Kumielsk

Kumielsk
Kumielsk Wikipedia [28.09.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Biała Piska
Liczba ludności (2010)	319
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-230
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kumielsk
Położenie na mapie Polski Kumielsk
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kumielsk (niem. Kumilsko,od 1938 r. Morgen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Biała Piska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku wieś liczyła 319 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jan Kamiński.

Położenie

Wieś położona jest na terenie Pojezierza Ełckiego wchodzącego w skład Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Miejscowość leży nad Jeziorem Kumielskim, 8 km na południowy zachód od Białej Piskiej. Około 500 m na południe od wsi leży góra Kokoszka o wysokości 175 m n.p.m.

Dzieje miejscowości

Wieś była wzmiankowana już w roku 1424, gdy o 100 łanów w tej okolicy ubiegał się niejaki Cwalina. Nazwa wsi pochodzi z języka pruskiego: kume – las. Choć przywilej dla Kumielska się nie zachował, można przyjąć, iż wieś czynszowa na prawie chełmińskim powstała tutaj w 1428 roku. Obejmowała wówczas 48 łanów, z których sześć otrzymał sołtys, a cztery kościół. Cwalinowie natomiast mieszkali w Kumielsku jeszcze w połowie XVI wieku. W 1447 roku odnotowano we wsi dwie karczmy, istniał też zapewne już wówczas młyn, który w 1499 roku odkupił niejaki Grzegorz Guzaj; w 1519 roku były już trzy karczmy, zaś w 1539 roku – pięć karczm oraz dwa młyny. W 1540 roku na 60 łanach mieszkało 30 rodzin chłopskich, 6 zagrodników i 5 szynkarzy. W drugiej połowie XVI wieku niewielki majątek w Kumielsku uzyskał pastor Jan Blumstein (dwa przywileje z 1561 i 1565). Majątek obejmował nieco ponad 2 łany, ogród i młyn. Wieś poważnie ucierpiała podczas wielkiej epidemii dżumy, która dotarła tu w czerwcu 1710 roku; zmarło wówczas 109 mieszkańców (oraz dodatkowych osiem osób w młynie w Kumielsku).

Szkołę parafialną założono w 1530 roku. W 1935 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, zaś uczęszczało 98 dzieci. Obudowana po II wojnie światowej szkoła obejmowała 4 izby lekcyjne i 4 mieszkania nauczycielskie.

W 1945 roku w Kumielsku powstał jeden z pierwszych posterunków Milicji Obywatelskiej w powiecie piskim (obok posterunków w Piszu, Drygałach, Kożuchach i Rostkach). W 1949 roku istniała we wsi gminna spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, zlikwidowana przed 1967 rokiem. W Kumielsku powstała również jedna z pierwszych po II wojnie światowej bibliotek gminnych na obszarze powiatu piskiego. W 1968 roku w PGR Kumielsk istniała jedna z dwóch państwowych owczarni w powiecie piskim (druga znajdowała się w Rożyńsku).

Parafia i kościół w Kumielsku powstały w XV wieku, zapis o nadaniu kościołowi 4 łanów znajdował się już w przywileju lokacyjnym. Parafia w XV wieku obejmowała tereny na zachód od parafii bielskiej aż po rzekę Pisę. Nowy kościół zbudowano na początku XVIII wieku, odbudowano w 1849 roku. Siedziba parafii ewangelickiej, a po II wojnie światowej – parafii rzymskokatolickiej.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 350 osób

• 1864 r. – 376 osób

• 1867 r. – 408 osób

• 1939 r. – 334 osoby

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa

Zabytki

• dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki z początku XVIII wieku, odbudowany w 1849 roku
• zespół budynków szkolnych (nr 2) z okresu międzywojnia: szkoła, sala widowiskowa, budynek gospodarczy – murowane
• zespół dawnej szkoły (nr 5) z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy – murowane
• dawny cmentarz ewangelicki na południowo–zachodnim krańcu wsi
• dawny cmentarz ewangelicki z XIX wieku, obecnie rzymskokatolicki
• murowany dom z początku XX wieku (nr 10)

W pobliżu Kumielska – w lesie między wsią a osadą Długi Kąt – znajduje się miejsce kultu Galindów. Przed 1945 rokiem była to chętnie odwiedzana atrakcja turystyczna, zwana Heidengericht (Pogańskim Sądem). Krąg kamienny o średnicy około 20 m, w którym znajdował się zapewne ołtarz w formie płaskiego głazu, został odkryty w 1925 roku przez niejakiego Skoka, nauczyciela z pobliskiej wioski Bogumiły. Dziś niestety niemal zapomniany.

Turystyka

• szlak rowerowy o łącznej długości 22,7 km, przebieg trasy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
3. Białuński Grzegorz, Przyczynek do przebiegu zarazy dżumy w starostwie piskim w latach 1709–1711, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 51–57.
4. Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, ss. 83–157.
5. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
6. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
7. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
8. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
9. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
10. Worobiec Antoni, Worobiec Krzysztof A., Z dziejów szkolnictwa na Ziemi Piskiej, Znad Pisy, nr 13/14, 2004/2005, ss. 73–90.
11. Bank Danych Lokalnych GUS [17.08.2013]
12. Deutsche Verwaltungsgeschichte [17.08.2013]
13. Strona Urzędu Gminy Biała Piska [17.08.2013]
14. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [17.08.2013]
15. Wikipedia [28.09.2014]