skromne elewacje; wnętrze oryginalne, m.in. ołtarz z XVI wieku. W zakrystii znajduje się tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas wojen napoleońskich oraz stara skrzynia – być może ta sama, w której przechowywano egzemplarz Biblii z 1708 roku (oglądał ją przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] [[Mieczysław Orłowicz]] ). Kolejna tablica upamiętnia 4 mieszkańców parafii poległych w czasie [[wojna 1870-1871|wojny 1870-1871 roku]]
 
−
*[[cmentarz ewangelicki|Ewangelicki cmentarz]] parafialny obok kościoła – jedna z najlepiej zachowanych nekropolii ewangelickich na Mazurach
 
−
[[File: Witryny sklepowe w Dźwierzutach. Lata 1930-1940.jpg|thumb|right|300px|Witryny sklepowe w Dźwierzutach. Lata 1930-1940]]
 
−
*[[Kościół katolicki pw. św. Trójcy w Dźwierzutach|Kościół katolicki pw. św. Trójcy]] z lat 1880-1884, z czerwonej cegły, strzelista wieża, wyposażenie neogotyckie; w pobliżu kościoła [[cmentarz katolicki]]
 
−
*Budynek szkoły z drugiej połowy XIX wieku, przy kościele ewangelickim, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty; obecnie przedszkole
 
−
*Zespół budynków szkolnych: szkoła i dom dla nauczycieli, z 1927-1928 roku, z czerwonej cegły, skromnie dekorowane
 
−
*Pomnik zlokalizowany w centrum wsi, pierwotnie poświęcony poległym w czasie I wojny światowej. W roku 1970 na pomniku umieszczono płytę w następującą inskrypcją: ''1945-1970 - W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ  POWROTU DO POLSKI - MIESZKAŃCY DŹWIERZUT''.
 
−
*Kwatera wojenna, zlokalizowana na cmentarzu ewangelickim. Miejsce spoczynku 3 żołnierzy niemieckich, poległych w sierpniu 1914 roku.
 
−
[[File: Wnętrze kościoła ewangelickiego w Dźwierzutach.jpg|thumb|right|300px|Wnętrze kościoła ewangelickiego w Dźwierzutach]]
 
−
[[File: Obecny wygląd pomnika poświęconego poległym w latach 1914-1918.jpg|thumb|300px|Obecny wygląd pomnika poświęconego poległym w latach 1914-1918]]
 
−
[[File: Dźwierzuty.Kwatera żołnierzy niemieckich poległych w 1914 roku.jpeg|thumb|300px|right|Dźwierzuty.Kwatera żołnierzy niemieckich poległych w 1914 roku]]
 
−
<br/>
 
  
−
=== Bibliografia: ===
+
== Bibliografia ==
−
#Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.
+
Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2011.<br/>
−
#Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.
+
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998.<br/>
−
#Dąbkowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, ''Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego'', Olsztyn 1999.
+
Dąbkowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, ''Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego'', Olsztyn 1999.<br/>
−
#Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 3-6.
+
Grabowski Sławomir, ''Z dziejów gminy Dźwierzuty'', Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.<br/>
−
#Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.
+
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, ''Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej'', Olsztyn 1998.<br/>
−
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
+
''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.<br/>
−
#Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.  
+
Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. <br/>
−
#''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
+
''Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.<br/>
−
#''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
+
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/>
−
#Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.stat.gov.pl/ Bank Danych Lokalnych GUS] [23.08.2013]<br/>
−
#Oficjalna Strona Gminy Dźwierzuty: http://www.gminadzwierzuty.pl/?mdAktualnosci-cmPokaz-254 [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.rowery.olsztyn.pl/ Olsztyńska Strona Rowerowa] [23.08.2013]<br/>
−
#Olsztyńska Strona Rowerowa: http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/?do=search&id=d%C5%BAwierzuty [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.gminadzwierzuty.pl/ Strona Gminy Dźwierzuty] [23.08.2013]<br/>
−
#Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Dźwierzuty: http://www.gminadzwierzuty.pl/?c=mdTresc-cmPokaz-323 [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.ziemiaszczycienska.pl/Portal Ziemia Szczycieńska] [23.08.2013]<br/>
−
#Portal Ziemia Szczycieńska: http://www.ziemiaszczycienska.pl/index.php [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka Ewidencja Zabytków] [23.08.2013]<br/>
−
#Wojewódzka Ewidencja Zabytków:http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 23.08.2013]
+
[http://www.ciekawemazury.pl/ Ciekawe Mazury] [07.07.2014]<br/>
 +
[http://www.bip.gminadzwierzuty.pl./ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty] [07.07.2014]
  
