Nowa Kaletka

Nowa Kaletka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	183 (łącznie Nowa Kaletka i Dzierzgunka)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Nowa Kaletka
Położenie na mapie Polski Nowa Kaletka
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Nowa Kaletka (niem. Hermansort) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 183 mieszkańców (łącznie Nowa Kaletka i Dzierzgunka). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Tomasz Piłat.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 3,5 km na południowy zachód od Butryn.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała poprzez podział istniejącej od XVII wieku wsi Kaletka, dokonany drogą administracyjną w roku 1827. Wcześniej istniała tu kolonia Kaletki, powstająca na karczowisku leśnym w niedalekiej odległości na południe. Osada skupiała głównie robotników leśnych. Nowa Kaletka rozwijała się szybko, uzyskując w 1876 roku status samodzielnej gminy wiejskiej, przewyższając liczbą mieszkańców Starą Kaletkę.

W wieku XIX we wsi została uruchomiona szkoła. Miejscowość zamieszkana była w przeważającej mierze przez polską ludność. 10 kwietnia 1929 roku Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię utworzyło tutaj polską szkołę i bibliotekę. Placówka funkcjonowała do wybuchu II wojny światowej. Uczyli w niej działacze oświatowi: Edward Turowski, Tomasz Setny, Józef Groth, Paweł Trzciński, Ryszard Knosała, Seweryn Piątek. We wsi istniało także polskie przedszkole zorganizowane m.in. przez Marię Zientarę-Malewską (zob. Polskie przedszkola na Warmii w Prusach Wschodnich (1927–1939)), a także drużyna harcerska, którą prowadziła Otylia Grothowa. Do Związku Polaków w Niemczech należało 30 mieszkańców.

W czerwcu 1930 roku w Nowej Kaletce wybuchł pożar, który zniszczył 19 gospodarstw. Wydarzenie to wpłynęło dotkliwie na sytuację materialną mieszkańców. Poszkodowani otrzymali wysokie odszkodowania, rząd udzielał im pożyczek na dogodnych warunkach. W szybkim czasie doprowadziło do do odbudowy murowanych już domów. Doszło jednak do wybuchu kolejnego pożaru - najprawdopodobniej doszło do podpalenia domostw przez zazdrosnych sąsiadów. Serię dramatycznych zdarzeń zakończyło dopiero wstrząsające wydarzenie. Jeden z gospodarzy, licząc na wysokie odszkodowanie podpalił swój dom. Razem z budynkiem spłonęli żywcem jego dwaj synowie.

W styczniu 1945 roku mieszkańcy przeżyli horror zafundowany przez żołnierzy Armii Czerwonej. Wydarzenia utrwaliła pamięć nielicznych już zapewne uczestników tragedii oraz mogiły zlokalizowane w różnych częściach wsi.

Obecnie Nowa Kaletka ma charakter wsi letniskowej. We wsi i okolicach znajdują się ośrodki wypoczynkowe, gospodarstwa agroturystyczne, domki rekreacyjne.

Kultura

W miejscowości działa Towarzystwo Przyjaciół Gimu. Co roku organizowany jest popularny festyn Lato z Gimem. Odbywają się tu również koncerty w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego. W 2002 r. był to Koncert Finałowy Młodzieżowych Międzynarodowych Warsztatów Muzycznych, a w 2008 r. Koncert Kursu Muzycznego dla Dzieci i Młodzieży. W latach 80-tych we wsi działał zespół instrumentalno-wokalny Ochotniczej Straży Pożarnej "Remanent". W 1986 r. zdobył on główną nagrodę na Wojewódzkim Przeglądzie Zespołów Instrumentalno-Wokalnych OSP w Olsztynie.

Ludzie związani z miejscowością

• Michał Lengowski (1873-1967) - poeta warmiński, etnograf, w młodości uczęszczał do szkoły w Nowej Kaletce.
• Maria Zientara-Malewska (1894-1984) - poetka i prozaik, publicystka, nauczycielka, zbieraczka folkloru warmińskiego, zorganizowała przedszkole polskie w Nowej Kaletce.
• Franciszka Hensel-Szczepańska (1909-1981) - wychowawczyni w przedszkolu w Nowej Kaletce, założycielka jednej z pierwszych na Warmii szkół polskich.
• Koenigsmann-Pacholska Róża (1916-?) - wychowawczyni w tutejszym przedszkolu, opiekowała się także świetlicą i biblioteką.
• Tomasz Setny (1890-1972) - nauczyciel szkół polskich w Niemczech, działacz społeczny, kierownik Katolickiej Szkoły Polskiej w Giławach i w Nowej Kaletce.
• Ryszard Knosała (1907-1945) - nauczyciel szkół polskich w Niemczech, działacz oświatowy na Śląsku Opolskim, Warmii i Mazurach, kierownik szkół polskich w Chaberkowie i Olsztynie.
• Józef Groth (1903-1942) - nauczyciel, działacz oświatowy i harcerski, nauczyciel szkół polskich w Niemczech, kierownik szkoły polskiej w Nowej Kaletce.
• Otylia Grothowa (także jako: Otylia Grot, Grotowa, Teszner-Grothowa, Teschner-Grothowa) (1909-1990) - autorka wspomnień i baśni warmińskich, wychowawczyni w przedszkolach polskich na Warmii, działaczka społeczna, oświatowa i harcerska.
• Paweł Trzciński (1915-?) - nauczyciel w szkole polskiej w Nowej Kaletce, kierownik szkoły polskiej w Giławach.
• Seweryn Piątek (1914-?) - nauczyciel szkół polskich w Niemczech, nauczyciel szkoły polskiej w Nowej Kaletce.
• Edward Turowski (1904-1972) - nauczyciel szkoły polskiej w Nowej Kaletce, działacz społeczno-polityczny, poseł na Sejm PRL.

Zabytki

• Na terenie wsi zlokalizowano średniowieczne umocnienia liniowe.
• Zabytkowe chałupy warmińskie.
• Budynek dawnej szkoły.
• Budynek dawnego przedszkola.
• Warmińskie kapliczki przydrożne.

Bibliografia

1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
3. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
4. Historia wsi na stronie gminy Purda [data dostępu: 12.11.2013]
5. Wojewódzka ewidencja zabytków [data dostępu: 12.11.2013]
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
7. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]