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
−
 
 
<references/>
 
<references/>
 
<br/>
 
<br/>
  
−
== Zobacz też ==
+
[[Kategoria: Powiat szczycieński]]
−
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 16:38, 28 wrz 2013 (CEST)
+
[[Kategoria: Dźwierzuty (gmina wiejska)]]
−
 
+
[[Kategoria: Wsie gminne]]
−
[[Kategoria: Miejscowość]]
+
[[Kategoria: 1301-1400]]
−
[[Użytkownik:Emzet|Emzet]] ([[Dyskusja użytkownika:Emzet|dyskusja]]) 00:41, 28 wrz 2013 (CEST)
 

Aktualna wersja na dzień 12:11, 3 sty 2017

Dźwierzuty
Herb
Herb Dźwierzut
Rodzaj miejscowości wieś gminna
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat szczycieński
Gmina Dźwierzuty
Liczba ludności (2010) 1 736
Strefa numeracyjna (+48) 89
Kod pocztowy 12-120
Tablice rejestracyjne NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Dźwierzuty
Dźwierzuty
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Dźwierzuty
Dźwierzuty
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}


Źródło: archipelag.ceik.eu
Źródło: archipelag.ceik.eu

Dźwierzuty (dawniej Swersutten, niem. Mensguth) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, siedziba sołectwa i gminy Dźwierzuty. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś w 2010 roku liczyła 1 736 mieszkańców. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje Leszek Kalinowski[1].

Położenie

Wieś położona jest 18 km na północ od Szczytna, przy drodze krajowej nr 57 w kierunku Biskupca.

Dzieje miejscowości

Nazwa wsi pochodzi od niewielkiego jeziorka Dźwierzutno, zwanego początkowo Sweroth. Owo jeziorko łączy się z Jeziorem Sasek Wielki i ze strumykiem Dźwierzutka, który przepływa przez wieś. W pobliżu Dźwierzut odnaleziono ślady wczesnego osadnictwa z okresu kultury ceramiki sznurowej (toporki bojowe z wywierconym otworem wykonane z drobnoziarnistej skały). Początki wsi wiążą się z nadaniem przywileju na 250 łanów Mentzlowi von Wildenau (Mieczysławowi Wildenaw) w 1374 roku. Dźwierzuty zostały założone właśnie na obszarze owych dóbr wildenawskich. Początkowo istniał tu niewielki zamek, w którym rezydował Wildenaw, a potem jego syn Filip, który w 1388 roku powiększył włości o dalsze 350 łanów. Wieś powstała prawdopodobnie w 1383 roku. Wkrótce potem, w 1399 roku, wybudowano kościół. Dźwierzuty już w pierwszej połowie XV wieku zmieniły właściciela (jednym z nich był Mikołaj z Targowa), ale miejscowość w tym okresie rozwijała się dość dobrze. Osiedliło się tu wielu bartników, mieszkańcy wykorzystywali położenie przy trakcie handlowym (przywilej odbywania targów). W 1438 roku powstała karczma, a cała wieś liczyła 48 łanów. W drugiej połowie XV wieku zbudowany został młyn wodny.

W XVI wieku Dźwierzuty były już jedną z najludniejszych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. Jej obszar powiększył się do 88 łanów. Około 1684 roku powstał tu folwark, który na początku XIX wieku uległ parcelacji. Najazd Tatarów w 1657 roku spustoszył większość miejscowości, a w samych Dźwierzutach zostało tylko czterech gospodarzy. Również epidemia dżumy w 1709 roku zebrała tu obfite żniwo. W latach 1770–1818 Dźwierzuty były siedzibą urzędu dominialnego (skarbowego). W pierwszej fazie I wojny światowej zarówno Dźwierzuty, jak i okolice zostały zajęte przez wojska rosyjskie, a dowódca korpusu generał Nowosilcow kwaterował w pastorówce (plebanii) ewangelickiej. W 1770 roku ranga wsi znacznie się podniosła w wyniku utworzenia w niej urzędu dominialnego (skarbowego), który jednak zlikwidowano przed 1818 rokiem. Przed I wojną światową Dźwierzuty posiadały dwa młyny wodne i gorzelnię. Po II wojnie światowej, wiosną 1945 roku został ponownie uruchomiony młyn w Dźwierzutach, który w tym czasie dostarczał mąkę do Szczytna. W 1960 roku funkcjonował tu ośrodek zdrowia i gabinet dentystyczny.

Szkoła w Dźwierzutach działała już w pierwszej połowie XIX wieku. W drugiej połowie tegoż stulecia wybudowano dla niej nową siedzibę. W latach 1927–1928 powstał nowoczesny kompleks budynków szkolnych: szkoła i budynek mieszkalny dla nauczycieli.

Pod koniec XVII wieku w miejsce poprzedniego (spalił się w 1693 roku) zbudowano nowy kościół ewangelicki. W 1818 roku parafia w Dźwierzutach obejmowała 7 wsi i 6 osiedli (prywatnych i państwowych). W samych Dźwierzutach mieszkały wówczas 494 osoby. W latach 1880-1884 powstał kościół katolicki. W roku 1939 miejscowość była zamieszkana przez 1 394 osoby.

Bezpieczeństwo

W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[2].

Gospodarka

Miejscowość ma charakter turystyczny. Wśród bazy noclegowej dominują ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe zlokalizowane nad jeziorami. Dużą popularnością cieszą się kwatery agroturystyczne i pensjonaty, domki letniskowe. Usługi turystyczne stanowią najprężniej rozwijającą się gałąź gospodarki, przy jednoczesnym małym przyroście w sektorze usług i handlu. W najbliższej przyszłości przewiduje się wzrost rekreacji zarówno indywidualnej, jak i zorganizowanej przez utworzenie nowych ośrodków wypoczynkowych i pensjonatów (zob. Obszary peryferyzacji społeczno-gospodarczej).

W Dźwierzutach działają m.in. :

Kultura

Ludzie związani z miejscowością

Sport

W Dźwierzutach działa klub piłkarski GKS Dźwierzuty.

Szkolnictwo

W Dźwierzutach funkcjonuje zespół szkolno–przedszkolny[6] oraz gimnazjum[7].

Turystyka

Zabytki

  • kościół ewangelicki z końca XVII wieku, wybudowany z wykorzystaniem murów poprzedniej świątyni; czworoboczna wieża, skromne elewacje; wnętrze oryginalne, m.in. ołtarz z XVI wieku;
  • w zakrystii kościoła tablica upamiętniająca mieszkańców poległych podczas wojen napoleońskich oraz stara skrzynia (być może ta sama, w której przechowywano egzemplarz Biblii z 1708 roku oglądanej przed I wojną światową przez Mieczysława Orłowicza)
  • tablica upamiętniająca czterech mieszkańców parafii poległych w czasie wojny 1870–1871 roku
  • cmentarz parafialny obok kościoła – jedna z najlepiej zachowanych nekropolii ewangelickich na Mazurach
  • kościół katolicki z lat 1880-1884, z czerwonej cegły, strzelista wieża, wyposażenie neogotyckie; w pobliżu kościoła cmentarz katolicki
  • budynek szkoły z drugiej połowy XIX wieku, przy kościele ewangelickim, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty; obecnie przedszkole
  • zespół budynków szkolnych: szkoła i dom dla nauczycieli, z czerwonej cegły, skromnie dekorowane
  • pomnik zlokalizowany w centrum wsi, pierwotnie poświęcony poległym w czasie I wojny światowej; w roku 1970 na pomniku umieszczono płytę z następującą inskrypcją: 1945–1970 – W DWUDZIESTĄ PIĄTĄ ROCZNICĘ POWROTU DO POLSKI – MIESZKAŃCY DŹWIERZUT
  • kwatera wojenna, zlokalizowana na cmentarzu ewangelickim, miejsce spoczynku 3 żołnierzy niemieckich poległych w sierpniu 1914 roku

Ciekawostki

  • Wedle miejscowej legendy w nieistniejącym obecnie browarze obecny był kłobuk (diabeł), pod postacią ptaka, za którym strzelały iskry.[8]

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Dąbkowski Stanisław, Polakowski Benon, Wołos Lucjan, Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego, Olsztyn 1999.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3-6.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [23.08.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [23.08.2013]
Strona Gminy Dźwierzuty [23.08.2013]
Ziemia Szczycieńska [23.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [23.08.2013]
Ciekawe Mazury [07.07.2014]
Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty [07.07.2014]

Przypisy

  1. ↑ Strona Urzędu Gminy Dźwierzuty
  2. ↑ Strona OSP w Dźwierzutach [25.09.2013]
  3. ↑ Wykaz firm w Dźwierzutach [25.09.2013]
  4. ↑ Strona GOK-u w Dźwierzutach [25.09.2013]
  5. ↑ Strona Biblioteki w Dźwierzutach [25.09.2013]
  6. ↑ Strona Szkoły w Dźwierzutach [25.09.2013]
  7. ↑ Strona Gimnazjum w Dźwierzutach [25.09.2013]
  8. ↑ http://archipelag.ceik.eu/miejscowosci.html?tx_places_pi1%5Bplace%5D=4&tx_places_pi1%5Baction%5D=show&tx_places_pi1%5Bcontroller%5D=Place&cHash=b02f7f7cfd7a24a9850e9e78e80a1351


Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Dźwierzuty&oldid=155588”